xristianorthodoxipisti.blogspot.gr ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΚΕΙΜΕΝΑ / ΑΡΘΡΑ
Εθνικά - Κοινωνικά - Ιστορικά θέματα
Ε-mail: teldoum@yahoo.gr FB: https://www.facebook.com/telemachos.doumanes

«...τῇ γαρ χάριτί ἐστε σεσωσμένοι διά τῆς πίστεως· και τοῦτο οὐκ ἐξ ὑμῶν, Θεοῦ τὸ δῶρον, οὐκ ἐξ ἔργων, ἵνα μή τις καυχήσηται. αὐτοῦ γάρ ἐσμεν ποίημα, κτισθέντες ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ ἐπι ἔργοις ἀγαθοῖς, οἷς προητοίμασεν ὁ Θεός ἵνα ἐν αὐτοῖς περιπατήσωμεν...» (Εφεσίους β’ 8-10)

«...Πολλοί εσμέν οι λέγοντες, ολίγοι δε οι ποιούντες. αλλ’ούν τον λόγον του Θεού ουδείς ώφειλε νοθεύειν διά την ιδίαν αμέλειαν, αλλ’ ομολογείν μεν την εαυτού ασθένειαν, μη αποκρύπτειν δε την του Θεού αλήθειαν, ίνα μή υπόδικοι γενώμεθα, μετά της των εντολών παραβάσεως, και της του λόγου του Θεού παρεξηγήσεως...» (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής p.g.90,1069.360)

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ


ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ

Η νηστεία των αγίων Αποστόλων είναι αρχαία παράδοση της εκκλησίας , την οποίαν θεσμοθέτησαν οι άγιοι πατέρες , το μέγεθος της ποικίλη διότι έχει σχέση με την ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα!
Το ελάχιστο είναι οκτώ 8 ημέρες και μπορεί να φτάσει έως και τον ένα μήνα , διότι αρχίζει αμέσως μετά την εορτή των αγίων Πάντων .
Η ημερομηνία εορτασμού του ΠΑΣΧΑ που θέσπισε η αγία Α΄ οικουμενική σύνοδος είναι από 23 Μαρτίου έως 25 Απριλίου , όταν το Πάσχα είναι νωρίς λοιπόν τότε η νηστεία των αγίων αποστόλων είναι μεγάλη όταν το Πάσχα είναι αργά τότε λιγοστεύουν οι μέρες τις νηστείας , αλλά ποτέ δεν είναι κάτω από οκτώ ημέρες .
Με το νέο ημερολόγιο , καταργείται ο κανόνας του Πάσχα και διαυτό , πολλές φορές όπως και φέτος δεν έχουν καθόλου νηστεία των αγίων αποστόλων , κάτι που δεν συμβαίνει ΠΟΤΕ με το ΠΑΛΑΙΟ ημερολόγιο.
Όποιος όμως καταργεί τις θεσμοθετημένες νηστείες της εκκλησίας έχει το ανάθεμα και είναι έξω του σώματος της εκκλησίας του ΧΡΙΣΤΟΥ!

ΑΓΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ Ο ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ

διαβάστε τόν βίο ενός μεγάλου αγίου τής Εκκλησίας του θεού , και κάνεται την σύγκριση με τους σημερινούς <<αγίους γέροντες καί μή >>, πώς αγωνίζονταν οι πραγματικοί ομολογητές τις πίστεως ,και πώς φλυαρούν οι σημερινοί γεροντάδες , θεολόγοι , κληρικοί , για την ορθοδοξία και τήν παναίρεση του οικουμενισμού!


Ὃς ἂν ὁμολογήσει ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ Θεὸς ἐν αὐτῷ μένει καὶ αὐτὸς ἐν τῷ Θεῷ». Δηλαδή, ὅποιος ὁμολογήσει μὲ ὅλες του τὶς δυνάμεις ὅτι ὁ Ἰησοῦς εἶναι ὁ ἐνανθρωπήσας Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ Θεὸς μένει μέσα σ᾿ αὐτὸν καὶ αὐτὸς μέσα στὴ χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἕνας τέτοιος ὁμολογητὴς ὑπῆρξε καὶ ὁ Ὅσιος Μάξιμος, ποὺ πραγματικὰ εἶχε τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ ἐπάνω του. Ἦταν εὐγενικῆς καταγωγῆς καὶ γεννήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ 580 μ. Χ. Ἔκανε λαμπρὲς σπουδὲς στὴ θεολογία, ἀλλὰ καὶ στὴ φιλοσοφία. Μάλιστα, ἔκανε ἰδιαίτερος γραμματέας τοῦ αὐτοκράτορα Ἡρακλείου. Τότε προόδευε ἡ αἵρεση τῶν Μονοθελητῶν. Ὁ Μάξιμος ἀφήνει τὶς λαμπρότητες τῶν ἀνακτόρων καὶ γίνεται μοναχός, πολεμῶντας παντοιοτρόπως τὴν σατανικὴ αὐτὴ αἵρεση. Στὸν ἀγῶνα του αὐτὸ βρίσκει πολλὰ ἐμπόδια. Κυρίως, τὸν αὐτοκράτορα Κώνστα, ποὺ ὑποστήριζε τοὺς Μονοθελητές. Μάλιστα, ἔφτασε στὸ σημεῖο μὲ μία ψευτοσύνοδο νὰ καταδικάσει τὸν ὅσιο, νὰ τὸν ἀναθεματίσει(!), καὶ τὸν παρέδωσε στὸν ἔπαρχο τῆς πόλης γιὰ νὰ τιμωρηθεῖ. Μαστιγώνεται σκληρὰ καὶ τοῦ κόβουν τὴν γλῶσσα καὶ τὸ δεξὶ χέρι. Ἡ θέα, ὅμως, τοῦ ἄγλωσσου, πλέον, στόματος, θὰ ἦταν ἡ εὐγλωττότερη καὶ φλογερώτερη ὑπόμνηση τῆς ἀφοσίωσης ποὺ χρωστοῦν ὅλοι νὰ ἔχουν στὴν Ἱερὴ ἀλήθεια τῆς Ὀρθοδοξίας. Πεθαίνει ἐξόριστος στὴ Λαζικὴ τὸ 662 μ.Χ.

Πρωτοπρεσβύτερος π. Θεόδωρος Ζήσης :ποιά επί τέλους είναι η αληθινή Εκκλησία, πού βρίσκεται η Εκκλησία;

Πρωτοπρεσβύτερος π. Θεόδωρος Ζήσης :ποιά επί τέλους είναι η αληθινή Εκκλησία, πού βρίσκεται η Εκκλησία; 

Άγιος Νεκτάριος: «Ει εμέ εδίωξαν και υμάς διώξουσιν»


Άγιος Νεκτάριος: «Ει εμέ εδίωξαν και υμάς διώξουσιν»




τα όργανα  του οικουμενισμού  φοβούμενοι  τον αληθεί λόγο  του αγίου ,και εν όψι τις μεγάλης αποστασίας από την εκκλησία του Χριστού , νέο ημερολόγιο, εγκύκλιος 1920, ΠΣΕ, προσπάθησαν να κλήσουν το ευλογιμένο στόμα του αγίου κυνηγόντας τον και συκοφαντόντας τον με μανία , όπως κάνουν και γία τους σημερινούς ομολογητάς επισκόπους της ζώσας εκκλησίας του Χριστού!




Βρωμερές συκοφαντίες

ΔΙΔΑΧΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ


ΔΙΔΑΧΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ

Πρόλογος
Ο ΑΓΙΟΣ Νεκτάριος Πενταπόλεως, ο θαυματουργός, αποτελεί ένα δώρο του Θεού στον κόσμο, στις πενιχρές μέρες του εικοστού αιώνα. Στο πρόσωπο του ανακαλύπτει κανείς ένα μεγάλο Πατέρα της Εκκλησίας, όπου η αγιότητα του βίου συνδυάζεται με τη χάρη της θαυματουργίας και την ορθόδοξη διδασκαλία.


Γεννήθηκε στη Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης το 1846. Παρακολουθώντας την ιστορική διαδρομή του βίου του, τον συναντούμε στην Κωνσταντινούπολη, δεκατετράχρονο παιδί, να εργάζεται και να σπουδάζει στη Νέα Μονή της Χίου, να κείρεται μοναχός (1876) και να χειροτονείται διάκονος (1877)• στην Αθήνα, να ολοκληρώνει τις θεολογικές του σπουδές (1885)• στην Αίγυπτο, να διακονεί επί μια πενταετία στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας. Εκεί χειροτονείται πρεσβύτερος (1886) και επίσκοπος Πενταπόλεως (1889).

Άγιον Όρος, διχασμός εν όψει Του κ. Ιωάννου Κορναράκη, Ομοτίμου Καθηγητού του Πνεπιστιμίου Αθηνών

Άγιον Όρος, διχασμός εν όψει

Του κ. Ιωάννου Κορναράκη, Ομοτίμου Καθηγητού του 


Πνεπιστιμίου Αθηνών
Ο μοναχικός σύλλογος των «αμαθών» και «ασόφων», γνωρίζει αυτά, τα οποία και οι σοφοί ηγούμενοι γνωρίζουν αλλά τα αποσιωπούν, δηλ. την εμπλοκή του Πατριάρχου στην παναίρεση του οικουμενισμού και τις παραχωρήσεις στους αιρετικούς, οι οποίες ακυρώνουν την μοναδικότητα της Ορθοδοξίας. Γράφουν λοιπόν στους ηγουμένους. «Γνωρίζετε, σεβαστοί πατέρες, καλύτερα από εμάς τις αντορθόδοξες και βλάσφημες ενέργειες, δηλώσεις και αποφάσεις του Οικουμενικού Πατριάρχου...που συνιστούν κραυγαλέα και εμφανή - γυμνή τη κεφαλή - αποδοχή και διδαχή της παναιρέσεως όλων των εποχών, που αθετεί τη μοναδικότητα της Μίας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας και την ταυτίζει με τις αιρέσεις, των οποίων δέχεται τα μυστήρια ως έχοντα και μεταδίδοντα αγιαστική και σώζουσα χάρη. Εκτός της αναγνωρίσεως του Βαπτίσματος των Παπικών και των Λουθηρανών έχουμε και μετοχή στο κοινό ποτήριο με τους Μονοφυσίτες και σε πολλές περιπτώσεις με τους Παπικούς στις Κυκλάδες και στη Διασπορά»! 

Η ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΤΟΥ 1954. ΠΟΙΜΑΝΤΟΡΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Γ.Ο.Χ. ΕΛΛΑΔΟΣ



 Η ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΤΟΥ 1954.
ΠΟΙΜΑΝΤΟΡΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ  ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Γ.Ο.Χ. ΕΛΛΑΔΟΣ
ΠΡΟΣ
Τὸ εὐσεβέστατον τῆς ἐν Ἑλλάδι καὶ ἀλλαχοῦ Πλήρωμα τῆς Ἁγίας Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῶν Γνησίων Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν.
Ἀθῆναι 15ῃ Σεπτεμβρίου 1954



Πανοσιώτατοι Ἱερομόναχοι. Αἰδεσιμώτατοι Ἱερεῖς, ὁσιώτατοι Μοναχοὶ, εὐλαβέστατοι Ἐκκλησιαστικοὶ Ἐπίτροποι καὶ εὐσεβέστατοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί.

Τέκνα ἡμῶν ἐν Κυρίῳ ἀγαπητὰ καὶ περιπόθητα.


Χάρις Ὑμῖν καὶ εἰρήνη καὶ ἔλεος τῆς Ἁγίας καὶ Ὁμοουσίου καὶ Ἀδιαιρέτου Τριάδος, εἴη μεθ' ἁπάντων Ὑμῶν. Ἀμήν.



Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητὰ,

ὁ Θεάνθρωπος Κύριος ἡμῶν διδάσκει: «Προσέχετε ἀπὸ τῶν ψευδοπροφητῶν, οἵτινες ἔρχονται πρὸς ὑμᾶς ἐν ἐνδύμασι προβάτων, ἔσωθεν δὲ εἶναι λύκοι ἅρπαγες. Ἀπὸ τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς».

Ὁ κατὰ κλῆσιν Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν οὐρανοβάμων Παῦλος φθέγγεται: «Ὡς τέκνα φωτὸς περιπατεῖτε ἐν πάσῃ ἀγαθωσύνῃ καὶ δικαιοσύνῃ δοκιμάζοντες τί τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου καὶ εὐάρεστον» καί: «Βλέπετε πῶς ἀκριβῶς περιπατεῖτε, μὴ ὡς ἄσοφοι ἀλλ' ὡς σοφοὶ ἐξαγοραζόμενοι τὸν καιρὸν ὅτι αἱ ἡμέραι πονηραὶ εἰσὶ» καί: «Στήκετε καὶ κρατεῖτε τὰς παραδόσεις, ἃς ἐδιδάχθητε εἴτε διὰ λόγου εἴτε δι' ἐπιστολῆς ἡμῶν» καί: «εἴ τις εὐαγγελίζεται ὑμῖν παρ' ὅ παρελάβετε καὶ παρ' ὅ εὐηγγελισάμεθα ὑμῖν, κἂν ἡμεῖς, κἂν Ἄγγελος ἐξ οὐρανοῦ, ἀνάθεμα ἔστω».

Η ΑΓΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΑΝΑΜΑΡΤΗΣΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ*


Η ΑΓΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΑΝΑΜΑΡΤΗΣΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ*

Μᾶς ἀξιώνει, ὁ Θεὸς καὶ ἐφέτος νὰ  ἀκούσουμε τὸν θαυμάσιον αὐτὸν ὕμνον ποὺ ὀνομάστηκε "Ἀκάθιστος Ὕμνος", τὸ ὑπέροχο αὐτὸ φιλολογικὸ καὶ λογοτεχνικὸ δημιούργημα, στοῦ ὁποίου τὴν δομὴ καὶ τὴ σύνθεση ἀναφερθήκαμε τὰ προηγούμενα χρόνια. Εἶναι ἕνα ἔξοχο λογοτεχνικὸ κατασκεύασμα, τὸ ὁποῖο θαυμάζουν ὅλοι οἱ εἰδικοί. Ἡ Ἐκκλησία μας μὲ πολλὴ σοφία καὶ σύνεση ἔθεσε αὐτὴν τὴν ἀκολουθία μέσα στὴν Ἁγία καὶ μεγάλη Τεσσαρακοστή, ὥστε μαζὶ μὲ τὶς κατανυκτικὲς λειτουργίες τῶν Προηγιασμένων, τὰ μεγάλα ἀπόδειπνα κ.ἄ. νὰ ὑπάρχει καὶ αὐτὴ ἡ ἀνοιξιάτικη νότα. Αὐτὴ ἡ χαρούμενη νότα μὲ τὰ πολλὰ "χαῖρε", γιὰ νὰ γεμίσει τὶς καρδιές μας ἀπὸ χαρά, σὰν ἕνα προανάκρουσμα τῆς Ἀναστάσεως.

Η διαχρονικότητα τού δόγματος τής Κάθαρσης, τού Φωτισμού και τής Θέωσης στην Ορθόδοξη Εκκλησία


Η διαχρονικότητα τού δόγματος τής Κάθαρσης, τού Φωτισμού και τής Θέωσης στην Ορθόδοξη Εκκλησία

Μια κυοφορούμενη αίρεση στην Ορθόδοξη Εκκλησία

Του  Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιεροθέου

 1. Οι δήθεν δύο τύποι εκκλησιολογίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία

2. Συνοπτική αντίκρουση

3. Ευρύτερες αναλύσεις

Α. Οι προϋποθέσεις του ορθοδόξως θεολογείν

Β. Πρέπει κανείς προηγουμένως να σχολάση για να γνωρίση τον Θεό. «Δει γαρ τω όντι σχολάσαι και γνώναι Θεόν»

Γ. Η εμπειρία της δόξης του Θεού και η διατύπωσή της

Δ. Η νηπτική-ησυχαστική παράδοση και οι άγιοι Πατέρες

Ε. Η νηπτική-ησυχαστική παράδοση και οι άγιοι Πατέρες

ΣΤ. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης προσδιορίζοντας την αρετή, παρουσιάζει ως τύπο τελείου ανθρώπου τον Προφήτη Μωϋσή

Ζ. Η νηπτική-ησυχαστική παράδοση και οι Οικουμενικές Σύνοδοι

Η. Η παράδοση της Φιλοκαλίας

Θ. Η νηπτική θεολογία, τα Μυστήρια και η λατρεία της Εκκλησίας

4. Η ερμηνεία του π. Ιωάννου Ρωμανίδη

5. Συμπέρασμα

και αυτοί άγιοι, σε κάθε αναστροφή (Α’ Πέτρ. α , 13-17).
Και εδώ η βίωση των μεγάλων αγαθών προϋποθέτει την συγκέντρωση της διανοίας, την νήψη, την ελπίδα της απολαύσεως του Θεού, δηλαδή της θεοπτίας, και με αυτό τον τρόπο γίνονται άγιοι.
Η αγιότης δεν είναι κάτι δεδομένο που δίνεται μηχανικά και μαγικά, αλλά προϋποθέτει την ενέργεια του Θεού και την συνέργεια του ανθρώπου.
Αυτά είναι μερικά παραδείγματα από την Καινή Διαθήκη, αλλά υπάρχει πληθώρα τέτοιων χωρίων που δείχνουν όλη την προοπτική της καθάρσεως της καρδιάς, του φωτισμού του νου και της θεοπτίας, ώστε να μην χρειάζεται να προσλάβουν οι Πατέρες αυτήν την διδασκαλία από τον πλατωνισμό και τον νεοπλατωνισμό. Πλούσιο υλικό μπορεί κανείς να βρη στις επιστολές του Αποστόλου Παύλου, όπως το έκανα σε ένα κείμενό μου με τίτλο «Η ησυχία και η θεοπτία στις επιστολές του Αποστόλου Παύλου».

Ε. Η νηπτική-ησυχαστική παράδοση και οι άγιοι Πατέρες
Την ησυχαστική παράδοση συναντάμε σε όλα τα πατερικά κείμενα. Δεν υπάρχει Πατέρας της Εκκλησίας, που είχε εμπειρίες πνευματικής ζωής, και δεν αναφέρεται στην κάθαρση, τον φωτισμό και την θέωση.
Δεν πρόκειται για επηρεασμό από την πλατωνική και νεοπλατωνική φιλοσοφία, αλλά για την έκφραση της εμπειρίας τους, μέσα από τους όρους της εποχής τους.
Άλλωστε, όπως προαναφέρθηκε, ο Ευάγριος ο Ποντικός, στο σημείο αυτό κατέγραψε την ησυχαστική παράδοση την οποία βρήκε στους μοναχούς της Παλαιστίνης.
Έτσι, είναι βλάσφημο να θεωρήση κανείς τους Πατέρας σαν ανώριμους πνευματικά, ώστε να επηρεάζωνται από την νεοπλατωνική φιλοσοφία. Και αν ακόμη επηρεάσθηκαν εξωτερικά, φραστικά, στην πραγματικότητα με τις λέξεις που προσέλαβαν, διετύπωσαν την όλη ησυχαστική-νηπτική παράδοση της Εκκλησίας.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος αναφέρεται πολλές φορές στην κάθαρση, τον φωτισμό και την θέωση. Προηγουμένως αναφέρθηκαν μερικά χωρία του στα οποία φαίνεται ότι η κάθαρση, ο φωτισμός και η θέωση είναι ο απαραίτητος τρόπος ορθοδόξου θεολογίας και έξω από αυτές τις προϋποθέσεις ενυπάρχει ο κίνδυνος της αιρέσεως.
Εδώ πρέπει να αναφερθή ο λόγος του περί της ιερωσύνης, που δικαιολογεί γιατί, όταν του ετέθη το θέμα της ιερωσύνης, την απέφυγε και έφυγε για τον Πόντο. Μεταξύ των άλλων λέει ότι ήλθε μέσα του «έρως του καλού της ησυχίας και της αναχωρήσεως· ης εραστής γενόμενος εξ αρχής».
Στην συνέχεια κάνει λόγο για το ότι επιδίωκε την κάθαρση και την έλλαμψη, επειδή το έργο της ιερωσύνης είναι μεγάλο, γιατί «καθαρώ μόνον απτέον του καθαρού και ωσαύτως έχοντος», και πρέπει να λαμπρύνη τον λόγο «τω φωτί της γνώσεως», αλλά και τον νουν και την ακοή.
Είναι επικίνδυνο να θεολογήση κανείς, αν δεν καθαρισθούν τα τρία αυτά «ή ουκ ενελάμφθη νους, ή λόγος ησθένησεν, ή ουκ εχώρησεν ακοή μη κεκαθαρμένη».
Το καταπληκτικότερο δε από όλα είναι ότι ο λόγος αυτός του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, εκτός του ότι αναφέρεται στην κάθαρση, την έλλαμψη και την θεοπτία, που είναι απαραίτητα γνωρίσματα όχι μόνον της ορθοδόξου θεολογίας, αλλά και της διακονίας της ιερωσύνης, κάνει ευρύτατα λόγο για την θεραπεία του ανθρώπου.
Δηλαδή, την κάθαρση, την έλλαμψη και την γνώση του Θεού την χαρακτηρίζει ως θεραπεία του ανθρώπου. Τον ιερέα τον θέλει θεραπευτή, η θεραπεία γίνεται μέσα στην Εκκλησία δια των Μυστηρίων και της ασκήσεως, και το όλο έργο της θείας ενανθρωπήσεως απέβλεπε στην θεραπεία του ανθρώπου. Και όταν κάνη λόγο για θεραπεία, την εντοπίζει στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, την καρδιά.
«Ημίν δε περί τον κρυπτόν της καρδίας άνθρωπον η πάσα θεραπεία τε και σπουδή, και προς τον ένδοθεν ημίν αντιπολεμούντα και αντιπαλαίοντα η μάχη, ος ημίν αυτοίς όπλοις καθ’ ημών χρώμενος, το δεινότατον, τω της αμαρτίας θανάτω δίδωσι».

ΣΤ. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης προσδιορίζοντας την αρετή, παρουσιάζει ως τύπο τελείου ανθρώπου τον Προφήτη Μωϋσή
Έτσι, στο έργο του «Εις βίον του Μωϋσέως» κάνει λόγο για την ησυχαστική παράδοση, η οποία είναι απαραίτητη για την θεογνωσία. Προσαρμόζει πλήρως στην πνευματική κατάσταση του ανθρώπου αυτό που έγινε στην Παλαιά Διαθήκη, κατά την εμφάνιση του Θεού στο όρος Σινά.
Δηλαδή, ο Θεός έδωσε εντολή στον Μωϋσή να καθαρισθή ο λαός από κάθε ρύπο, να απομακρυνθούν και αυτά τα άλογα ζώα από το όρος και να ανέλθη επάνω σε αυτό μόνον εκείνος. Πρόκειται για την κάθαρση της ψυχής και του σώματος, αλλά και την απομάκρυνση ακόμη και των δερματίνων χιτώνων, που είναι η θνητότητα και φθαρτότητα.
Κάνοντας λόγο για την ανύψωση του ανθρώπου στην θεωρία του Θεού γράφει: «οδός δε αυτώ προς την τοιαύτην γνώσιν η καθαρότης γίνεται, ου του σώματος μόνον περιρραντηρίοις τισίν αφαγνισθέντος, αλλά και των ενδυμάτων πάσης κηλίδος αποκλυσθέντων τω ύδατι».
Η καθαρότητα αναφέρεται στην ψυχή και το σώμα. «Τούτο σε εστι το δια πάντων καθαρεύσαι δει τον μέλλοντα προσβαίνειν τη των νοητών θεωρία, ως και ψυχή και σώματι καθαρόν είναι και ακηλίδωτον τον εν εκατέρω ρύπον καταλλήλως αποκλυσάμενον, ως αν καθαροί και τω το κρυπτόν ορώντι φανείημεν…».
Εξηγεί ότι εκείνος που θέλει να ανέλθη στην θεωρία πρέπει προηγουμένως να καθάρη τον τρόπο από κάθε αισθητική και άλογη τάση και να πλύνη από τον νου του κάθε γνώμη που του δημιουργήθηκε από κάθε προκατάληψη και να χωρισθή από την σύνοικό του αίσθηση και αφού γίνη καθαρός από αυτήν, τότε να τολμήση να ανέβη στο όρος της θεοπτίας, όπως έκανε ο Μωϋσής.
Συνεχίζοντας αυτήν την ερμηνεία λέγει ότι «ο κεκαθαρμένος νους και οξύς την ακοήν της καρδίας», αφού ακούση τον ήχο της θείας δυνάμεως από την θεωρία των όντων, εισέρχεται στην αχειροποίητη σκηνή, αποκτά την θεία γνώση, την οποία στην συνέχεια δείχνει σε εκείνους που βρίσκονται κάτω «δια της υλικής μιμήσεως», δηλαδή δια της χειροποιήτου σκηνής.
Σαφέστατα εδώ γίνεται λόγος για την θεοπτία των αρρήτων ρημάτων, ύστερα από την κάθαρση και την έλλαμψη και την διατύπωση αυτών των αρρήτων ρημάτων με κτιστά ρήματα, νοήματα και εικονίσματα.
Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής ο μεγάλος αυτός Πατέρας της Εκκλησίας που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ζωή της Εκκλησίας, είπε έναν σημαντικό λόγο: «δαιμόνων θεολογία η δίχα πράξεως γνώσις».
Αυτό σημαίνει ότι η θεολογία είναι καρπός του φωτισμού του νου και της θεωρίας του Θεού, όταν ο Θεός αποκαλύπτει τον εαυτό του στους θεουμένους, σε αυτούς που πέρασαν μέσα από την κάθαρση της καρδιάς. Κατά συνέπεια μια θεολογία που δεν είναι καρπός και απαύγασμα της πράξεως, της πρακτικής ζωής που είναι η κάθαρση από τα πάθη είναι θεολογία της φαντασίας, που οπωσδήποτε είναι δαιμονική.
Μέσα σε αυτήν την προοπτική ο άγιος Μάξιμος, ερμηνεύοντας τα συγγράμματα του αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, κάνει λόγο για τις τρεις διαβαθμίσεις των πιστών, ήτοι τις τρεις κατηγορίες των σωζομένων.
Πρόκειται για την ασκητική διδασκαλία του αγίου Μαξίμου του Ομολογητού την οποία συναντάμε σε όλα τα κείμενά του, η οποία αναφέρεται στην προσωπική προσοικείωση της σωτηρίας και την χωρίζει σε τρία μέρη, ήτοι την «πρακτική φιλοσοφία» ή πράξη, την «φυσικήν θεωρίαν» ή απλώς θεωρία, και την «μυστικήν θεολογίαν» ή απλώς θεολογία.
Η πρακτική φιλοσοφία, που έχει αρνητική και θετική πλευρά, αφού καθαρίζει τον άνθρωπο από τα πάθη και τον κοσμεί με τις αρετές, η φυσική θεωρία, που φωτίζει τον νου του ανθρώπου με την αληθινή γνώση, και η μυστική θεολογία στεφανώνει τον άνθρωπο με την ύψιστη εμπειρία, την οποία αποκαλεί έκσταση.
Έτσι, η διδασκαλία του αγίου Μαξίμου αναφέρεται στις τρεις βαθμίδες του χριστιανικού ασκητικού βίου, δηλαδή, του πρακτικού, του θεωρητικού και του μυστικού-θεολογικού. Επίσης, τους σωζομένους Χριστιανούς στις τρεις διαιρέσεις τους, άλλοτε τους αναφέρει ως πιστούς, εναρέτους και γνωστικούς, και άλλοτε ως δούλους, μισθωτούς και υιούς.
Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, ο Πατέρας του ακτίστου φωτός, ο οποίος φωτιζόταν από την εμπειρία της ουράνιας Βασιλείας, την θεωρία του ακτίστου Φωτός, αναφαίρεται συχνά στα έργα του για την πορεία του ανθρώπου από την κάθαρση, στον φωτισμό και την θέωση.
Μάλιστα ένα κείμενό του, στο οποίο παρουσιάζει συνοπτικά την όλη θεολογία του, το επιγράφει «κεφάλαια πρακτικά και θεολογικά», αφού η πράξη είναι η κάθαρση της καρδιάς από τα πάθη και η θεολογία αναφέρεται στον φωτισμό του νου και την θεωρία του ακτίστου φωτός.
Σε ένα χαρακτηριστικό χωρίο του λέγει ότι η πίστη, ο φόβος του Θεού και η τήρηση των εντολών προξενεί τους μισθούς «κατά την αναλογίαν της καθάρσεως». «Καθόσον γαρ καθαιρόμεθα κατά τοσούτον εις αγάπην Θεού από του φοβείσθαι αναγόμεθα» και έτσι από τον φόβο του Θεού, «κατά προκοπήν» μεταβαίνουμε στο να αγαπάμε τον Θεό.
Τότε, ο Χριστός και ο Πατήρ μας αγαπά «προοδοποιούντος του Πνεύματος δηλαδή και την οικίαν προευτρεπίζοντος», οπότε «ως εν μια συνόδω των υποστάσεων μόνην γίνεσθαι ημάς Πατρός και Υιού και αγίου Πνεύματος».
Σε μια άλλη ομιλία στους μοναχούς του εκφράζει την χαρά του επειδή βλέπει την προκοπή στον βίο τους «επί το κρείττον εν πίστει, εν αγνεία, εν φόβω Θεού, εν ευλαβεία, εν κατανύξει, και δάκρυσι, δι’ ων ο έσω καθαίρεται άνθρωπος και πληρούται φωτός θείου και όλος Πνεύματος Αγίου γίνεται και συντετριμμένω ψυχής και καταβεβλημένω φρονήματι, και η χαρά η εμή γίνεται εις ευλογίαν υμών και προσθήκην ανωλέθρου και μακαρίας ζωής εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών».
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, το μεγάλο αυτό αστέρι της Εκκλησίας, με την θεολογία του ανέδειξε όλη την ησυχαστική παράδοση ως προϋπόθεση για την πνευματική εμπειρία του Θεού, για την θεογνωσία.
Αυτό φαίνεται στο έργο του «υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων», στο οποίο συνέτριψε όλα τα επιχειρήματα του δυτικού σχολαστικισμού, τον οποίο επρέσβευε ο Βαρλαάμ, αλλά και τα επιχειρήματα όλων των δια μέσου των αιώνων βαρλααμιτών, που θέλουν να ανατρέψουν την εκκλησιολογία των Πατέρων της Εκκλησίας, όπως και την θεολογία και την εκκλησιολογία των Τοπικών και Οικουμενικών Συνόδων.
Το εκπληκτικό δε είναι ότι όταν έγινε Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης πέρασε όλη αυτήν την ιερά ησυχαστική παράδοση στις ομιλίες του που εξεφώνησε στο ποίμνιό του.
Υπάρχει πλούσιο υλικό πάνω στο θέμα αυτό, το οποίο εξέθεσα σε άλλα κείμενά μου και παρέλκει η καταγραφή του εδώ. Και το σπουδαιότερο είναι ότι η ησυχαστική και θεοπτική διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά κατοχυρώθηκε από τις Συνόδους που έγιναν στην εποχή του, κυρίως την Σύνοδο του 1351, που εκλαμβάνεται και θεωρείται ως η Θ’ Οικουμενική Σύνοδος.
Γίνεται φανερό ότι όλοι οι ανωτέρω μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας, και πολλοί άλλοι, κάνουν λόγο για την κάθαρση, τον φωτισμό και την θέωση, για την ιερά ησυχία ως απαραίτητη προϋπόθεση του ορθοδόξως θεολογείν, γι’ αυτό και υβρίζονται με τις απόψεις των στοχαζομένων και προτεσταντιζόντων θεολόγων ότι δήθεν επηρεάσθηκαν από νεοπλατωνικές θεωρίες και αλλοίωσαν την προγενέστερή τους παράδοση.
Όλοι αυτοί οι Πατέρες αισθάνονταν ότι είναι διάδοχοι των αγίων Πατέρων στο φρόνημα και την ζωή.
Βεβαίως, φαίνεται μια εξωτερική ομοιότητα στην ορολογία μεταξύ των Πατέρων και των νεοπλατωνικών, αλλά υπάρχει ουσιαστική διαφορά μεταξύ τους. Στην διδασκαλία των πλατωνικών και των νεοπλατωνικών γίνεται λόγος για τον Θεό που δεν έχει έρωτα για τον άνθρωπο, αφού ο έρωτας είναι η επιθυμία επιστροφής της φύσει αθανάτου ψυχής στον αγέννητο κόσμο των ιδεών από όπου εξέπεσε, ενώ στους Πατέρας γίνεται λόγος για την αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο.
Στην θεωρία των πλατωνικών και των νεοπλατωτικών γίνεται διάκριση μεταξύ φύσει αθανάτου ψυχής και φύσει θνητού σώματος, που σημαίνει ότι η ψυχή ανήκε προηγουμένως στον αγέννητο κόσμο των ιδεών και εξέπεσε από αυτόν, οπότε περικλείσθηκε στο σώμα για να τιμωρηθή. Ευρισκομένη δε στο σώμα αναζητά να ελευθερωθή και επανέλθη στον κόσμο των ιδεών.
Έτσι, κατά τους πλατωνικούς και νεοπλατωνικούς, η κάθαρση της ψυχής είναι η απαλλαγή της από το σώμα, ο φωτισμός της ψυχής είναι η γνώση των αρχετύπων των όντων, των ιδεών και η σωτηρία της ψυχής είναι η έκσταση και η απελευθέρωσή της από το σώμα.
Η νεοπλατωνική αυτή άποψη δεν έχει καμμιά σχέση με την διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας, κατά τους οποίους η ψυχή είναι δημιούργημα του Θεού, που δημιουργήθηκε εξ ουκ όντων, αμέσως με την δημιουργία του σώματος· το σώμα δεν είναι φυλακή της ψυχής, αλλά το θετικό δημιούργημα του Θεού· ο φωτισμός είναι η νοερά καρδιακή προσευχή, με την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, που γίνεται μέσα στην καρδιά, δηλαδή στο σώμα· η έκσταση δεν είναι η έξοδος της ψυχής από το σώμα, αλλά η απελευθέρωσή της από το σαρκικό φρόνημα, και η θέωση δεν είναι η επαναφορά της ψυχής στον αγέννητο κόσμο των ιδεών, αλλά η κοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό, η θεοπτία.
Στην εμπειρία των νεοπλατωνικών δεν συμμετέχει το σώμα του ανθρώπου στην πορεία της ψυχής προς τον Θεό. Γίνεται και εκεί λόγος για εμπειρία φωτός, αλλά είναι φως παρυφιστάμενο, που είναι έξω από τον άνθρωπο, έχει χώρο και χρώμα και τελικά είναι φως διαβολικό.
Κατά τους Πατέρας της Εκκλησίας, όμως, η έλλαμψη και η θεοπτία είναι εμπειρία του ακτίστου Φωτός, είναι μέθεξη και σύγκραση με το θείο Φως, και μεταμορφώνεται όχι μόνον η ψυχή, αλλά και το σώμα του ανθρώπου.
Έπειτα, η εμπειρία των στωϊκών και των νεοπλατωνικών συνδέεται με την έκσταση, ως έξοδο του νου «από τον χρόνο, τα διαστήματα, την αλληλοδιαδοχική σκέψη». Κατά τους Πατέρας της Εκκλησίας η εμπειρία αυτή είναι δαιμονική, όπως λέγει ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης.
Δηλαδή, η προσπάθεια των νεοπλατωνικών είναι να απαλλαγούν από τα ελαττώματα της ανθρώπινης σκέψης, από τα κτιστά και από τα μεταβλητά, ενώ κατά την θεολογία των Πατέρων στην εμπειρία της θεώσεως μετέχει όλος ο άνθρωπος.
Έτσι, όταν στον Ευάγριο τον Ποντικό γίνεται λόγος για ανίδεο και αφάνταστο νου, κατά την προσευχή, δεν εννοείται η αφαιρετική θεολογία των πλατωνικών και των νεοπλατωνικών, αλλά ουσιαστικά με τον τρόπο αυτό αναιρείται η θεωρία των πλατωνικών και νεοπλατωνικών για τον λεγόμενο κόσμο των ιδεών και την επάνοδο της ψυχής σε αυτόν και την γνώση των αρχετύπων των όντων.
Και όταν στον άγιο Μακάριο τον Αιγύπτιο γίνεται λόγος για επάνοδο του νου στην καρδιά του ανθρώπου από την διάχυσή του στον κόσμο των αισθητών, πράγμα που αναπτύχθηκε θεολογικά από τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, έγινε για να αναιρεθούν οι θεωρίες των πλατωνικών και των νεοπλατωνικών για το φύσει θνητό σώμα, ως φυλακή της φύσει αθανάτου ψυχής, και να δείξουν ότι το σώμα είναι θετικό δημιούργημα του Θεού που και αυτό θεώνεται μαζί με την ψυχή και θα αναστηθή κατά την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού.
Επομένως, είναι άδικο, αντιεπιστημονικό και ανορθόδοξο να ταυτίζεται η διδασκαλία περί του ανίδεου και αφάνταστου νου, και περί της επανόδου του στην καρδιά, με τις θεωρίες των πλατωνικών και νεοπλατωνικών, αφού με την διδασκαλία των Πατέρων αναιρούνται αυτές οι απόψεις. Φαίνεται καθαρά ότι οι Πατέρες και οι διδάσκαλοι της Εκκλησίας χρησιμοποίησαν μια τέτοια ορολογία για να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις απόψεις των αιρετικών.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, αναπτύσσοντας την ησυχαστική και νηπτική παράδοση της Εκκλησίας και αντιμετωπίζοντας την σχολαστική νοοτροπία του Βαρλαάμ, λέγει ότι η ανθρώπινη σοφία-φιλοσοφία είναι αντίθετη με την πνευματική γνώση, μάλιστα δε ισχυρίζεται ότι από την ανθρώπινη σοφία και γνώση, την θύραθεν σοφία, προήλθαν όλες οι αιρέσεις.
«Καν εξετάσης, ίδοις αν πάσας η πλείστας των δεινών αιρέσεων εντεύθεν λαβούσας τας αρχάς». Οι αιρετικοί χρησιμοποιούσαν τις αρχές της φιλοσοφίας, ενώ οι άγιοι Πατέρες θεολογούσαν από την κατά Θεόν εμπειρία τους, δηλαδή ενεδυναμώθηκαν από την άκτιστη Χάρη του Θεού και έβλεπαν τον Θεό, και όχι κτίσματα και δαιμονικές φαντασίες.
Βέβαια, οι Πατέρες για να εκφράσουν την εμπειρία τους χρησιμοποίησαν την ορολογία της εποχής τους, αλλά προσέδωσαν σε αυτήν άλλη έννοια και σημασία. Γι’ αυτό γράφει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: «Καν τις των Πατέρων τα αυτά τοις έξω φθέγγηται, αλλ’ επί των ρημάτων μόνον· επί δε των νοημάτων, πολύ το μεταξύ· νουν γαρ ούτοι, κατά τον Παύλον, έχουσι Χριστού, εκείνοι δε, ει μη τι και χείρον, εξ ανθρωπίνης διανοίας φθέγγονται». Και υπενθυμίζει τον λόγο του Προφήτου Ησαΐου (Ησ. κεφ. 55, 9): «καθόσον δε απέχει ο ουρανός από της γης, κατά τοσούτον απέχει η διάνοιά μου από των διανοιών υμών».
Στο χωρίο αυτό φαίνεται ότι όταν βλέπουμε ίδια ορολογία στους Πατέρες και τους φιλοσόφους, δεν πρέπει να νομίζουμε ότι λένε τα ίδια πράγματα, αλλά το κοινό φαίνεται μόνον στο ρήμα, την λέξη, ενώ το νόημα είναι πολύ διαφορετικό.
Και αυτό είναι φυσικό, γιατί οι Πατέρες έχουν νου Χριστού, ενώ οι άλλοι ομιλούν στην καλύτερη περίπτωση από την ανθρώπινη διάνοιά τους, στην χειρότερη δε περίπτωση («ει μη τι και χείρον») ομιλούν από την σατανική-δαιμονική ενέργεια.
Ο λόγος αυτός του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, είναι καταπέλτης εναντίον εκείνων που ισχυρίζονται ότι δήθεν οι Πατέρες αλλοίωσαν «την αρχέγονη εκκλησιολογία», και ότι δήθεν εκφράζουν την νεοπλατωνική παράδοση.
Όποιος μεταδίδει τέτοιες ανόητες θεωρίες αποδεικνύεται ότι δεν γνωρίζει την διδασκαλία των Πατέρων, αλλά έχει μια εξωτερική επιφανειακή γνώση ή τους παρερμηνεύει ενσυνειδήτως και κατά τρόπο προτεσταντικό, οπότε και βλασφημεί όχι μόνο τους Πατέρας, αλλά και ολόκληρη την Εκκλησία που υιοθέτησε την διδασκαλία τους συνοδικώς και λατρευτικώς.
Εδώ πρέπει να προστεθή και ένας άλλος σημαντικός λόγος του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Αναφερόμενος ο άγιος στα τρία είδη της αθεΐας, στο ένα από αυτά συγκαταλέγει τους θεολόγους εκείνους που αρνούνται ή υποτιμούν την διδασκαλία των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας, και γράφει: «τούτ' εστιν αληθής ευσέβεια, το μη προς τους θεοφόρους Πατέρας αμφισβητείν».
Υπενθυμίζει την διδασκαλία του αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, τον οποίο αποκαλεί μέγα, και τις διδασκαλίες του Μ. Αθανασίου, του Μ. Βασιλείου και του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου και επισημαίνει: «και γαρ των προειρημένων αγίων αι θεολογίαι όρος εστι θεοσεβείας αληθούς και χάραξ, ώσπερ εκάστη τον οιονεί φραγμόν και το περιτείχημα της ευσεβείας, καν περιέλη τις μίαν γουν αυτόν, εκείθεν ο της κακονοίας των αιρετικών εσμός εισρυήσεται πολύς».
Στο κείμενο αυτό γίνεται λόγος για την αληθινή ευσέβεια-θεοσέβεια, η οποία συντονίζεται απόλυτα με την διδασκαλία των αγίων Πατέρων, των οποίων οι θεολογίες είναι όρος αληθινής θεοσέβειας και χάρακας και φραγμός.
Επίσης, λέγεται ότι, όταν κάποιος αφαιρέση μία διδασκαλία των Πατέρων, τότε εισέρχεται «ο της κακονοίας των αιρετικών εσμός».
Επομένως, η αμφισβήτηση της διδασκαλίας του αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου και των μεταγενεστέρων αγίων συνιστά ασέβεια και απόκλιση από την Ορθόδοξη Παράδοση και καταλήγει στην αθεΐα, γιατί συνιστά άρνηση του Θεού των Πατέρων ημών.

Ζ. Η νηπτική-ησυχαστική παράδοση και οι Οικουμενικές Σύνοδοι
Η ησυχαστική παράδοση υιοθετήθηκε από τις αποφάσεις των Τοπικών και Οικουμενικών Συνόδων και είναι δεδομένη θεολογία της Εκκλησίας. Τα δόγματα είναι η καταγραφή της εμπειρίας της Αποκαλύψεως, και οι κανόνες είναι εκείνοι που αναφέρονται στην συγκρότηση της ενότητος της Εκκλησίας, αλλά και σηματοδοτούν τις προϋποθέσεις για την βίωση της Αποκαλύψεως, ιδιαιτέρως οι κανόνες εκείνοι που αναφέρονται στο πώς κανονίζεται η μετάνοια.
Όλη η θεολογία των Τοπικών και των Οικουμενικών Συνόδων φαίνεται στην Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο, ιδιαιτέρως στον «προσφωνητικόν λόγον» και τους α’ και ρβ’ κανόνες της.
Έπειτα, οι ησυχαστικές Σύνοδοι του 14ου αιώνος (1341, 1347, 1351, 1368), στις οποίες πρωταγωνίσθηκε ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και η ησυχαστική του θεολογία, που είναι η πεμπτουσία της ορθοδόξου θεολογίας όλων των αγίων Πατέρων, κατοχύρωσαν τον ησυχασμό, ως προϋπόθεση της αγιότητος, της θεώσεως, αλλά δογμάτισαν και για την θεολογία περί της μεθέξεως της ακτίστου θεοποιού ενεργείας του Θεού.
Και όταν σκεφθή κανείς ότι οι Σύνοδοι αυτές, κυρίως του έτους 1351 που αποδέχθηκε και τις αποφάσεις των προηγουμένων Συνόδων (1341, 1347), έχει όλες τις προϋποθέσεις να χαρακτηρισθή ως Θ’ Οικουμενική Σύνοδος, τότε καταλαβαίνει την μεγάλη αξία της ησυχαστικής νηπτικής παραδόσεως της Εκκλησίας, ως γνησίας ευαγγελικής και εκκλησιαστικής ζωής.
Διαβάζοντας κανείς προσεκτικά τα Πρακτικά και τον Συνοδικό Τόμο της Συνόδου του 1351, διακρίνει σαφώς ότι έχει όλα τα χαρακτηριστικά της Οικουμενικής Συνόδου, μεταξύ των οποίων ότι ασχολήθηκε με ένα σοβαρό δογματικό θέμα, ως συνέχεια της Δ’ και της ΣΤ’ Οικουμενικής Συνόδου, ότι οι Αυτοκράτορες υπέγραψαν τα Πρακτικά, αλλά και οι ίδιοι οι Πατέρες της Συνόδου την αποκαλούν «θεία και ιερά σύνοδον».
Μάλιστα γι’ αυτό και έχει χαρακτηρισθή ως Θ’ Οικουμενική Σύνοδος. Κυρίως στα Πρακτικά της Συνόδου αυτής φαίνονται ευδιάκριτα τα εξής σημεία:
Πρώτον, στην Σύνοδο αυτήν συμπεριελήφθησαν οι συνοδικοί τόμοι των ετών 1341 και 1347 και απέκτησαν έτσι οικουμενικό κύρος. Γράφεται στα Πρακτικά της Συνόδου του 1351: «..και ακριβή και προσήκουσαν την περί των προκειμένων σκέψιν και εξέτασιν ποιησάμενοι, και τους πρώην επί τούτοις συνοδικούς τόμους ως ευσεβεστάτους επικυρούντες, μάλλον δε και τούτοις επόμενοι….».
Επομένως, όλες αυτές οι Σύνοδοι θεωρούνται ως μία Σύνοδος και, βεβαίως, με αυτές τις Συνόδους κατεδικάσθηκαν οι απόψεις του Βαρλαάμ, αλλά και των μαθητών του, των βαρλααμιτών, ήτοι του Ακινδύνου και του Γρηγορά.
Δεύτερον, θεωρεί τον εαυτό της ως συνέχεια των προηγουμένων Οικουμενικών Συνόδων, ιδίως δε της ΣΤ’ Οικουμενικής Συνόδου, η οποία αποφάνθηκε ότι ο Χριστός είχε δύο θελήσεις, θεία και ανθρώπινη, γι’ αυτό και μνημονεύεται ο συνοδικός τόμος της: «και απεδείχθη και τούτο υπό των αγίων εναργώς κηρυττόμενον· ων κεφάλαιον η αγία και Οικουμενική Σύνοδος, καθώς ανωτέρω δια των κατά μέρος προτεθέντων αυτής ρητών μάλιστα ικανώς αποδέδεικται».
Μάλιστα, ο Βαρλαάμ και οι ομόφρονές του, που μιλούν για την κτιστή ενέργεια του Θεού, χαρακτηρίζονται ως χειρότεροι και από τους Μονοθελήτες: «Καντεύθεν και αυτοί φανερώς αναδείκνυνται· χείρους δε εκείνων πολλώ», «χείρους και ατοπώτεροι», γιατί εκείνοι υπεστήριζαν ότι στον Χριστό υπάρχει μία θέληση και μία ενέργεια, αλλά την θεωρούσαν ως άκτιστη και όχι κτιστή, ενώ οι βαρλαμίτες θεωρούν ότι στον Χριστό υπάρχει ένα θέλημα και μία ενέργεια, αλλά την δέχονται φανερώς ως κτιστή.
Τρίτον, καταγράφει τις αιρετικές απόψεις του Βαρλαάμ, του Ακινδύνου και του Γρηγορά, που αναφέρονται στην άκτιστη ενέργεια και την μέθεξη της ακτίστου ενεργείας από τους θεουμένους αγίους.
Το σημαντικό είναι ότι η Σύνοδος του έτους1351 επικύρωσε και τους προηγούμενους συνοδικούς τόμους που αναφέρονται και στον ιερό ησυχασμό, που είναι απαραίτηση προϋπόθεση για την όραση της ακτίστου ενεργείας του Θεού. Αυτό σημαίνει ότι οι αποφάσεις αυτές δεν αναφέρονται μόνον στην φύση του ακτίστου φωτός, αλλά και στον ιερό ησυχασμό, την απαραίτητη προϋπόθεση οράσεως του ακτίστου Φωτός.
Γράφεται εκεί ότι ο Βαρλαάμ καταφερόταν εναντίον των ιερών Πατέρων, οι οποίοι «δια των εντολών του Θεού κεκαθαρμένοι τας καρδίας» δέχονται μυστικώς και απορρήτως θείες ελλάμψεις, καθώς επίσης καταφερόταν «κατά των καθ’ ησυχίαν ζώντων μοναχών».
Ο Βαρλαάμ εγγράφως διέστρεψε και κατηγόρησε «πολλά και των της ησυχίας εθίμων», και μάλιστα επιτέθηκε και εναντίον της συνηθισμένης προσευχής στους ησυχαστές, αλλά και σε όλους τους Χριστιανούς, στην προσευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού ελέησόν με».
Αναφέρεται μάλιστα στην σχέση μεταξύ ησυχίας, προσευχής και θεωρίας του ακτίστου Φωτός, που είναι αυτή η ίδια η Βασιλεία του Θεού. Είναι χαρακτηριστικό ένα απόσπασμα: «Μήτηρ γαρ προσευχής η ησυχία.
Προσευχή δε θείας δόξης εμφάνεια. Όταν γαρ τας αισθήσεις μύσωμεν και εαυτοίς και τω Θεώ συγγενώμεθα, και της έξωθεν του κόσμου περιφοράς ελευθερωθέντες εντός εαυτών γενώμεθα, τότε τρανώς εν εαυτοίς την του Θεού βασιλείαν οψόμεθα. "Η βασιλεία γαρ των ουρανών, ήτις εστι Βασιλεία Θεού, εντός ημών εστιν", Ιησούς ο Θεός επεφθέγξατο».
Οπότε, γίνεται φανερό ότι η όραση της Βασιλείας του Θεού και η εσχατολογική βίωση από την ζωή αυτή συνδέεται άρρηκτα με τον ησυχασμό. Ο ησυχασμός δεν είναι κάτι που ήλθε στην ζωή της Εκκλησίας μεταγενέστερα, κατά επίδραση των νεοπλατωνικών και δήθεν παρέκαμψε την εκκλησιολογία της πρώτης Εκκλησίας που στηριζόταν στην θεία Ευχαριστία και την αίσθηση της Βασιλείας του Θεού, αλλά είναι η προϋπόθεση της θέας του ακτίστου Φωτός, όπως σαφώς κατοχύρωσε και η «θεία και ιερά Σύνοδος» του 1351.
Ο Βαρλαάμ αντί να ακολουθή την διδασκαλία των Προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων, στηριζόταν περισσότερο στην φιλοσοφία, θεωρώντας το Φως της θεότητος που έλλαμψε στο όρος Θαβώρ ότι δεν ήταν απρόσιτον και κατά αλήθεια Φως θεότητος ούτε ήταν ιερώτερο και θειότερο των αγγέλων, «αλλά και χείρον και κατώτερον και αυτής της ημετέρας νοήσεως». Δηλαδή, ο Βαρλαάμ θεωρούσε ότι «πάντα τα τε νοήματα και νοούμενα σεμνότερά εστι του φωτός εκείνου».
Τέταρτον, τεκμηριώνει όλη αυτήν την θεολογία στα κείμενα της Αγίας Γραφής –Παλαιάς και Καινής– στην διδασκαλία των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας, όπως του Μ. Αθανασίου, του Μ. Βασιλείου, του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, του αγίου Γρηγορίου Νύσσης, του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, του αγίου Διαδόχου του Φωτικής, του αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, του αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, του αγίου Ανδρέου Κρήτης κ.α.
Τα αποσπάσματα των αγίων Αποστόλων και των αγίων Πατέρων αναφέρονται στην ιερά ησυχία, την νοερά καρδιακή προσευχή, την νήψη του νοός, την κάθαρση της καρδιάς, την σύνδεση της ιεράς ησυχίας με τα Μυστήρια της Εκκλησίας, την θεωρία του ακτίστου Φωτός, την μέθεξη της Βασιλείας του Θεού.
Με τον τρόπο αυτόν αποδεικνύεται περίτρανα ότι η μόνη εσχατολογική βίωση της Βασιλείας του Θεού είναι η δια της ιεράς ησυχίας μέθεξη της ακτίστου δόξης του Θεού, της θεωρίας του ακτίστου Φωτός.
Πέμπτον, η Σύνοδος του έτους 1351 επικύρωσε τα δίκαια αναθέματα που επεβλήθησαν στον Βαρλαάμ και τον Ακίνδυνον από τις προηγούμενες συνόδους, αφού δεν μετενόησαν, στους δε «ομόφρονάς» τους «και απλώς όσοι της συμμορίας αυτών», τους τιμώρησε «ως αποκηρύκτους τε και αποβλήτους της καθολικής και αποστολικής του Χριστού Εκκλησίας», εάν δεν μεταμεληθούν.
Επίσης, επέβαλε και το ανάθεμα της ακοινωνησίας και απογύμνωσε τους Κληρικούς «πάσης ιερατικής λειτουργίας», όταν κοινωνούν εν γνώσει τους με τους αιρετικούς αυτούς. Ακόμη, καταδικάζονται και όσοι θα καταφερθούν στον μέλλον εναντίον των ησυχαστών και του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Για το θέμα αυτό που μας ενδιαφέρει με τον Συνοδικό τόμο του έτους1351 επικυρώνεται η προηγούμενη καταδίκη:
«Αλλ’ και ει τις έτερος των απάντων τα αυτά ποτέ φωραθείη ή φρονών ή λέγων ή συγγραφόμενος κατά του ιερωτάτου Θεσσαλονίκης (στον τόμο του 1347 γράφεται: «του ειρημένου τιμιωτάτου ιερομονάχου κυρού Γρηγορίου του Παλαμά και των συν αυτώ μοναχών») μάλλον δε κατά των ιερών θεολόγων και της Εκκλησίας αυτής, τα αυτά και κατ’ αυτού ψηφιζόμεθα και τη αυτή καταδίκη καθυποβάλλομεν (καθαίρεση και ακοινωνησία), είτε των ιερωμένων είη τις, είτε των λαϊκών».
Στο απόσπασμα αυτό φαίνεται ότι η Εκκλησία συνοδικώς υιοθέτησε πλήρως την διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και των ησυχαστών περί της ακτίστου ενεργείας του Θεού, του θαβωρείου Φωτός, αλλά και περί του ιερού ησυχασμού. Οπότε, δεν πρόκειται για διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, αλλά για διδασκαλία των Προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων και αυτής της ίδιας της Εκκλησίας.
Έτσι, όχι μόνον τότε, αλλά και στο μέλλον («ποτέ») όποιος φρονεί η λέγει η γράφει εναντίον αυτών των θεμάτων, όποιος αρνείται τον ιερό ησυχασμό, την θεοπτία, και την άκτιστη ενέργεια του Θεού, είτε είναι ιερωμένος είτε λαϊκός δέχεται τον ίδιο αφορισμό και ακοινωνησία, που δέχθηκαν οι σύγχρονοι του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά αντιησυχαστές.
Από τα Πρακτικά αυτά φαίνεται σαφέστατα ότι όσοι ισχυρίζονται ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας από τον 3ο αιώνα και μετά επηρεάσθησαν από μια άλλη «(νεο)πλατωνική εκκλησιολογία» την οποία δήθεν ανεκάλυψαν και παρουσίασαν ο Ευάγριος ο Ποντικός και ο Μακάριος ο Αιγύπτιος, οι οποίοι και επηρέασαν τους μεταγενέστερους Πατέρες, οπότε εκδιώχθηκε και παραθεωρήθηκε η «αρχέγονη εκκλησιολογία» της Ευχαριστίας και της Βασιλείας, στην πραγματικότητα εκφράζουν την καταδικασμένη αίρεση του Βαρλαάμ, του Ακινδύνου, του Γρηγορά, και σαφώς είναι βαρλααμίτες με φοβερές συνέπειες.

Η. Η παράδοση της Φιλοκαλίας
Μετά τις ησυχαστικές Συνόδους του 14ου αιώνος χρειάσθηκε να γίνη μια κωδικοποίηση όλης της ησυχαστικής παραδόσεως, την οποία επικύρωσε η Εκκλησία συνοδικώς και κατοχύρωσε ως την αυθεντική ευαγγελική, εκκλησιαστική και πατερική ζωή.
Έτσι, άρχισαν να συγκροτούνται μερικά κείμενα και τελικά απαρτίσθηκε η Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών, η οποία δεν παραθεώρησε τα Μυστήρια, αλλά κατέγραψε τις πραγματικές εκκλησιαστικές προϋποθέσεις μεθέξεως της Χάριτος δι’ αυτών.
Η Φιλοκαλία απαρτίσθηκε και δημοσιεύθηκε από τους αγίους Μακάριο Νοταρά, Επίσκοπο πρώην Κορίνθου, και Νικόδημο τον Αγιορείτη. Στον πρόλογο, τον οποίο συνέγραψε ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, φαίνεται η μεγάλη αξία της Φιλοκαλίας, που περιέχει κείμενα τα οποία δείχνουν στον άνθρωπο τον τρόπο να ανακαλύψη την Χάρη του Αγίου Βαπτίσματος και του Χρίσματος που υπάρχει μέσα στην καρδιά του βαπτιζομένου, η οποία τώρα σε πολλούς Χριστιανούς καλύπτεται από τα πάθη.
Μια μικρή περίληψη αυτού του προλόγου θα δείξη την μεγάλη αξία και της Φιλοκαλίας, αλλά και της πνευματικής ζωής, μέσα στον χώρο της Εκκλησίας, δια της οποίας ο άνθρωπος ανέρχεται στο ύψος της θεοπτίας.
Ο Θεός, κατά τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, δημιούργησε τον άνθρωπο για να είναι «επόπτης της αισθητής Κτίσεως και μύστης της νοουμένης», με την εντολή να λάβη «την ενυπόστατον της θεώσεως χάριν», να γίνη θεός και να λάμπη στους αιώνας μέσα στο ακραιφνέστατο φως.
Όμως, με τον φθόνο του διαβόλου ο άνθρωπος αποχωρίσθηκε από την θεία δόξα και διέκοψε την εκπλήρωση της προαιώνιας βουλής του Θεού.
Στην συνέχεια ενηνθρώπησε ο Χριστός με την ευδοκία του Πατρός και την συνέργεια του Αγίου Πνεύματος, ενηνθρώπησε, θέωσε την προσληφθείσα ανθρώπινη φύση, και με το άγιο Βάπτισμα μας έδωσε την τέλεια Χάρη του Παναγίου Πνεύματος «οιονεί σπέρμα θείον εγκατασπείρας εν ταις καρδίαις ημών».
Συγχρόνως, μας έδωσε εντολή, με την τήρηση των εντολών Του, όταν πολιτευόμαστε κατά τις πνευματικές μεθηλικώσεις, δηλαδή την συναύξηση μαζί με τον Χριστό –την συσταύρωση, την συνταφή, την συνανάσταση και την συνανάληψη– να διαφυλάξουμε άσβεστη την Χάρη του Αγίου Πνεύματος και να γίνουμε τέκνα Θεού, να θεωθούμε. Αυτή είναι η περίληψη της θείας οικονομίας.
Εμείς, όμως, με την άγνοια και με τις βιοτικές μέριμνες τυφλωθήκαμε και συνεχώσαμε αυτήν την Χάρη του Θεού μέσα στην καρδιά, οπότε το φως του Βαπτίσματος κινδυνεύει να σβησθή. Στην πραγματικότητα αυτή η Χάρη του αγίου Βαπτίσματος καλύπτεται από τα πάθη.
Για να αποφευχθή αυτό, το Άγιον Πνεύμα σόφισε τους Πατέρας να μας διδάξουν τον τρόπο που υποδείχθηκε και από τον Χριστό να ασχοληθούμε με την νήψη, την φυλακή του νοός, την αδιάλειπτη προσευχή του ονόματος του Χριστού στα χείλη, τον νου και στο βάθος της καρδιάς, με το να τηρούμε την διάνοια «ασχημάτιστον όλως και άχροον», ώστε να αποκαλύψουμε την Χάρη του Θεού που βρίσκεται μέσα στην καρδιά, που είναι η Βασιλεία του Θεού.
Εξασκούμενοι σε αυτήν την πνευματική εργασία, δηλαδή στην νοερά προσευχή, που συνδέεται και με την τήρηση των εντολών του Χριστού, αναπτύσσεται μια ενέργεια μέσα στην καρδιά, μια θερμότητα, και με αυτήν την ενέργεια «τα μεν πάθη καταναλίσκονται» και ο νους και η καρδία «κατ’ ολίγον καθαίρονται και προς εαυτά ενούνται».
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να τηρούνται με μεγάλη ευχέρεια οι εντολές του Χριστού και να ανατέλλουν οι καρποί του Αγίου Πνεύματος. Έτσι, με αυτόν τον τρόπο, ανακαλύπτουμε την τέλεια Χάρη του αγίου Βαπτίσματος που μας δόθηκε από την αρχή, η οποία σαν κάποια σπίθα ήταν συγκεχωμένη στα πάθη, και έτσι «τηλαυγώς αναλάμψασαν αυτήν, κατοπτεύσαι και φωτισθήναι νοερώς και επομένως τελειωθήναι και θεωθήναι κατάλληλα».
Αυτήν την μέθοδο μας την περιέγραψαν οι άγιοι Πατέρες και την παρέδωκαν σε μας τα πνευματικά τους παιδιά «καθάπερ τινα πατρικήν κληρονομίαν». Πρόκειται για την «καθαρτικήν», «φωτιστικήν» και «τελειωτικήν» Χάρη, όπως την ονομάζει ο άγιος Διονύσιος Αρεοπαγίτης, και τα νηπτικά συγγράμματα των Πατέρων της Εκκλησίας που κάνουν λόγο «περί προσοχής και νήψεως» και έχουν σκοπό «το θεουργήσαι τον άνθρωπον».
Αυτά τα πατερικά συγγράμματα, λόγω της παλαιότητος και της μη εκδόσεώς τους παρέμειναν άγνωστα.
Δυστυχώς, αυτή η ιερά εργασία παραμένει άγνωστη και σε αυτούς ακόμη τους μοναχούς, που ασχολούνται μόνον με τα εργαλεία των αρετών και δεν γνωρίζουν τα σχετικά με την φυλακή του νοός και την καθαρά προσευχή.
Έτσι, «κινδυνεύει την τοιαύτην σύντομον και γλυκυτάτην εργασίαν τέλεον εκλίπειν· αμαυρωθήναι τε εντεύθεν και αποσβεσθήναι την χάριν» και βεβαίως κινδυνεύουμε να εκπέσουμε από την προς τον Θεό ένωση και θεουργία.
Λόγω της απώλειας αυτής της εργασίας που οδηγεί στην θέωση είναι δυσεύρετη η ύπαρξη ακόμη και μοναχών που αγαπούν την ησυχαστική ζωή, εξέλειψαν ακόμη και «οι εν αγιότητι διαπρέποντες». Γιατί, χωρίς την θέωση του νου, δεν μπορεί ο άνθρωπος όχι μόνον να αγιάση, αλλά ούτε και να σωθή, αφού «ταυτόν γαρ εστι σωθήναι και θεωθήναι κατά την των θεοσόφων εκφαντορίαν».
Επειδή στερούμαστε τέτοιων βιβλίων και τα σημαντικά αυτά νηπτικά κείμενα παραμένουν στο σκοτάδι και σε κάποια γωνιά «ακλεή και σητόβρωτα και τήδε κακείσαι παρερριμμένα τε και διεσπαρμένα», εκδίδεται η Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών.
Αυτό το βιβλίο είναι «το της νήψεως ταμιείον· το του νοός φυλακτήριον· το μυστικόν διδασκαλείον της νοεράς προσευχής. Βιβλίον, της πρακτικής την εξαίρετον υποτύπωσιν· της θεωρίας την απλανή οδηγίαν· τον των Πατέρων Παράδεισον· των αρετών την χρυσήν σειράν.
Βιβλίον το πυκνόν του Ιησού αδολέσχημα, την ανακλητικήν της Χάριτος σάλπιγγα και, συνελόντι φάναι, αυτό δη το της θεώσεως όργανον, χρήμα είπέρ τι άλλο μυριοπόθητον, και προ πολλών ετών μελετώμενον μεν και ζητούμενον, αλλ’ ουχ ευρισκόμενον»..
Είναι φανερόν ότι η Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών περιέχει την μέθοδο της ορθοδόξου ευσεβείας, που είναι ο ιερός ησυχασμός, η οποία μέθοδος συνδέεται στενά με τα Μυστήρια της Εκκλησίας –το Βάπτισμα, το Χρίσμα, την θεία Ευχαριστία– και δείχνει στον άνθρωπο τον τρόπο με τον οποίο φθάνει στην θέωση. Επομένως, Μυστήρια και ησυχασμός συνδέονται στενότατα μεταξύ τους.
Οπότε, όποιος υποτιμά την Φιλοκαλία και ομιλεί περιφρονητικώς και υβριστικώς γι’ αυτήν, στην πραγματικότητα υπονομεύει όλην την ασκητική διδασκαλία της Εκκλησίας, όπως κατοχυρώθηκε συνοδικώς.

Θ. Η νηπτική θεολογία, τα Μυστήρια και η λατρεία της Εκκλησίας
Όλη η ησυχαστική παράδοση πέρασε μέσα στις ευχές των Μυστηρίων της Εκκλησίας, τις ιερές ακολουθίες και την λατρεία της. Είναι γνωστόν ότι η Εκκλησία έβαλε όλη την θεολογία της για τα Μυστήρια μέσα στις ευχές που λέγονται κατά την διάρκειά τους.
Στις ευχές αυτές φαίνεται καθαρά ποιός είναι ο σκοπός των Μυστηρίων και ποιές είναι οι προϋποθέσεις για την βίωση αυτού του σκοπού. Ο σκοπός είναι ο αγιασμός, η θέωση, η όραση του Φωτός και οι προϋποθέσεις είναι η μετάνοια και η όλη ησυχαστική παράδοση της Εκκλησίας.
Όταν διαβάση κανείς την ακολουθία «εις το ποιήσαι κατηχούμενον» καταλαβαίνει ποιός είναι ο σκοπός της κατηχήσεως: «Εξέλασον απ' αυτού παν πονηρόν και ακάθαρτον πνεύμα, κεκρυμμένον και εμφωλεύον αυτού τη καρδία».
«Απόδυσον αυτού την παλαιότητα και ανακαίνισον αυτόν εις την ζωήν την αιώνιον, και πλήρωσον αυτόν της του Αγίου σου Πνεύματος δυνάμεως, εις ένωσιν του Χριστού σου».
Εδώ γίνεται λόγος για απομάκρυνση του διαβόλου, με την Χάρη του Θεού, από το βάθος της καρδιάς του ανθρώπου, και την πλήρωσή του από την δύναμη του Αγίου Πνεύματος, ώστε να ενωθή ο βαπτιζόμενος με τον Χριστό και να γίνη μέλος του αναστημένου Σώματός Του.
Οι ευχές του Βαπτίσματος αναφέρονται στην μεγάλη κλήση του Χριστού και υπενθυμίζουν την διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου: «και δος μεταποιηθήναι τον εν αυτώ βαπτιζόμενον, εις το αποθέσθαι μεν τον παλαιόν άνθρωπον, τον φθειρόμενον κατά τας επιθυμίας της απάτης, ενδύσασθαι δε τον νέον, τον ανακαινούμενον κατ’ εικόνα του κτίσαντος αυτόν».
Στην ευχή που ευλογείται το νερό μέσα στο οποίο θα βαπτισθή ο κατηχούμενος για να γίνη Χριστιανός γράφεται και το εξής σημαντικό για τον Χριστιανό που θα βαπτισθή: «Και φυλάξας την δωρεάν του Αγίου σου Πνεύματος, και αυξήσας την παρακαταθήκην της χάριτος, δέξηται το βραβείον της άνω κλήσεως, και συγκαταριθμηθή τοις πρωτοτόκοις τοις απογεγραμμένοις εν ουρανώ».
Και στις ευχές της απολούσεως λέγεται: «Αυτός Δέσποτα Κύριε, τον φωτισμόν του προσώπου σου εν τη καρδία αυτού εναυγάζειν διαπαντός ευδόκησον».
Αυτές και άλλες δεήσεις προς τον Θεό προϋποθέτουν αγώνα σε όλη την ζωή μέσα στην ησυχαστική-νηπτική παράδοση της Εκκλησίας. Ο Τριαδικός Θεός με το άγιον Βάπτισμα μας δίνει «την μακαρίαν κάθαρσιν» και με το ζωοποιό Χρίσμα μας δίνει «την σφραγίδα της δωρεάς του αγίου και παντοδυνάμου και προσκυνητού Πνεύματος».
Είναι πολύ χαρακτηριστικό ένα απόσπασμα από την ευχή που διαβάζεται σε εκείνον που επιστρέφει στην αληθινή πίστη μετά από την άρνηση του Χριστού: «Καταύγασον αυτού την διάνοιαν τη δυνάμει και ενεργεία του Αγίου σου Πνεύματος, ώστε τον εναποκείμενον τη ψυχή αυτού σπινθήρα του σωτηριώδους Βαπτίσματος ταις αύραις της Χάριτος νοητώς εξαφθήναι· και την ενσημανθείσαν αυτώ Σφραγίδα εκτυπώτερον επιφαίνεσθαι εν τη καρδία αυτού και τοις λογισμοίς, δια της σημειώσεως του Σταυρού του Χριστού σου, την εις σε ελπίδα και την της αληθείας επίγνωσιν, ίνα γινώσκη και προσκυνή σε τον μόνον Θεόν και Πατέρα, και τον μονογενή σου Υιόν, τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν, και το Πνεύμά σου το Άγιον».
Είναι πολύ εκφραστική η ευχή που διαβάζει ο Οικουμενικός Πατριάρχης και με την οποία αγιάζεται το άγιο Μύρον με το οποίο τελείται το μυστήριο του χρίσματος: «Κατάπεμψον το Άγιόν Σου Πνεύμα και αγίασον το Μύρον τούτο.
Και ποίησον αυτό μύρον αγαλλιάσεως Πνεύματος Αγίου, μύρον αναγεννήσεως, αγιασμού χρίσμα, βασιλικόν ένδυμα, θώρακα δικαιοσύνης, εις αποτροπήν πάσης διαβολικής ενεργείας, σφραγίδα ανεπιβούλευτον, αγαλλίαμα καρδίας, ευφροσύνην αιώνιον. Ίνα οι τούτου χρισμένοι εκλάμποντες ως οι φωστήρες του ουρανού τη φαιδρότητι, μη έχοντες σπίλον ή ρυτίδα, καταδεχθώσιν εις τας αιωνίους αναπαύσεις, και δέξωνται το βραβείον της άνω κλήσεως».
Αυτό το απόσπασμα είναι σαφέστατο ότι σημαίνει εσωτερική νοερά προσευχή, όπως παρουσίαζαν τις εκδηλώσεις και τα αποτελέσματά της οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας.
Το μυστήριο του Χρίσματος που γίνεται με το άγιο μύρο συνδέεται με την αναγέννηση του ανθρώπου, είναι βασιλικό ένδυμα, αποτροπή κάθε σατανικής ενεργείας, σφραγίδα ανεπιβούλευτη, αγαλλίαμα της καρδίας, και που φωτίζει την ψυχή του ανθρώπου και του δίνει το βραβείο της άνω κλήσεως.
Ακόμη είναι σημαντικές οι ευχές για την καθιέρωση του ιερού Θυσιαστηρίου. Αφού ο Αρχιερεύς προσεύχεται στον Θεό για τον εγκαινιασμό του Ιερού Ναού συγχρόνως δέεται προς τον Θεό και για τον εγκαινιασμό των ανθρώπων μέσα στον χώρο της καρδιάς: «και κατάπεμψον το πανάγιόν σου Πνεύμα εφ’ ημάς, και επί την κληρονομίαν σου, και κατά τον θείον Δαυίδ, εγκαίνισον εν ταις καρδίαις ημών πνεύμα ευθές, και πνεύματι ηγεμονικώ στήριξον ημάς».
Σε άλλη ευχή παρακαλεί για τον ανακαινισμό του ναού ώστε μέσα σε αυτόν να γίνουν οι πιστοί μέτοχοι του Αγίου Πνεύματος, και να τελούνται μέσα στο βάθος της καρδιάς οι νοερές θυσίες, δια της καθάρσεως του νου: «...φυλάττων αυτόν (τον Ναόν) έως της των αιώνων συντελείας, και τω Πνεύματί σου τω Αγίω τούτον εγκαινίσης, ως αν εν αυτώ τας αναιμάκτους θυσίας, προσφέροντές σοι, μέτοχοι γενώμεθα του Αγίου Πνεύματος, εγκαινισθέντος εν τοις εγκάτοις ημών, και το της διανοίας ημών ηγεμονικόν στηρίζοντος, και παρέχοντος μυστικώς τας νοεράς θυσίας, δια της καθάρσεως του νοός, προσφέρειν σοι τω Δεσπότη Θεώ».
Εδώ σαφέστατα γίνεται λόγος για την πνευματική ιερωσύνη, για την ιερουργία του νοός στην καρδιά, με την κάθαρση της καρδιάς, πράγμα που είναι η ουσία της νηπτικής θεολογίας.
Διαβάζοντας ακόμη κανείς τις ευχές της μεταλήψεως του Σώματος και του Αίματος του Χριστού, που συμπεριλαμβάνονται μέσα στις ευχές της θείας Λειτουργίας, αλλά και στην ακολουθία της Μεταλήψεως συναντά όλην την ησυχαστική πράξη ως προϋπόθεση της θείας Κοινωνίας.
Είναι χαρακτηριστική η ευχή: «καταξίωσον ημάς μεταλαβείν των επουρανίων σου και φρικτών Μυστηρίων ταύτης της ιεράς και πνευματικής Τραπέζης, μετά καθαρού συνειδότος, εις άφεσιν αμαρτιών, εις συγχώρησιν πλημμελημάτων, εις Πνεύματος Αγίου κοινωνίαν, εις Βασιλείας ουρανών κληρονομίαν, εις παρρησίαν την προς σε, μη εις κρίμα, η εις κατάκριμα».
Η κάθαρση του συνειδότος δεν είναι στιγμιαία, δηλαδή δεν γίνεται εκείνη την στιγμή, αλλά προϋποθέτει αγώνα καθάρσεως και αυτό είναι απαραίτητο για την θεία Κοινωνία για να μη γίνη «εις κρίμα ή κατάκριμα», αλλά «εις Πνεύματος Αγίου Κοινωνίαν, εις Βασιλείας ουρανών κληρονομίαν».
Είναι χαρακτηριστική η ευχή προ της θείας Κοινωνίας του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου. Προηγείται η ταπείνωση, ο κόπος της ασκήσεως και έπειτα ζητά την άφεση των αμαρτιών, ώστε το Σώμα και το Αίμα του Χριστού να ενεργήσουν την θέωση και τον αγιασμό:
«Ίδε την ταπείνωσίν μου,
ίδε μου τον κόπον όσος,
και τας αμαρτίας πάσας
άφες μοι, Θεέ των όλων·
ίνα καθαρά καρδία,
περιτρόμω διανοία
και ψυχή συντετριμένη
των αχράντων σου μετάσχω
και πανάγνων μυστηρίων,
οις ζωούται και θεούται
πας ο τρώγων σε και πίνων
εξ ειλικρινούς καρδίας».
Σε όλη την ευχή εκφράζονται η μετάνοια, τα δάκρυα, η συντετριμμένη ψυχή, αλλά συγχρόνως ο προσευχόμενος προσβλέπει και στην φιλανθρωπία του Θεού.
Ζητά το έλεος του Θεού, γιατί γνωρίζει ότι η θεία Κοινωνία ενεργεί ανάλογα με την πνευματική κατάσταση του ανθρώπου, ήτοι καθαρίζει, λαμπρύνει (φωτίζει) και θεοποιεί:
«Αλλ’ ελαίω συμπαθείας
τους θερμώς μετανοούντας
και καθαίρεις και λαμπρύνεις
και φωτός ποιείς μετόχους,
κοινωνούς Θεότητός σου
εργαζόμενος αφθόνως,
και, το ξένον και αγγέλοις
και ανθρώπων διανοίαις,
ομιλείς αυτοίς πολλάκις
ώσπερ φίλοις σου γνησίοις».
Όλην αυτήν την ασκητική την βλέπουμε στην λατρεία της Εκκλησίας. Μελετώντας κανείς, για παράδειγμα, τα απολυτίκια σε διαφόρους Ιεράρχες βλέπει ποιός είναι ο σκοπός και το έργο των Αρχιερέων.
Ένα χαρακτηριστικό απολυτίκιο λέγει το εξής: «και τρόπων μέτοχος και θρόνων διάδοχος, των αποστόλων γενόμενος, την πράξιν εύρες θεόπνευστε, εις θεωρίας επίβασιν, δια τούτο τον λόγον της αληθείας ορθοτομών και τη πίστει ενήθλησας μέχρις αίματος ιερομάρτυς Πολύκαρπε, πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ σωθήναι τας ψυχάς ημών».
Παρατηρώντας προσεκτικά το απολυτίκιο αυτό, βλέπουμε ότι ο πραγματικός Πατέρας της Εκκλησίας δεν είναι μόνον διάδοχος του θρόνου των Αποστόλων, αλλά και μέτοχος του τρόπου ζωής των Αποστόλων.
Ο αποστολικός τρόπος ζωής είναι το να ανέβη κανείς στην θεωρία του Θεού με την πράξη, που είναι η κάθαρση και ο φωτισμός. Έτσι, ο άγιος Πατέρας έφθασε στην θεωρία και έγινε διδάσκαλος «αλιευτικώς, ουχ αριστοτελικώς», δηλαδή με την εμπειρία του και όχι με την φιλοσοφία και τον δικό του στοχασμό.
Και επειδή χρησιμοποίησε αυτόν τον τρόπο και είναι πραγματικός διάδοχος των Αποστόλων, όχι απλώς με την αποστολική διαδοχή, αλλά και την αποστολική εμπειρική θεολογία, γι’ αυτό ορθοτομεί τον λόγο της αληθείας και οδηγείται ακόμη και στο μαρτύριο, που είναι καρπός της θεωρίας του Θεού.
Με αυτές τις προϋποθέσεις μπορεί να πρεσβεύη στον Θεό για μας, προκειμένου να σωθούν οι ψυχές μας, αφού ακολουθήσουμε και εμείς την ίδια πορεία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να δούμε την ζωή και την διδασκαλία όλων των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας.
Ακόμη, διαβάζοντας κανείς τα τροπάρια της Εκκλησίας που ψάλλονται στις καθημερινές ακολουθίες, βρίσκει άφθονο υλικό για την κάθαρση της καρδιάς, τον φωτισμό του νου και την θέωση.
Θα αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από τον κανόνα της Πεντηκοστής, που είναι έργο του μεγάλου Θεολόγου του 8ου αιώνος, του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού: «Θείω καλυφθείς ο βραδύγλωσσος γνόφω, ερητόρευσε τον θεόγραφον νόμον· ιλύν γαρ εκτινάξας όμματος νόου, ορά τον Όντα και μυείται Πνεύματος γνώσιν γεραίρων ενθέοις τοις άσμασιν».
Στο τροπάριο αυτό φαίνεται όλη η ακραιφνής θεολογία της Εκκλησίας μας. Ο Μωϋσής, και ο κάθε θεόπτης Πατέρας της Εκκλησίας, αξιώθηκε να καλυφθή από τον θείο γνόφο και να δη τον Όντα, τονΜεγάλης Βουλής Άγγελο, τον άσαρκο Λόγο –ο Οποίος είναι ο πραγματικός θεολόγος– αφού εκτινάχθηκε από τον οφθαλμό του νου του «κάθε ακαθαρσία των παθών και κάθε γήϊνον φρόνημα».
Ακολουθώντας αυτήν την πράξη και την θεωρία μυείται την μυστική από τους πολλούς γνώση του Πνεύματος και στην συνέχεια ρητορεύει τον θεόγραφον νόμον, καίτοι είναι από την φύση βραδύγλωσσος, και δοξάζει τον Θεό με ένθεα άσματα.
Αυτό συμβαίνει και σε κάθε θεόπτη άγιο. Μέσα σε αυτήν την προοπτική εντάσσεται η Ορθόδοξη θεολογία, η προσευχή και η ποιμαντική.
Έπειτα, όλο το συναξαριακό υλικό, δηλαδή οι βίοι των αγίων, ασκητών, μαρτύρων και γενικά αγίων, δείχνει ότι οι άγιοι ακολούθησαν τον ασκητικό, φιλοκαλικό τρόπο ζωής, με την μετάνοια, την πίστη, την καθαρότητα της καρδιάς, τον φωτισμό του νου, την αγάπη προς τον Θεό, και δέχθηκαν το μαρτύριο ως καρπό θεωρίας κλπ.
Οι καθημερινές ευχές της Εκκλησίας διαγράφουν αυτήν την πορεία του ανθρώπου από την κάθαρση, στον φωτισμό και την θέωση, που είναι η πραγματική θεραπεία του ανθρώπου.
Το εκπληκτικό είναι ότι η Εκκλησία θέλει ο πιστός να ζη την νήψη όχι μόνο τότε που βρίσκεται σε εγρήγορση, αλλά και κατά την διάρκεια του ύπνου.
Έτσι, στην ευχή του αποδείπνου ο πιστός παρακαλεί τον Θεό να στείλη την Χάρη Του, ώστε να παύση τις ορμές των παθών και να δώση «γρήγορον νουν, σώφρονα λογισμόν, καρδίαν νήφουσαν, ύπνον ελαφρόν και πάσης σατανικής φαντασίας απηλλαγμένον».
Αυτό σημαίνει ότι η Εκκλησία θέλει τον πιστό να έχη εγρήγορση, καθαρότητα καρδίας και καρδία νήφουσα, ακόμη και κατά την διάρκεια του ύπνου. Δηλαδή ο Χριστιανός πρέπει να ζη την ησυχαστική παράδοση και κατά την ώρα που αναπαύεται και το σώμα του. Πόσο μάλλον αυτό πρέπει να γίνεται κατά την διάρκεια της ημέρας.

4. Η ερμηνεία του π. Ιωάννου Ρωμανίδη
Η άποψη των νέων θεολόγων και φιλοσοφούντων, που αναφέρθηκε στην αρχή του κειμένου αυτού, περί δήθεν δύο εκκλησιολογιών, της «αρχεγόνου παραδόσεως» και της «μεταγενέστερης», υπονομεύει όλη την Παράδοση της Εκκλησίας, όπως εκφράζεται στην Αγία Γραφή, την διδασκαλία των Πατέρων, την λατρεία της Εκκλησίας και τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων, η οποία παράδοση αναφέρεται ουσιαστικά στην κάθαρση, τον φωτισμό και την θέωση, στην βίωση της καθαρτικής, φωτιστικής και θεοποιού ενεργείας του Θεού.
Μια τέτοια πεπλανημένη άποψη είναι ένα σαράκι που θέλει να καταστρέψη τον πνευματικό οργανισμό της Εκκλησίας και να αλλοιώση όλην την ορθόδοξη θεολογία.
Το ερώτημα όμως που τίθεται είναι από που έφθασε στην Ορθόδοξη Εκκλησία «ο πνευματικός αυτός ιός και μολυσμός»;
Η απάντηση είναι ότι διάφοροι θεολόγοι η διανοούμενοι που μαθήτευσαν σε προτεσταντικές Σχολές και είχαν διδασκάλους Προτεστάντες, που τους εξιδανίκευσαν, ή που μελέτησαν προτεσταντικές αναλύσεις, χωρίς να γνωρίζουν επαρκώς την νηπτική παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, μετέφεραν άκριτα αυτές τις απόψεις και μέσα στο άγιο περιβάλλον της ορθοδόξου θεολογίας και Εκκλησίας, με αποτέλεσμα να προσβάλλωνται τα επί μέρους μέλη του οργανισμού της Εκκλησίας.
Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, που γνώρισε σε Προτεσταντικές Σχολές της Αμερικής αυτήν την νοοτροπία παρατηρεί εύστοχα:
«Υπάρχει μία άποψη, ότι η διδασκαλία περί τελειότητος, κατά τους αγίους Πατέρες της Εκκλησίας, είναι ειδωλολατρικής προελεύσεως και ότι τάχα οι Πατέρες της Εκκλησίας ήταν επηρεασμένοι από τις διακρίσεις αυτές μεταξύ καθάρσεως, φωτισμού και θεώσεως –διότι υπάρχουν και παράλληλα και στον Νεοπλατωνισμό– υπάρχει σαφής αυτός ο διαχωρισμός δηλαδή των σταδίων της τελειώσεως.
Και λόγω μιας ομοιότητας αυτών των δύο, οι δικοί μας έχουν υιοθετήσει την άποψη αυτή, που κυρίως προέρχεται από μελέτες που έχουν κάνει οι Προτεστάντες.
Δηλαδή, οι Προτεστάντες αφού έχουν απορρίψει τον μοναχισμό και υιοθέτησαν ή τον απόλυτο προορισμό του Καλβίνου ή την διδασκαλία του Λουθήρου περί σωτηρίας του ανθρώπου δια μόνης της πίστεως κλπ., και είναι αντιμέτωποι ενός μοναχισμού της παραδόσεως που συνάντησαν (Φρακολατίνων), η οποία εβασίζετο σε αξιομισθίες, εφ’ όσον ανακάλυψαν ότι η διδασκαλία περί αξιομισθιών είναι εσφαλμένη διδασκαλία, γι’ αυτόν τον λόγο κατήργησαν και την αγαμία, τον μοναχισμό. Μαζί με αυτά ο Λούθηρος, κυρίως, και ο Καλβίνος, είχανε μεγάλη απήχηση εναντίον των σταδίων της τελειότητος.
Μετά, οι ιστορικοί Προτεστάντες ασχολήθηκαν με το θέμα και χάρηκαν τόσο πολύ όταν βρήκαν την καταπληκτική ομοιότητα μεταξύ της πατερικής διδασκαλίας και της διδασκαλίας των ειδωλολατρών, και ισχυρίσθηκαν ότι είναι ειδωλολατρικής προελεύσεως τα περί σταδίων τελειώσεως.
Και γι’ αυτό οι δικοί μας, οι οποίοι πηγαίνουν με τόση μεγάλη όρεξη και σπουδάζουν –δεν λέω να μην πάνε να σπουδάσουν, τουλάχιστον να πάνε με κρίση να σπουδάσουν, γιατί πηγαίνουν χωρίς κρίση– στα ξένα Πανεπιστήμια και βλέπεις τώρα εκεί τα συγγράμματα των ορθοδόξων θεολόγων γεμάτα, παντού βλέπεις αυτήν την ιδέα ότι η Εκκλησία έχει επηρεασθή από τους ειδωλολάτρες και συγκεκριμένα περί των σταδίων της τελειώσεως».
Η ερμηνεία αυτή είναι καταλυτική, εκφραστική και αποστομωτική.

5. Συμπέρασμα
Εκτιμώ ότι μέσα στην Εκκλησία μας κυοφορείται ύπουλα, αλλά και με «επιστημονικό» τρόπο αυτή η αιρετική νοοτροπία που αναφέραμε στην αρχή του κειμένου αυτού, περί των δήθεν δύο τύπων εκκλησιολογιών, που η μεταγενέστερη ανατρέπει την «αρχέγονη» ή τουλάχιστον συμβαδίζουν παράλληλα, και δυστυχώς λίγοι επισημαίνουν αυτήν την πνευματική ασθένεια.
Οι περισσότεροι ασχολούνται με επιφανειακά θέματα, με τις ατομικές ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα των ανθρώπων, την οικουμενιστική νοοτροπία μερικών Κληρικών και λαϊκών, που και αυτά, βεβαίως, έχουν την σοβαρότητά τους, αλλά παραγνωρίζουν αυτήν την υπονόμευση της ορθοδόξου θεολογίας, η οποία γίνεται με παρερμηνείες και με αυτό υβρίζονται και βλασφημούνται οι Πατέρες της Εκκλησίας.
Μέσα σε αυτήν την κυοφορούμενη αίρεση κρύβεται σαφέστατα ένας προτεσταντικός ουμανισμός, που είναι ξένος προς την Ορθόδοξη Παράδοση. Γίνεται προσπάθεια να απογυμνωθή όλη η Ορθόδοξη Πατερική Παράδοση, όπως διατυπώθηκε στην Αγία Γραφή, εκφράσθηκε από τους μεγάλους Πατέρας της Εκκλησίας και έλαβε συνοδική κατοχύρωση στις Οικουμενικές Συνόδους, αλλά καταγράφηκε και στο Ευχολόγιο και την λατρεία της Εκκλησίας. Όσοι ισχυρίζονται τέτοιες θεωρίες δεν έχουν καταλάβει τίποτα από την ουσία της ορθοδόξου θεολογίας.
Ακόμη, όσοι διδάσκουν τέτοιες θεωρίες για την λεγόμενη «διπλή εκκλησιολογία και πνευματικότητα», δεν μπορούν να καταλάβουν την βασική πατερική διδασκαλία ότι άλλο είναι η βίωση του Θεού με άρρητα ρήματα, όπως λέγει ο Απόστολος Παύλος, και άλλο είναι η έκφραση της αποκαλυπτικής αυτής εμπειρίας με κτιστά ρήματα και νοήματα, όπως έλεγε ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, αφού από τους αγίους Πατέρας προσλαμβάνεται, όταν χρειασθή, η ορολογία κάθε εποχής για την έκφραση της αποκαλυπτικής εμπειρίας της θεώσεως.
Αυτό λέγεται από τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή: «νους μεν καθαρός, ορθά βλέπει τα πράγματα. λόγος δε γεγυμνασμένος, υπ’ όψιν άγει τα οραθέντα».
Άλλοτε, θα δημοσιεύσω σχετικό κείμενο για να περιγράψω περισσότερο αυτούς που ανήκουν μεν στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά εμπνέονται από τέτοιες απόψεις, τους οποίους ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς απεκάλεσε βαρλααμίτες και η Σύνοδος του 1351 εξεκκλησίασε, δηλαδή καθήρεσε και απεκήρυξε.
Η Παράδοση της Εκκλησίας, όπως διατυπώθηκε στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας, σαφώς διακηρύσσει: «Οι προφήται ως είδον, οι απόστολοι ως εδίδαξαν, η Εκκλησία ως παρέλαβεν, οι διδάσκαλοι ως εδογμάτισαν, η οικουμένη ως συμπεφρόνηκεν, η χάρις ως έλαμψεν, η αλήθεια ως αποδέδεικται, το ψεύδος ως απελήλαται, η σοφία ως επαρρησιάσατο, ο Χριστός ως εβράβευσεν, ούτω φρονούμεν, ούτω λαλούμεν, ούτω κηρύσσομεν Χριστόν τον αληθινόν Θεόν ημών…. Αύτη η πίστις των αποστόλων, αύτη η πίστις των πατέρων, αύτη η πίστις των ορθοδόξων, αύτη η πίστις την οικουμένην εστήριξεν».
Στο κείμενο αυτό φαίνεται ότι υπάρχει ταυτότητα εμπειρίας και διδασκαλίας των Προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων, οπότε δεν μπορεί να χωρέση καμμιά «διπλή εκκλησιολογία», που δήθεν αντιμάχονται μεταξύ τους ή ότι δήθεν η μία υποτιμά την άλλη ή ακόμη ότι οι δύο αυτές κινούνται παράλληλα. Αυτές οι θεωρίες εκφράζονται από Προτεστάντες ή προτεσταντίζοντες κύκλους και υπονομεύουν την ίδια την ορθόδοξη εκκλησιολογία.
Στην πραγματικότητα μία είναι η εκκλησιολογία, αυτή που βιώθηκε από τους Προφήτας, τους Αποστόλους και τους Πατέρας της Εκκλησίας. Η Εκκλησία είναι το Σώμα του Αναστάντος και Αναληφθέντος Χριστού. Κέντρο της Εκκλησίας είναι ο δοξαζόμενος Χριστός, όπως τον είδαν οι Μαθητές στο όρος Θαβώρ και όπως απέκτησαν κοινωνία μαζί Του, με την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, κατά την Πεντηκοστή.
Αυτό είναι το κλειδί της εκκλησιαστικής ζωής. Αλλά η συμμετοχή σε αυτό το σώμα και η παραμονή σε αυτό γίνεται με τα Μυστήρια και την άσκηση. Προϋπόθεση δε της βιώσεως της Χάριτος του Θεού δια των Μυστηρίων είναι ο ιερός ησυχασμός, δηλαδή η κάθαρση, ο φωτισμός και η θέωση.
Έξω από αυτόν τον σύνδεσμο Μυστηρίων και ασκήσεως δημιουργείται μεγάλο εκκλησιολογικό πρόβλημα. Αυτό σημαίνει ότι η μετοχή στην Εκκλησία χωρίς προϋποθέσεις, ή απλή συμμετοχή στην θεία Ευχαριστία και η αίσθηση δήθεν της Βασιλείας του Θεού, «χωρίς τα στάδια μεθέξεως στο σώμα του Χριστού», είναι μια «ευχαριστιακή και εκκλησιολογική ειδωλολατρία» (π. Ιωάννης Ρωμανίδης), αφού η μετοχή στα Μυστήρια εκλαμβάνεται ως μία ιδεολογική και κυρίως μαγική πράξη.
Μια τέτοια άποψη είναι βατικανίζουσα και προτεσταντίζουσα, που προωθείται σε μία οικουμενιστική νοοτροπία, γι’ αυτό και είναι μία μεγάλη κυοφορουμένη αίρεση μέσα στην Εκκλησία, η οποία επιδιώκει να παραθεωρήση την γνήσια προφητική, αποστολική, και πατερική διδασκαλία, δηλαδή την εκκλησιαστική θεολογία, και να την χαρακτηρίση «μεταπατερική».
Από τα ανωτέρω γίνεται φανερό ότι όσοι μέχρι τώρα δεν έχουν καταλάβει επαρκώς τι είναι και τι πρεσβεύει η λεγόμενη «μεταπατερική» θεολογία, με αυτά που εγράφησαν εδώ μπορούν να αντιληφθούν ποιά είναι η ουσία της εισαγόμενης, μεταπρατικής, «μεταπατερικής θεολογίας».
Όσοι διατυπώνουν τέτοιες θεωρίες, στην πραγματικότητα θεωρούν ότι οι θεοφόροι Πατέρες της Εκκλησίας από τον 3ο αιώνα και μετά παρεσύρθησαν από (νεο)πλατωνικές παραδόσεις, και τώρα βρέθηκαν αυτοί οι έξυπνοι, που κατάλαβαν το λάθος των μεγάλων αυτών Πατέρων και θέλουν να επαναφέρουν, κατά τρόπο προτεσταντικό, την Εκκλησία στην προ του 3ου αιώνος περίοδο.
Όσοι διακατέχονται από τέτοιες απόψεις δείχνουν ότι στην πραγματικότητα τους ενοχλεί ο ησυχασμός, τα περί ιεράς ησυχίας, καθάρσεως, φωτισμού και θεώσεως, και θέλουν να αποβάλουν αυτήν την «εκκλησιολογία», για να μπορούν να στοχάζωνται περί του Θεού και των θείων.
Αν όμως αποβάλη κανείς τις προϋποθέσεις της ορθοδόξου θεολογίας, που είναι ο ιερός ησυχασμός, τότε ανοίγεται διάπλατα ο δρόμος να έλθη στην Ορθόδοξη Εκκλησία η σχολαστική και η ηθικολογική θεολογία των Παπικών και των Προτεσταντών.
Αυτή είναι, στην πραγματικότητα, η εκκοσμίκευση στην Εκκλησία και την θεολογία ή καλύτερα η εκκοσμίκευση των ορθοδόξων θεολόγων.