Ἡ δὲ γυνὴ ἵνα φοβῆται τὸν ἄνδρα», Ἁγίου Νεκταρίου, Μητροπολίτου Πενταπόλεως . θεολογικὸς σχολιασμὸς στὸ Ἔφεσ. 5, 33

 

«Ἡ δὲ γυνὴ ἵνα φοβῆται τὸν ἄνδρα», Ἁγίου Νεκταρίου, Μητροπολίτου Πενταπόλεως . θεολογικὸς σχολιασμὸς στὸ Ἔφεσ. 5, 33

Ἁγίου Νεκταρίου, Μητροπολίτου Πενταπόλεως,

Ἀθήνα 1902

Περὶ τοῦ τις ἡ ἀληθὴς ἑρμηνεία

Ἀφοῦ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἐγνώρισε τοῖς Ἐφεσίοις τὸν μυστικὸν χαρακτῆρα τοῦ γάμου καὶ ἐδίδαξεν αὐτοὺς ὅτι ὁ Γάμος εἶνε μέγα μυστήριον καὶ ἔδειξε τὴν ἀναλογίαν τοῦ δεσμοῦ τοῦ γάμου πρὸς τὴν ἕνωσιν τοῦ Χριστοῦ μετὰ τῆς Ἐκκλησίας, καὶ ἔταξε τὸν ἄνδρα, ἵνα, κατὰ τὴν Ἁγίαν Γραφήν, ἦνε κεφαλὴ τῆς γυναικός, καθ' ἢν ἀναλογίαν ὁ Χριστὸς εἶνε κεφαλὴν τῆς Ἐκκλησίας, καὶ ἐδίδαξεν ὅτι ὁ τε ἀνὴρ καὶ ἡ γυνὴ ἐπίσης κατὰ τὴν Ἁγίαν Γραφὴν εἰσὶν ἐν σῶμᾳ καὶ ἐν πνεῦμᾳ ὡς μέλη τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας, ἥτις εἶνε σῶμα Χριστοῦ, τοῦ ἀγαπήσαντος ἡμᾶς ὡς οἰκείαν ἑαυτοῦ σάρκα, συνιστᾶ καθ' ἕνα ἕκαστον τῶν ἀνδρῶν οὕτω νὰ ἀγαπᾶ τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα, ὡς ὁ Χριστὸς ἠγάπησε τὴν Ἐκκλησίαν .

Τελειοτέραν ἀγάπην τῆς ἀγάπης ταύτης ἦτο ἀδύνατον νὰ συστήση ὁ Ἀπόστολος πρὸς τὸν ἄνδρα. Διὰ τῆς συστάσεως ταύτης οὐ μόνον ἀνύψωσεν τὴν ἀγάπην εἰς τὴν ὑψίστην αὐτῆς περιωπήν, ἀλλὰ καὶ ἐξηυγένισε καὶ ἀπεπνευμάτωσε καὶ ἡγίασε . Μετὰ τὴν σύστασιν ταύτην πρὸς τοὺς ἄνδρας καὶ τὸν καθορισμὸν τῆς σχέσεως τοῦ ἀνδρὸς πρὸς τὴν γυναῖκα καὶ τοῦ βαθμοῦ καὶ τοῦ ποιοῦ τῆς πρὸς αὐτὴν ἀγάπης, καὶ μετὰ τὴν ἀναγωγὴν τοῦ γάμου εἰς περιωπὴν καθαρῶς ἱερὰν καὶ πνευματικὴν καὶ τὴν διατύπωσιν τῶν καθηκόντων τοῦ ἀνδρὸς πρὸς τὴν γυναῖκα, μεταβαίνει εἰς τὴν διατύπωσιν καὶ τὸν καθορισμὸν τῶν καθηκόντων τῆς γυναικὸς πρὸς τὸν ἑαυτῆς ἄνδρα. Ταῦτα δὲ πάντα διατυποῖ διὰ τῆς ρήσεως ταύτης · «ἡ δὲ γυνὴ ἵνα φοβῆται τὸν ἄνδρα».

Ἡ ρῆσις αὕτη, μετά τα εἰρημένα ὑπὸ τοῦ Παύλου περὶ τῆς ἀγάπης τοῦ ἀνδρὸς πρὸς τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα καὶ περὶ τοῦ βαθμοῦ καὶ τοῦ ποιοῦ τῆς ἀγάπης αὐτοῦ, ὁ περί οὗ ὁ λόγος φόβος οὐδὲν δύναται νὰ ἐκφράζη τὸ φοβερὸν καὶ τὸ ἐκδειματοὺν (= τὸ κατατρομάζον ) τὴν γυναῖκα. Ἡ Ἐκκλησία ὡς σῶμα Χριστοῦ ἀγαπᾶ καὶ συνάμα φοβεῖται τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν ὡς σωτῆρα καὶ κεφαλὴν αὐτῆς. Ὁ φόβος οὗτος τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν γεννᾶται ἐκ τῆς πολλῆς ἀγάπης πρὸς τὸν ἀγαπήσαντα αὐτὴν καὶ ἐκφράζεται καὶ ἐκδηλοῦται ὡς ἄκρα πρὸς αὐτὸν εὐλάβεια, ὡς εὐλάβεια πρὸς τὰς ἑαυτοῦ ἐντολάς, ὡς ὑποταγὴ ἄκρα πρὸς αὐτὸν καὶ ὡς προθυμία πρὸς εὐαρέσκειαν αὐτοῦ. Ἡ ἀγάπη αὐτῆς τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τὸν Σωτῆρα ἐκδηλοῦται ὡς φόβος μὴ ὑπολειφθῇ ἔν τινι καὶ ἐκπέση τῆς ἀγάπης αὐτοῦ ἀναξία ταύτης δεικνυομένη. Τοιοῦτος ὁ τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τὸν Σωτῆρα Χριστὸν φόβος. Ὑπὸ τὴν αὐτὴν ἀκριβῶς ἔννοιαν καὶ σημασίαν ὁ Ἀπόστολος γράφει ἵνα ἡ γυνὴ φοβῆται τὸν ἄνδρα.

Διὰ τῆς ρήσεως ταύτης ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἐζήτησε τὴν σύσφιγξιν τῶν δεσμῶν τῆς συζυγικῆς ἀγάπης· διότι ὡς ἡ ἀγάπη καὶ ὁ φόβος τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τὸν Σωτῆρα Χριστὸν προσφιλεστέραν αὐτὴν ὡς νύμφην τῷ νυμφίῳ Χριστὸν ποιοῦσιν, οὕτω καὶ ἡ ἀγάπη καὶ ὁ φόβος τῆς γυναικὸς πρὸς τὸν ἑαυτῆς ἄνδρα προσφιλεστέραν αὐτὴν αὐτῷ ποιοῦσιν . Ὅτι ὁ φόβος οὗτος οὐδὲν ἔχει κοινὸν πρὸς τὸν ὑπονοούμενον φόβον ὑπὸ τινῶν κυριῶν τῶν μειδιωσῶν κατὰ τὴν ὥρα τῆς ἀναγνώσεως τῆς περικοπῆς ταύτης ἐν τῷ μυστηρίῳ τοῦ γάμου, καὶ ὅτι οὗτος εἶνε ἱερός, ἁγνὸς καὶ δίκαιος, καὶ ὅτι ἐπιβάλλεται οὗτος εἰς τὰς γυναίκας ὡς θεία ἐντολὴ διά την ἑαυτῶν εὐτυχίαν καὶ αἰώνιαν εὐδαιμονίαν καὶ τὸν ἀδιάρρηκτον σύνδεσμον τῆς κοινῆς ἀγάπης θέλομεν ἀποδείξει.

 

Περὶ φόβου

Ὁ φόβος εἶνε ἔμφυτον συναίσθημα τῷ ἀνθρώπῳ.

Τὸ συναίσθημα τοῦτο ἐκδηλοῦται ὡς δειλία, ὡς δέος, ὡς τρόμος ἐν περιστάσεσιν, ἐν αἰς ἀπειλεῖται κίνδυνος ζωῆς. Ἐπίσης ἐκδηλοῦται τὸ συναίσθημα τοῦτο ὡς ταραχὴ καὶ ἀνησυχία ἐν περιστάσεσιν, ἐν αἰς ἀπειλεῖται ἡ προσβολὴ τῆς τιμῆς ἢ περιουσίας τοῦ ἀνθρώπου δικαίως ἢ ἀδίκως.

Ὁ βαθμὸς τῆς μείζονος ἢ ἐλάσσονος ἐκδηλώσεως τοῦ φόβου ἢ τῆς ταραχῆς καὶ ἀνησυχίας εἶνε ἀνάλογος ἢ τῷ μεγέθει τοῦ πραγματικοῦ κινδύνου ἢ τῷ μεγέθει τῆς διεγερθείσης φαντασίας. Τὸ συναίσθημα τοῦ φόβου ἐνίοτε ἐκδηλοῦται καὶ ἐν περιστάσεσι, καθ' ἂς οὐδὲν μέν το πραγματικῶς ἀπειλούμενον ἢ διακινδυνεῦον καθ' ἢν ὥραν ὁ ἄνθρωπος κατέχεται ὑπὸ τοῦ συναισθήματος τούτου, προκύπτει ὅμως ἐξ ἐνδεχομένου ἐν τῷ μελλόντι κινδύνου, δυναμένου νὰ προέλθη ἐξ ἀμελείας ἡμῶν εἰς τί τῶν προσφιλῶν ἡμῖν ὑποκειμένων. Τὸ συναίσθημα τοῦτο ἐκδηλοῦται ἢ ὡς ἄκρα ἀγάπη πρὸς τί ἢ ὡς ἄκρα εὐλάβεια ἢ ὡς ἄκρα φροντὶς ἢ ὡς ἀδιάλειπτη μέριμνα.

Κατὰ ταῦτα ὁ φόβος, ὡς διαφόρως ἐκδηλούμενος κατὰ τὰς διαφόρους περιστάσεις καὶ κατὰ διάφορα γεννῶνται αὐτὸν αἴτια, ἀνάγκη καὶ διαφόρως νὰ χαρακτηρίζηται . Ὅθεν ὁ μὲν φόβος ὁ ἐκδηλούμενος ὡς δέος ἢ δειλία ἢ τρόμος, δύναται νὰ ὀνομασθῇ φυσικός, ὁ δὲ φόβος ὁ ἐκδηλούμενος ὡς ταραχὴ καὶ ἀνησυχία, ὡς καὶ ὁ φόβος ὁ ἐκδηλούμενος ὡς ἀγάπη καὶ εὐλάβεια, δύναται νὰ κληθῇ ἠθικός. ’ρὰ ὁ φυσικὸς φόβος διαφέρει τοῦ ἠθικοῦ φόβου κατὰ τὰ διεγείροντα αὐτὸν αἴτια.

Ὁ φυσικὸς φόβος εἶνε πάντοτε ἀδιαβλήτων παθῶν, ὡς μιὰ μόνην ἔχων ἀφορμὴν τὸ κίνδυνο τῆς ἀπώλειας τῆς ζωῆς. Ὁ ἠθικὸς φόβος δὲν εἶνε πάντοτε ἀδιάβλητο· διότι εἶνε διπλοῦς ὡς προερχόμενος ἀπὸ διάφορα κατὰ τὸ ποιόν ἠθικὰ αἴτια τῆς ἀγάπης καὶ τοῦ μίσους. Ὡς δὲ ἐναντιώτατα τὰ γεννῶντα αὐτὸν αἴτια, ἐναντιώτατοι καὶ οἱ χαρακτῆρες αὐτῶν. Ὁ μὲν φόβος ὁ ἐκ τῆς ἀγάπης γεννώμενος εἶνε ἱερός, ἁγνὸς καὶ δίκαιος, καὶ ἐκδηλοῦται ὡς εὐαισθησία ψυχῆς ὑπὲρ τοῦ ἀγαπωμένου προσώπου, ὡς μέριμνα, ὡς πρόνοια καὶ ὡς περὶ αὐτοῦ φροντίς . Ὁ ἱερὸς οὗτος φόβος ὁρίζεται ὑπὸ τοῦ Θεοφυλάκτου ὡς ἐπίτασις εὐλαβείας λέγοντος «ὁ φόβος (ὁ ἱερὸς ) ἐπίτασις ἐστιν εὐλαβείας ὥσπερ καὶ εὐλάβεια συνεσταλμένος φόβος»· καὶ αὔθις «φόβος ἐστὶν αἰδὼς καὶ εὐλάβεια καὶ ἐπιτεταμένη τιμή». Ὁ Οἰκουμένιος λέγει περὶ τοῦ φόβου τούτου τὰ ἑξῆς: «Φόβος τελειωτικὸς δέους μὲν ἀπήλλακται, δι' ὃ καὶ ἁγνὸς εἴρηται καὶ διαμένων εἰς αἰῶνα αἰῶνος»· καὶ ἐν τῇ Ἁγίᾳ Γραφῇ ἡ λέξη φόβος πολλάκις λαμβάνεται ἐν τῇ σημασίᾳ τῆς αἰδοῦς καὶ εὐλαβείας καὶ δι ' αὐτῆς ἐκφράζεται ὁ πόθος πρὸς τελείαν ἐπίγνωσιν καὶ οἰκείωσιν τοῦ θείου. Ὁ φόβος ὁ ἐκ τοῦ μίσους εἶνε φόβος ἐναγὴς καὶ ἐκδηλοῦται ὡς ἀποστροφὴ καὶ ἀπέχθεια πρὸς τινα, ὡς ἀδιαφορία καὶ ἐχθροπάθεια. Περὶ τοῦ φόβου τούτου ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεὺς λέγει: «Τὸ ἕτερον εἶδος τοῦ φόβου μετὰ μίσους γίνεται ᾧ δοῦλοι δεσπόταις κέχρηνται χαλεποῖς».

Ὁ ἱερὸς φόβος εἶνε ὁ φόβος ὁ πρὸς τὸν Θεόν, ὁ φόβος ὁ πρὸς τοὺς γονεῖς, ὁ φόβος ὁ πρὸς τὸν σύζυγον καὶ ὁ φόβος πρὸς τοὺς θείους καὶ ἀνθρώπινους νόμους, καὶ πηγάζει ἐκ τῆς ἀγάπης.

Ὁ ἐναγὴς φόβος εἶνε φόβος κολάσεως. Αὐτὸν φονοῦνται οἱ παραβάται τῶν θείων καὶ ἀνθρωπίνων νόμων. Οὗτος πηγάζει ἐκ τοῦ πονηροῦ συνειδότος . Ἡ Ἐκκλησία συνιστᾶ τοῖς ἑαυτῆς τέκνοις τὸν ἱερόν, τὸν ἁγνὸν καὶ τὸν ἅγιον φόβον . Τοῦτο τὸν φόβο συνιστᾶ καὶ πρὸς τὴν ἐρχόμενην εἰς γάμου συζυγίαν, καὶ ὑπὸ νέον ἠθικὸν νόμον τεθειμένην γυναῖκα· ζητεῖ δὲ τοῦτο διὰ τὴν εὐτυχίαν αὐτῆς τῆς γυναικός.

Ὁ ἱερὸς φόβος ἀπαθὴς ὤν οὐδὲν ἐπαπειλεὶ τὸ δεινόν . Ὁ φόβος οὗτος ὡς συναίσθημα ταυτίζεται τὴ ἀγάπη εὐλάβειαν ἐπὶ τῇ ψυχῇ ἐμποιῶν, ἵνα μὴ διὰ τὴν τῆς ἀγάπης παρρησίαν εἰς καταφρόνησιν τοῦ ἀνδρὸς ἔλθη, ὡς λέγει πατήρ τις. Ὁ ἠθικὸς ἁγνὸς φόβος εἶνε ἐν ἐκ τῶν ἑπτὰ χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὀν ἡ Ἁγία Γραφὴ ὀνομάζει φόβον Θεοῦ. Ἐν τῇ Ἁγίᾳ Γραφῇ ἡ δικαιοσύνη χαρακτηρίζεται ὡς φόβος Θεοῦ· «ἀνὴρ δίκαιος φοβούμενος τὸν Κύριον». Ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ εἶνε ἀρχὴ σοφίας. Ὁ θεῖος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος λέγει «Ἀρχὴ σοφίας φόβος Κυρίου ὁἷόν τί πρῶτον σπάργανον · καὶ σοφία τὸν φόβον ὑπερβᾶσα καὶ εἰς ἀγάπην ἀναβιβάσασα Θεοῦ φίλους ἡμᾶς καὶ υἱοὺς ἀντιδούλων ἐργάζεται»· καὶ ὁ Σειρὰχ λέγει «Στέφανος σοφίας φόβος Κυρίου ἀναθάλλων εἰρήνην καὶ ὑγείαν ἱάσεως» (κέφ. α΄ 15).

Τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ οἱ ἅγιοι πατέρες καλοῦσιν ἀγάπην πρὸς τὸν Θεὸν · «φόβος Θεοῦ ἀγάπην πρὸς αὐτὸν ἐστιν · ἀγάπη δὲ σειρά τις, ἦς ἡ μὲν τῶν ἀρχῶν ἐξαρτᾶται τῆς τοῦ ἀνθρώπου καρδίας, ἡ δὲ ἑτέρα ἅπτεται τῆς τοῦ Θεοῦ χειρὸς ἕλκοντος αὐτὸν ἀεὶ πρὸς τὸν αὐτοῦ φόβον». Καὶ ὁ Μέγας Βασίλειος λέγει «σωτήριος ὁ φόβος καὶ Ἁγιασμοῦ ποιητικὸς ἐστι».

Ὁ ἱερὸς οὗτος φόβος ἐν τῇ Ἁγίᾳ Γραφῇ ταυτίζεται πρὸς τὴν εὐλάβειαν καὶ τὴν ἀγάπην πρὸς τινα . Οὕτως ἐννόησαν καὶ ἑρμήνευσαν οἱ ἑρμηνευταὶ καὶ μεταφρασταὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ἐν τῇ ἐν Ὀξωνίῳ ἐκδοθείση ἑλληνιστὶ μεταφράσει τῆς Ἁγίας Γραφῆς ὁ ἐν κέφ. ε΄ 33 στίχ . τῆς πρὸς Ἐφεσίους ἐπιστολῆς μετεφράσθη «Πλὴν καὶ σεῖς οἱ καθ' ἕνα, ἕκαστος τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα οὕτως ἂς ἀγαπᾷ ὡς ἑαυτὸν · ἡ δὲ γυνὴ ἂς σέβηται τὸν ἄνδρα». Ἐν τῇ λατινικῇ μεταφράσει φέρεται ὡς ἑξῆς· «uxor autem videto, ut timeat virum». Τὸ timeo ἐνταῦθα, ὡς ἐξάγεται ἐκ τῆς μεταφράσεως τῶν ἄλλων εὐρωπαϊκῶν γλωσσῶν, ἔχει τὴν σημασία του εὐλαβεῖσθαι . Ἐν τῇ γαλλικῇ μεταφράσει τῶν Παρισίων μεταφράζεται «que la femme respecte son mari». Ἐν τῇ ἰταλικῇ μεραφράσει «ed altresi la moglie riverisca il marito». Ὑπὸ ταύτην τὴν ἔννοιαν τὸν στίχον τοῦτον ἅπασαι αἱ εὐρωπαϊκαὶ γλῶσσαι μετέφρασαν. Καὶ ἐν τῇ ἀρχαίᾳ ἑβραϊκὴ γλώσση ὁ φόβος πρὸς τὸν Θεὸν ἑρμηνεύεται ὑπὸ τῶν ἑρμηνευτῶν φόβος ἐκ σεβασμοῦ, ἐξ εὐλαβείας· ὡς ὁ ἐν τῷ Λευτικὼ ἰθ΄ 3 στίχ .: «θέλετε φοβεῖσθαι ἕκαστος τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ τὸν πατέρα αὐτοῦ» ἑρμηνεύεται, θέλετε σέβεσθαι καὶ εὐλαβεῖσθαι · καθὼς καὶ ὁ ἐν χωρίῳ Ἰησοῦ Ναυὴ δ΄ 14 στίχ . «καὶ ἐφοβοῦντο αὐτὸν (τόν Ἰησοῦν Ναυῆ) καθὼς ἐφοβοῦντο τὸν Μωϋσῆν, πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς αὐτοῦ» ἑρμηνεύεται ὑπὸ τῶν λεξικογράφων τοῦ ἐβραιοελληνικοῦ λεξικοῦ M . N . Ph . Sauder καὶ M. I. Trenel "comme ils avaient respecté Moise". Ὑπὸ αὐτὴν τὴν σημασίαν ἀπαντᾶ καὶ ἐν ἄλλοις χωρίοις τοῦ ἑβραϊκοῦ κειμένου τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ὑπὸ ταύτη τὴ σημασία ἐχρήσατο τὴ λέξει καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, καθ' οὐ ἐπιτίθενται λίαν ἀδίκως αἱ κυρίαι, τὰς ὁποίας οὗτος εἰς μεγάλην ὑψώνει περιωπήν. Ὥστε τὰ αἴτια τῶν διαζυγίων οὐχὶ ἐκ τούτου του φόβου του ὑπὸ τοῦ Παύλου διδασκομένου προέρχονται, ἀλλ' ἀλλαχοῦ δέον νὰ ζητηθῶσιν· ἴσως ἴσως εἰς τὴν ἔλλειψιν τοῦ ἱεροῦ τούτου φόβου.