ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑΣΤΙΣ ΔΙΔΑΧΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ ΤΟΥ ΑΙΤΩΛΟΥ

Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης Καθηγητὴς Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑΣΤΙΣ ΔΙΔΑΧΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ ΤΟΥ ΑΙΤΩΛΟΥ 

Εἶναι εὐλογία, Σεβασμιώτατε, σεβαστοὶ πατέρες, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, νὰ ἔχουμε ἐδῶ διδάσκαλο τὸν Ἅγιο Κοσμᾶ τὸν Αἰτωλό. Αὐτὴν τὴν προχωρημένη ὥρα ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς θὰ ἔλεγε: «Τώρα τί κἀνουμε, Χριστιανοί μου; Φθάνουν αὐτὰ ποὺ σᾶς εἶπα;». Φθάνουν αὐτὰ ποὺ ἀκούσαμε τόσες ὧρες τώρα, καὶ κοντεύει ἡ ἀντοχή μας νὰ ἔρθει στὸ τέλος της; «Ἔχω, λοιπὸν τώρα, λέει, δύο λογισμούς. ὁ ἕνας μοῦ λέγει. φθάνουν αὐτὰ ὁποὺ εἶπες εἰς τοὺς Χριστιανοὺς καὶ σήκω κομμάτι αὐγή, πήγαινε σὲ ἄλλο μέρος ν' ἀκούσουν κι ἄλλοι Χριστιανοί, ὁποὺ δὲν ἤκουσαν καμμίαν φορὰν λόγον Θεοῦ. Ὁ ἄλλος λογισμὸς μοῦ λέγει. ὄχι μὴν πηγαίνης. Κάθισε καὶ αὔριον τὴν αὐγὴν νὰ τοὺς εἰπῆς καὶ τὰ ἐπίλοιπα. Εὔχεσαι τοὺς Χριστιανούς, σοῦ εὔχονται καὶ ‘κεῖνοι καὶ τότε πηγαίνεις. -Τώρα τί λέγετε, χριστιανοί μου. νὰ πηγαίνω ἢ νὰ καθήσω; -Νὰ καθήσης, ἅγιε τοῦ Θεοῦ».

Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός ἦταν μιὰ ἐκπληκτικὴ μορφὴ διδασκάλου. Αὐτὲς τὶς ἡμέρες ποὺ ξαναδιάβασα τὰ ἔργα του τὸν ἐζήλεψα καὶ τὸν ἐφθόνησα μὲ τὴν καλὴ ἔννοια τῆς ζήλειας καὶ τοῦ φθόνου. Τὸν ἐφθόνησα ἐν πρῶτοις, ἀγαπητοί μου, διότι σ' ἕνα ὀλιγοσέλιδο βιβλίο, σὲ πέντε μόνον διδαχές, περιέλαβε τὰ ἀναγκαιότερα τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας. «Ἔχω πολλὰ, λέει, νὰ σᾶς πῶ ἀλλὰ δὲν μὲ παίρνει ὁ χρόνος. Θὰ σᾶς πῶ τὰ ἀναγκαιότερα». Καὶ ἐμεῖς οἱ δάσκαλοι, οἱ ἐπίσκοποι, οἱ ἱερεῖς, οἱ θεολόγοι, οἱ κληρικοὶ ὅλοι πελαγοδρομοῦμε καὶ ναυαγοῦμε μέσα σ' ἕνα πέλαγος ρητορειῶν καὶ ἀσχέτων λόγων, ποὺ πολλὲς φορὲς δὲν ἀγγίζουν τὶς ψυχὲς τῶν πιστῶν μας. Ἀκούσαμε προηγουμένως καὶ ἄλλον ὀμιλητὴ νὰ λέει ὅτι ἦταν τόσος ὁ συνωστισμὸς τῶν ἀνθρώπων ποὺ πήγαιναν νὰ τὸν ἀκούσουν, ὥστε ἐφοβεῖτο πώς, ἂν ἐπέτρεπε νὰ τοῦ φιλήσουν ὅλοι τὸ χέρι, θὰ ἀπέθνησκε. Εἶναι ἄξιος ὄντως τέτοιας ζήλειας καὶ φθόνου ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός.

Καὶ εἶναι ἐπίσης ἄξιος ζήλειας καὶ φθόνου ἀπὸ ὅλους ἐμᾶς, τοὺς δασκάλους, γιατὶ κατόρθωσε ὑψηλές ἔννοιες καὶ ὑψηλὲς ἀλήθειες καὶ ὑψηλὰ δόγματα νὰ τὰ ἐκλαϊκεύσει καὶ νὰ τὰ δώσει στὸν ἁπλὸ λαὸ μὲ λόγια καταληπτά. Εἶναι πολὺ μεγάλο κατόρθωμα αὐτό, μεγάλη κένωση καὶ θυσία. «Σαράντα χρόνια, λέει, ἐσπούδασα ὅλες τὶς πίστες, ὅλα τὰ βιβλία». Αὐτὸς ὁ μορφωμένος κληρικὸς καὶ λόγιος, ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι διδάσκαλος στὴν Ἀθωνιάδα ἢ σέ ἄλλα μεγάλα σχολεῖα τῆς ἐποχῆς, κατέβηκε στὸ λαὸ γιὰ νὰ τὸν βοηθήσει. Ὁ μεγάλος πατὴρ καὶ διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος -ποιὸς μπορεῖ νὰ συγκριθεῖ μὲ τὴν ἀρχαιομάθειά του καὶ μὲ τὴν ρητορική του τέχνη! Ρήτωρ, θεολόγος, ὁ δεύτερος θεολόγος τῆς Ἐκκλησίας, ποιήματα ἐπικά, γραμματεία μεγάλη, λόγοι σοφοί, ἐπαναλαμβάνοντας τὸν Ἀπόστολο Παῦλο λέγει. «θὰ προτιμοῦσα νὰ πῶ πέντε λόγια καὶ νὰ ὁπλίσω τὸν ἑμὸν ὁπλίτην ἢ μυρίους πλέξαι στοχασμούς»1. Θὰ μποροῦσα νὰ πῶ, θέλω νὰ πῶ μερικὰ λόγια ἁπλά, ὠφέλιμα μέσα στὸν κόσμο, μέσα στὴν Ἐκκλησία, παρὰ νὰ πλάθω φιλοσοφίες καὶ φλυαρίες καὶ στοχασμούς. Λέει ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός: «Δὲν μᾶς χρειάζονται φλυαρίες καὶ στοχασμοὶ. μᾶς χρειάζεται τὸ κήρυγμα τῶν Προφητῶν, τῶν ἀποστόλων καὶ τῶν Πατέρων». Καὶ αὐτὰ πρέπει νὰ προβάλλει ἡ θεολογία μας. Συγχωρέστε με -δὲν τὸ κάνω γιὰ καύχηση- νὰ σᾶς πῶ κάτι ἀπὸ τὴν προσωπική μου ἐμπειρία. Ὅταν μέ ἀξίωσε ὁ Θεὸς νὰ γίνω κληρικὸς -καθηγητὴς ὤν στὸ Πανεπιστήμιο, φτασμένος κατὰ τὰ κοσμικὰ κριτήρια- βρέθηκαν συνάδελφοι -φτασμένοι- νὰ ποῦν. «καταδέχθηκε ὁ Ζήσης καὶ ἔγινε παπάς!». Καὶ ὅταν μερικὲς φορὲς ἔβγαινα στὴν τηλεόραση στὴ Θεσ/νίκη, ἔπαιρναν ἁπλὲς γυναῖκες, γέροντες, γριοῦλες κ.λ.π. νὰ ὑποβάλουν ἐρωτήματα σ' ἕναν πανεπιστημιακὸ καθηγητή, οἱ κρίσεις τῶν πανεπιστημιακῶν συναδέλφων ἦταν. «μὲ τὶς γριοῦλες τώρα κάθεται καὶ ἀσχολεῖται!». Αὐτὸν τὸν κόσμο πάντως διακόνησε ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Δὲν τολμοῦμε βεβαίως νὰ συγκριθοῦμε μαζί του ἐμεῖς οἱ νεώτεροι, ἀλλὰ ἂς προσπαθοῦμε τουλάχιστον νὰ κατεβοῦμε ἀπὸ τὸ ὕψος τῆς λογιοσύνης μας καὶ τῆς ὑπερηφανείας μας καὶ νὰ ποῦμε μὲ δύο ἁπλὰ λόγια στὸ λαὸ ὁρισμένα πράγματα.

Καὶ γι' αὐτὸν τὸν λόγο, λοιπόν, εἶναι ζηλευτὸς καὶ ἀξιομίμητος ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ ὁποῖος ἐγύρισε ἀγαπητοὶ μου σχεδὸν ὁλόκληρη τὴν Ἑλλάδα. Ἐπὶ εἴκοσι χρόνια -ἀκούσαμε ἀπὸ τοὺς προλαλήσαντες- ἔκανε ἱεραποστολικὸ ἔργο! Ἰσαπόστολος, ἄλλος Παῦλος. Δὲν ὑπάρχει ἄλλο παράδειγμα ἁγίου τῆς Ἐκκλησίας μας, ποὺ νὰ ἐκοπίασε τόσο πολὺ ἱεραποστολικὰ -μετὰ τὸν ἀπόστολο Παῦλο- ὅσο ἐκοπίασε ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς!

Καὶ ποιὸ ἦταν τὸ ὁπλοστάσιό του τὸ θεολογικό, ποιὸ ἦταν θὰ λέγαμε τὸ «ρεπερτόριο» τῶν ὁμιλιῶν του, τί κουβαλοῦσε μαζί του; Βιβλιοθῆκες, βιβλία, σοφίες, συγγράμματα σοφά; Ὅλο καὶ ὅλο εἶχε ἕνα πρόγραμμα τριῶν ὁμιλιῶν. Τὸ θέμα μου εἶναι: «Βασικὰ ἠθικὰ διδάγματα στὶς διδαχὲς τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ». Ὅλες καὶ ὅλες οἱ ὁμιλίες, τὶς ὁποῖες μὲ πολὺ κόπο καὶ μὲ πολλὴ σοφία εἶχε συνθέσει, ἦταν σκελετοὶ τριῶν μόνον ὁμιλιῶν. τρεῖς Διδαχὲς στὶς ὁποῖες προσέθεσε καὶ ἄλλες δύο, τὶς ὁποῖες ὅμως χρησιμοποιοῦσε μόνο ὅταν παρίστατο λόγος. Τὸν βασικὸ σκελετὸ τῶν τριῶν ὁμιλιῶν τὸν ἔκανε σχεδὸν σὲ κάθε μέρος ποὺ πήγαινε. ὡστόσο, ὅμως, ἀναλόγως μὲ τὸ ἀκροατήριο, τὶς εἰδικὲς συνθῆκες, οἱ ὁποῖες ἐπικρατοῦσαν, προσέθετε ἢ ἀφαιροῦσε ὁρισμένα πράγματα, καὶ γι' αὐτὸ ὑπάρχουν παραλλαγὲς τῶν Διδαχῶν. Ψάχνουν οἱ κριτικοὶ νὰ βροῦν. ἔχουμε τόσα χειρόγραφα καὶ κάθε χειρόγραφο παρουσιάζει μία διαφορετικὴ μορφὴ τῆς διδαχῆς τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ. Τί συμβαίνει ἐδῶ; Ὁρισμένοι μάλιστα εἶπαν ὅτι δὲν εἶχε ὁ ἅγιος δομή, δὲν εἶχε σχέδιο στὶς ὁμιλίες του καὶ ὅτι τὰ ἔλεγε ὅλα ἀνακατεμένα, ὅπως τύχαινε! Ἀπέδειξε ὅμως ὁ παριστάμενος στὸ συνέδριό μας ἐκδότης τῶν Διδαχῶν Ιω. Μενοῦνος ὅτι εἶχε σχέδιο ὁ Ἅγιος καὶ εἶχε δομὴ στὶς ὁμιλίες του. Ποιά, λοιπόν, ἦταν αὐτὴ ἡ δομὴ τῶν ὁμιλιῶν του, ἡ γενική, ἡ βασική;

Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁδοιπορώντας ἔφθανε στὸν τόπο, ὅπου ἐπρόκειτο νὰ ὁμιλήσει, συνήθως ἀπόγευμα, ὀπότε ἐπέστρεφαν ἀπὸ τὶς δουλειές τους τὶς ἀγροτικὲς -οἱ χωρικοὶ κυρίως- κατάκοποι καὶ κουρασμένοι. Συγκεντρωνόταν, λοιπόν, ὁ κόσμος, καὶ ὁ Ἅγιος, ἀφοῦ ἔστηνε τὸ θρονὶ καὶ τὸ σταυρὸ - ἢ μέσα στὸν Ναὸ- ἔκανε τὴν πρώτη του Διδαχή. Τί περιελάμβανε ἡ πρώτη Διδαχή; Ἄρχιζε ἀπὸ τὴν Ἁγία Τριάδα «Πρῶτα ἀπὸ τὸν Θεὸ θὰ ἀρχίσουμε» ἔλεγε. Παρουσίαζε μὲ ἀπλὰ λόγια τὸ δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Παρουσίαζε τὴν δημιουργία τῶν Ἀγγέλων, τὴν πτώση τοῦ Ἐωσφόρου, προχωροῦσε στὴν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου, στὴν ἁμαρτία τῶν πρωτοπλάστων καὶ στὴν ἔξωσή τους ἀπὸ τὸν Παράδεισο. Καὶ ἀφοῦ τελείωνε ἐντάσσοντας μέσα στὸ πλαίσιο αὐτὸ πολλὰ ἠθικὰ θέματα, θὰ σᾶς δώσω παραδείγματα μιᾶς-δύο τέτοιων διδαχῶν, ἀφοῦ τελείωνε ἔλεγε: «Τώρα εἶστε κουρασμένοι. ἂν θέλετε, φεύγω αὔριο τὸ πρωί, φθάνουν αὐτὰ ποὺ σᾶς εἶπα. ἂν δὲν θέλετε, θὰ μείνω καὶ αὔριο τὸ πρωί». Παρέμενε, λοιπόν, καὶ ἀφοῦ γινόταν Θ. Λειτουργία ἢ εὐχέλαιο ἢ κάτι ἄλλο ἄρχιζε τὴν δεύτερη διδαχή του, ἡ ὁποία περιελάμβανε πλέον τὴν Καινὴ Διαθήκη. Ξεκινοῦσε  ἀπὸ τὴν γέννηση τῆς Παναγίας μας, τὸ ζεῦγος Ἰωακεὶμ καὶ Ἄννης, τὰ Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου, τὸν Εὐαγγελισμό, τὴν Γέννηση τοῦ Χριστοῦ, ὅλα τὰ γεγονότα ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὸ ἔργο, τὴν διδασκαλία καὶ τὰ θαύματα τοῦ Κυρίου. Ἡ δεύτερη αὐτὴ ὁμιλία ἔφθανε μέχρι τὴν Σταύρωση, μέχρι τὴν Μ. Πέμπτη. Καὶ ἐδῶ βέβαια ἀναπτύσσοντας αὐτὰ τὰ δόγματα, αὐτὴν τὴν διδασκαλία -ἐλέχθη προηγουμένως πὼς δόγμα καὶ ἦθος εἶναι τὸ ἴδιο πράγμα. δὲν τὰ ξεχώριζε ποτὲ ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς καὶ ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας- ἔβρισκε τὴν εὐκαιρία νὰ ἀναπτύσσει στὴν κατάλληλη συνάφεια ἠθικὰ θέματα.

Μετὰ ἀπὸ αὐτὴν τὴν δεύτερη ὁμιλία ἔλεγε. «Τώρα θὰ μείνω καὶ τὸ βράδυ νὰ σᾶς πῶ τὰ ἐπίλοιπα». Τὰ ἐπίλοιπα τῆς τρίτης διδαχῆς ἦταν ἀπὸ τὴν παράδοση τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου τὸ βράδυ τῆς Μ. Πέμπτης μέχρι τὴν Ἀνάσταση, τὴν Ἀνάληψη, τὴν ἀποστολὴ τῶν δώδεκα ἀποστόλων καὶ τέλος τὰ περὶ ἐσχάτων καὶ τῆς Δευτέρας Παρουσίας τοῦ Κυρίου. Φυσικὰ πάλι μὲ ἐνδιάμεσες ἀναφορὲς βασικῶν ἠθικῶν θεμάτων γιὰ νὰ «δέσουν» ἦθος καὶ δόγμα.

Ὅταν μερικὲς φορὲς συνέβαινε νὰ παρατείνει τὴν παρουσία του σ' ἕναν τόπο περισσότερο ἀπὸ δύο μέρες, εἶχε καὶ σχέδιο δύο ἄλλων διδαχῶν. Ἡ τετάρτη Διδαχὴ ἀναλύει μὲ ἕνα καταπληκτικὸ τρόπο τὴν παραβολὴ τοῦ Σπορέως. Διάβασα πολλὲς φορὲς σὲ ἐρμηνευτικὰ ὑπομνήματα, ἀκόμη καὶ γιὰ τὶς ὁμιλίες στὴν ἐκκλησία, σχετικὲς ἀναλύσεις. Πουθενὰ δὲν βρῆκα αὐτὴν τὴν ἀνάπτυξη, αὐτὴν τὴν ἐνάργεια, αὐτὴν τὴν ἐμβάθυνση, ἀλλὰ καὶ ἁπλότητα συγχρόνως ποὺ χαρακτηρίζουν τὴν ἀνάλυση τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ. Ἡ βάση τῆς διδαχῆς ἦταν ἡ παραβολὴ τοῦ Σπορέως, ἀλλὰ ἐμπλουτιζόταν μὲ πολλὲς διηγήσεις ἀπὸ τοὺς βίους τῶν Ἁγίων, μὲ παραδείγματα μετανοίας κ.λ.π. Τέλος ἡ πέμπτη Διδαχὴ ἀναφερόταν σὲ πολλὰ καὶ ποικίλα θέματα. στὴ δύναμη τοῦ Σταυροῦ, στὸ κομποσχοίνι κ.ἄ.

Μὲ πέντε, λοιπόν, Διδαχὲς -μόνον τρεῖς βασικὲς- ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς ἔκανε αὐτὸ ποὺ ἔκαναν ὁ Χριστὸς καὶ οἱ Ἀπόστολοι. Ἂν πάρει κανεὶς ἀπὸ τὰ εὐαγγέλια τὴν διδασκαλὶα τοῦ Κυρίου μας θὰ δεῖ ὅτι τόση περίπου εἶναι. «Ἔστι δὲ καὶ ἄλλα πολλὰ ὅσα ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς, ἅτινα ἐὰν γράφηται καθ' ἕν...». Εἶπε πολλὰ ὁ Χριστός. Καὶ ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς θὰ μποροῦσε νὰ πεῖ πολλά. σαράντα χρόνια σπουδές, ἀλλὰ «θὰ σᾶς πῶ, λέγει, τὰ ἀναγκαιότερα». Καὶ σὲ τρεῖς μόνον Διδαχές, μὲ ἄλλες δύο συμπληρωματικές, μὲ πέντε Διδαχὲς ἔκανε ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς αὐτὸ τὸ θαῦμα τῶν Διδαχῶν, τὸ ὁποῖο θαυμάζουμε σήμερα.

Θὰ σᾶς ἀναφέρω ἐδῶ καταλογάδην, ὅπως λέμε, καὶ ἐπὶ τροχάδην, ὄχι σχηματοποιημένα, τὰ ἠθικὰ θέματα, τὰ ὁποῖα θίγει στὶς Διδαχές του. Ἀνάγνωση θὰ κάνω, ὄχι ἀνάπτυξη.

Ἀγάπη, ταπείνωση, μετάνοια, συγχώρηση, συγγνώμη, νηστεία, ἐξομολόγηση, προσευχὴ ἀδιάλειπτη -εἶπε ἤδη ὁ π. Ἀρσένιος ὅτι ὑπάρχει ἕνας ἀνεπτυγμένος τύπος τοῦ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με»-. Ἐλεημοσύνη, γάμος, οἰκογένεια -εἰδικότερα στὸ θέμα αὐτὸ σχέσεις ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν- ἰσότης, ἀνατροφὴ παιδιῶν, σεβασμὸς πρὸς τοὺς γονεῖς, σεβασμὸς πρὸς τοὺς ἄρχοντας, ντροπὴ -ἐπανειλημμένως ἀναφέρεται στὴν ντροπή, ἡ ὁποία χάθηκε στὶς μέρες μας- εὐχαριστία καὶ εὐγνωμοσύνη πρὸς τὸν Θεό, ἀποφυγὴ ἁμαρτίας, κόλαση, παράδεισος. Μοῦ ἔκανε ἐντύπωση καὶ θὰ τὸ ρωτοῦσα στὸν κ. Μενοῦνο, ὁ ὁποῖος ἔχει ἀποθησαυρίσει στὸ τέλος τοῦ βιβλίου του σὲ λήμματα τὴν διδασκαλία τοῦ  Ἁγίου, ὅτι ἐνῶ δὲν ὑπάρχει σελίδα τῶν Διδαχῶν στὴν ὁποία δὲν συναντᾶ κανεὶς τὶς λέξεις κόλαση καὶ παράδεισος, δὲν εἶναι ἀποθησαυρισμένες αὐτὲς - δὲν ξέρω γιὰ ποιὸ λόγο.

Φροντίδα διὰ τὰ πτωχὰ παιδιά, φροντίδα γιὰ τοὺς κεκοιμημένους, μνημόσυνα, θάνατος προσφιλῶν προσώπων, παιδιῶν -πῶς συμπεριφερόμαστε-, καλλωπισμὸς γυναικῶν, ἐμφάνιση ἀνδρῶν. Ἂν εἴχαμε χρόνο νὰ σᾶς πῶ γιὰ τὰ θέματα αὐτά. Εἶναι ἐκπληκτικὴ καὶ ἐντυπωσιακὴ ἡ διδασκαλία του! -Ψυχαγωγία. Πῶς γιορτάζουμε π.χ. τὶς γιορτές,  τὴν ὀνομαστικὴ γιορτὴ τοῦ παιδιοῦ -ὄχι τὰ γενέθλια- καὶ ποιὸ εἶναι τὸ κουρμπάνι τὸ θεϊκὸ καὶ ποιὸ εἶναι τὸ κουρμπὰνι τὸ διαβολικό. «Νὰ κάνης, λέει ὁ Ἅγιος, κουρμπάνι, ὅταν γιορτάζη τὸ παιδὶ σου, ἀλλὰ νὰ κάνης κουρμπάνι θεϊκὸ καὶ ὄχι διαβολικό».

Ἀργία τῆς Κυριακῆς -ἐλέχθησαν ἤδη πολλὰ- ἐργασία, φροντίδα γιὰ τὴν ψυχή, κατάκριση, ἱεροκατηγορία -νὰ μὴν κατηγοροῦμε τοὺς ἱερεῖς- ρατσισμός. Ἦταν ἕνας γύφτος στὸ ἀκροατήριό του καὶ τοῦ λέει. «-Ἔλα ἐδῶ, ἐσύ. Γύφτος εἶσαι; -Ναί, ἅγιε τοῦ Θεοῦ, γύφτος εἶμαι. -Πῶς σοῦ συμπεριφέρονται ἐδῶ οἱ ἄλλοι; -Ρώτησέ τους, Ἅγιε. -Τὸν ἔχετε γιὰ παιδὶ τοῦ Θεοῦ τὸν γύφτο; -Ὄχι, Ἅγιε, συγχώρησέ μας. -Στὸ ἑξῆς νὰ τὸν ἔχετε. εἶναι παιδὶ τοῦ Θεοῦ καὶ αὐτὸς σὰν καὶ σᾶς! Ἀλλὰ καί, σὺ γύφτο, νὰ πετάξεις τὸν ζουρνὰ καὶ τὸ νταούλι». Ζουρνᾶδες καὶ νταούλια παντοῦ τώρα. Ἂν ζοῦσε σήμερα ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς -συγχωρέστε με, Σεβασμιώτατε, γιατὶ βλέπω ὅτι τείνει νὰ γίνει κανονικὴ ποιμαντικὴ καὶ στὶς ἐνορίες καὶ στὶς ἐπισκοπὲς ὁ ζουρνὰς καὶ τὸ νταούλι καὶ οἱ παραδοσιακοὶ χοροὶ καὶ τὰ τραγούδια- ἂν ἐζούσε ὁ Ἅγιος, θὰ μᾶς ἐπέκρινε ὅλους. «Ψάλτες νὰ παίρνετε στοὺς γάμους» λέει. τὸ ἴδιο λέγει καὶ ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης.

Προσήλωση στὰ ούράνια, φυγὴ ἀπὸ τὰ γήινα, στήριξη ὀρθοδόξου αὐτοσυνειδησίας, ἀφορισμός, ἐκκλησιασμός, συμπεριφορὰ μέσα στὴν ἐκκλησία, συχνὴ Θεία Κοινωνία. «νὰ συχνοκοινωνᾶτε». Ἄκουσα προηγουμένως τὴν ἀναφορὰ στὴν σχέση τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ μὲ τοὺς Κολλυβᾶδες. Εἶναι ἐμφανὴς ἡ ἐπίδραση τῶν Κολλυβάδων στὸν Ἅγιο καὶ ἡ σχέσις του μὲ αὐτούς. Κολλυβᾶς εἶναι καὶ ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, δὲν χρειάζεται νὰ βροῦμε ἐπιχειρήματα καὶ νὰ ψάχνουμε ἐδῶ καὶ ἐκεῖ γιὰ μαρτυρίες.

Ἀβάπτιστο παιδί. τὸ ἀκούσαμε καὶ αὐτό. Καὶ μοῦ θύμισε αὐτὸ τὸ ἐπίσης ἐπίκαιρο γεγονός. ἕνας ἱερεὺς σὲ κάποια ἐπαρχία ἀκολουθώντας τοὺς κανόνες τῆς Ἐκκλησίας δὲν ἐκήδευσε ἕνα ἀβάπτιστο παιδί. Καὶ ἀντὶ νὰ πέσει ἡ εὐθύνη στοὺς γονεῖς, ποὺ τὸ ἄφησαν ἀβάπτιστο, βρῆκε τὸν μπελά του ὁ ἱερεὺς -καὶ σὲ ἀνώτατο ἐκκλησιαστικὸ ἐπίπεδο- γιατί, λέει, δὲν τοῦ ἔκανε ἀκολουθία. Μὰ δὲν ὑπάρχει ἀκολουθία στὰ εὐχολόγια μέσα γιὰ ἀβάπτιστα παιδιά. πουθενὰ δὲν ὑπάρχει ἀκολουθία. Ἀναφέρεται ὁ Ἅγιος τρεῖς-τέσσερις φορὲς στὸ θέμα. «Προσέξτε μὴ σᾶς μείνει τὸ παιδὶ ἀβάπτιστο. Καὶ κάνετε, ἱερεῖς, παπάδες, μεγάλες κολυμπῆθρες γιὰ νὰ βουτᾶτε ὅλο τὸ παιδὶ μέσα, γιατὶ ἂν δὲν τὸ βουτήξετε ὅλο, θὰ ἔχει κι αύτό, καὶ ‘κεῖνο καὶ τὸ ἄλλο».

Μάγοι, μαγικά, τιμὴ ἁγίων, ἰδιαίτερα τῆς Θεοτόκου, ξόρκια, κομποσχοίνι, φιλοξενία, χηρεία, μοναχισμός, εὐλογία, καλόγηρος. «Εἶναι μεγάλη εὐλογία, λέει, νὰ κάνετε ἕνα παιδί σας καλόγηρο».

Λιτότης, ἀποφυγὴ ὅρκου, βλασφημία, εὐχέλαιο, παράκληση καὶ ἄλλα. Θὰ σταματήσω ὅμως ἐδῶ τὴν ἀνάγνωση τῶν θεμάτων τῶν βασικῶν, γιατὶ βλέπω ὅτι δέν φθάνει ὁ χρόνος. Θὰ διαβάσω μόνον στὸ τέλος -καὶ καταργῶ καὶ ἐγὼ τὸν ἑαυτό μου ἐδῶ- κάτι ποὺ λέει ὁ Ἅγιος γιὰ τὴν δύναμη τοῦ Σταυροῦ. Καὶ τὸ λέει μάλιστα ἔχοντας σὰν στόχο του τοὺς Ἑβραίους καὶ τοὺς Μωαμεθανούς. Εἶναι αὐστηρὸς ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς μὲ τοὺς αἱρετικούς, μὲ τοὺς ἀσεβεῖς καὶ μὲ τοὺς ἀθέους, πολὺ αὐστηρός.

Σήμερα ἐπικρατεῖ ἡ τάση διάλογοι ἀγάπης καὶ χειροφιλήματα καὶ συμπροσευχὲς ἀκόμη. Καὶ ξεσηκώνεται ὁ ἁπλὸς κόσμος δικαιολογημένα ἐναντίον ἡμῶν τῶν θεολόγων καὶ τῶν ἱεραρχῶν. «Ὅποιος συναναστρέφεται μὲ Ἑβραῖο εἶναι σὰν νὰ συναναστρέφεται μὲ τὸν διάβολο, λέει ὁ Ἅγιος. καὶ τολμᾶτε καὶ ἔχετε ἀλισβερίσι, Χριστιανοί, μὲ τοὺς Ἑβραίους; Τὸν Πάπα νὰ καταρᾶσθε ὅτι αὐτὸς ἐστὶν ἡ αἰτία!». Αἱρετικὸς ὁ Πάπας, αἵρεση ὁ παπισμός. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς συντηροῦσε καὶ στήριζε αὐτὴν τὴν ὀρθόδοξη αὐτοσυνειδησία μας καὶ ἀπέναντι τῶν Τούρκων καὶ ἀπέναντι τῶν Ἑβραίων, γιατὶ ὑπῆρχε κίνδυνος, ὅπως λέει μιὰ ἄλλη μεγάλη μορφή,  ὁ Γεννάδιος Σχολάριος, ὑπῆρχε κίνδυνος ὁ ἐξισλαμισμὸς νὰ γίνει ἕνα μεγάλο ρεῦμα. Αὐτὸ πρόλαβε ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς, νὰ μὴ γίνουμε ὅλοι Μωαμεθανοί. Τὸ ρεῦμα αὐτὸ κινδύνευε νὰ παρασύρει τὸ Γένος, νὰ μᾶς ἀφανίσει. Καὶ βγῆκε στὸν κόσμο ὁ ἅγιος γιὰ νὰ σταματήσει τὸ ποτάμι αὐτὸ μόνος του.

Ἀκοῦτε τώρα τί λέγει γιὰ τὴν δύναμη τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. «Ὁ πανάγαθος Θεὸς τὸν Σταυρὸν μᾶς ἐχάρισε. μὲ τὸν Σταυρὸν νὰ εὐλογοῦμε καὶ τὰ ἄχραντα Μυστήρια, μὲ τὸν Σταυρὸν νὰ ἀνοίγωμεν τὸν Παράδεισον, μὲ τὸν Σταυρὸν νὰ κατακαίωμεν καί τοὺς δαίμονας. Μὰ πρῶτα καὶ ἐμεῖς νἀ ἔχωμεν τὸ χέρι μας καθαρὸ ἀπὸ ἁμαρτίες καὶ ἀμόλυντο καὶ τότε, ὡσὰν κάνομεν τὸν Σταυρόν, κατακαίεται ὁ Διάβολος καὶ φεύγει. Εἰ δὲ καὶ εἴμεσθεν μεμολυσμένοι μὲ ἁμαρτίες, δὲν πιάνεται ὁ Σταυρὸς ποὺ κάνομεν. Ὅθεν, ἀδελφοί μου, ἢ τρῶτε ἢ πίνετε κρασὶ ἢ νερὸν ἢ περιπατεῖτε ἢ δουλεύετε νὰ μὴ σᾶς λείπη αὐτὸς ὁ λόγος ἀπὸ τὸ στόμα σας καὶ ὁ Σταυρὸς ἀπὸ τὸ χέρι σας. -Ὁ λόγος εἶναι ἡ προσευχὴ "Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ" καὶ ὁ Σταυρὸς ἀπὸ τὸ χέρι. Ὁ λόγος ἀπὸ τὸ στόμα καὶ ὁ Σταυρὸς ἀπὸ τὸ χέρι.- Κι ἂν ἠμπορεῖτε τὸ ἡμερονύκτιον νὰ κάμετε καὶ πενήντα καὶ ἑκατὸ κομποσχοίνια, καλὸν καὶ ἅγιον εἶναι ἔργον. Καὶ νὰ προσεύχεσθε πάντοτε τὴν αὐγὴν καὶ τὸ βράδυ καὶ μάλιστα τὸ μεσόνυκτον, ὁποὺ εἶναι ἡσυχία. Ἀκούσατε, Χριστιανοί μου, πῶς πρέπει νὰ γίνεται ὁ Σταυρὸς καὶ τί σημαίνει! -Οὔτε στὶς θεολογικὲς σχολὲς δὲν διδάσκεται αὐτό! Ρωτῆστε ἕνα θεολόγο τί σημαίνει ὁ Σταυρός, δὲν ξέρει νὰ σᾶς πῆ. τί διδάσκουν στὰ σχολεῖα; Ἀκοῦστε μία ἀνάλυση-. Λέγει τὸ Ἅγιον Εὐαγγέλιον πὼς ἡ Ἁγία Τριάς, ὁ Θεὸς δοξάζεται εἰς τὸν Οὐρανὸν περισσότερον ἀπὸ τοὺς Ἀγγέλους. Τί πρέπει νὰ κάνης καὶ ἐσύ; Σμίγεις τὰ τρία σου δάκτυλα μὲ τὸ δεξιὸν τὸ χέρι σου καὶ μὴν ἠμπορώντας ν' ἀνεβῆς εἰς τὸν Οὐρανὸν νὰ προσκυνήσης βάζεις τὸ χέρι σου στὸ κεφάλι σου, διατὶ τὸ κεφάλι σου εἶναι στρογγυλὸ καὶ φανερώνει τὸν Οὐρανὸ καὶ λέγεις μὲ τὸ στόμα. καθὼς ἐσεῖς οἱ ἄγγελοι δοξάζετε τὴν Ἁγίαν Τριάδα εἰς τὸν Οὐρανόν, ἔτσι καὶ ἐγὼ ὡς δοῦλος ἀνάξιος δοξάζω καὶ προσκυνῶ τὴν ἁγίαν Τριάδα. Τρία δάκτυλα τὸν Οὐρανόν, τὴν Ἁγίαν Τριάδα. Καὶ καθὼς αὐτὰ εἶναι τρία, εἶναι ξεχωριστὰ εἶναι καὶ μαζί, ἔτσι εἶναι καὶ ἡ Ἁγία Τριάς, ὁ Θεός. Τρία πρόσωπα καὶ ἕνας μόνος Θεός. Κατεβάζεις τὸ χέρι σου ἀπὸ τὸ κεφάλι σου καὶ τὸ βάζεις εἰς τὴν κοιλίαν σου καὶ λέγεις. Σὲ προσκυνῶ καὶ Σὲ λατρεύω, ὅτι κατεδέχθης καὶ ἐσαρκώθης εἰς τὴν κοιλίαν τῆς Θεοτόκου διὰ τὰς ἁμαρτίας μου. Τὸ βάζεις πάλιν εἰς τὸν δεξιὸν σου ὤμον καὶ λέγεις. Σὲ παρακαλῶ, Θεέ μου, νὰ μὲ συγχωρήσης καὶ νὰ μὲ βάλης στὰ δεξιά σου μὲ τοὺς δικαίους. Βάζοντας καὶ πάλιν εἰς τὸν ἀριστερὸν ὤμον λέγεις. Σὲ παρακαλῶ, Κύριέ μου, μὴ μὲ βάλης στὰ ἀριστερά Σου μὲ τοὺς ἁμαρτωλούς. Ἔπειτα κύπτοντας κάτω εἰς τὴν γῆν: Σὲ δοξάζω, Θεέ μου, Σὲ προσκυνῶ καὶ Σὲ λατρεύω, ὅτι καθὼς ἐβάλθηκες εἰς τὸν τάφον ἔτσι θὰ βαλθῶ καὶ ἐγώ. Κι ὅταν σηκώνεσαι ὀρθὸς φανερώνεις τὴν Ἀνάστασιν καὶ λέγεις: Σὲ δοξάζω, Κύριέ μου, Σὲ προσκυνῶ καὶ Σὲ λατρεύω πὼς ἀναστήθηκες ἀπὸ τοὺς νεκροὺς γιὰ νὰ μᾶς χαρίσης τὴν ζωὴν τὴν αἰώνιαν. Αὐτὸ σημαίνει ὁ Πανάγιος Σταυρός».

Καὶ μία μικρὴ διήγηση, μὲ τὴν ὁποίαν τελειώνω. «Ἀνίσως καὶ θέλετε νὰ σᾶς εἰπῶ ἕνα παράδειγμα γιὰ νὰ καταλάβετε τὴν δύναμη τοῦ Σταυροῦ, σᾶς τὸ λέγω. Εἰς τὴν Αἴγυπτον, εἰς τὸ Μισίρι, ἦτον ἕνας βασιλεὺς ἀσεβής. Εἶχε ἕναν Ἑβραῖο βεζύρη καὶ ἀπὸ Ἑβραῖος ὁποὺ ἦτον ἔγινε καὶ Τοῦρκος -τοὺς ἐξευτελίζει καὶ τοὺς δύο ἐδῶ μὲ μιὰ διήγηση!- Ἄφησε τὸν ἕνα διάβολο καὶ πῆγε μὲ τὸν ἄλλον. Ἔφυγε ἀπὸ τὸν Ἑβραῖο καὶ πῆγε μὲ τὸν ἄλλο διάβολο. Ἤξευρε γράμματα ἑβραϊκὰ καὶ τούρκικα.

Εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἦτον ἕνας Πατριάρχης, τὸ ὄνομά του Ἰωακείμ, ἁγιώτατος ἄνθρωπος, σοφὸς και ἐνάρετος. Ἀκούγοντας ὁ  βασιλεὺς τὸν Πατριάρχην, πὼς ἦτον ἅγιος ἄνθρωπος τὸν ἀγάπα κατὰ πολλά. Λέγει ὁ Ἑβραῖος τοῦ βασιλέως. Κάτι πολλὴν ἀγάπην ἔχεις μὲ τὸν Πατριάρχην. Τοῦ λέγει ὁ Βασιλεὺς. ὁ Ἰωακείμ, ὁ Πατριάρχης, εἶναι καλός, δίκαιος ἄνθρωπος. Τοῦ λέγει ὁ Ἑβραῖος, σὰν βεζύρης ὁποῦ ἦτον: Κράξε, Βασιλεῦ, τὸν Πατριάρχην νὰ ἔλθη. Λέγει του ὁ Ἑβραῖος, ἐπειδὴ καὶ ἤξευρε τὸ εὐαγγέλιον. ἐγὼ θέλω, Πατριάρχη, νὰ φιλονικήσωμεν μερικὰ καὶ περὶ πίστεως, γιὰ τὰ δόγματα. Λέγει του ὁ Πατριάρχης. μὲ τὸν ὁρισμό σου, βασιλεῦ, ἕτοιμος εἶμαι διὰ τὴν πίστιν μου νὰ χύσω καὶ τὸ αἷμα μου. Καὶ κάνοντας ἀρχὴν ὁ Πατριάρχης νὰ φιλονικᾶ μὲ τὸν Ἑβραῖο, μ' ἕναν τρόπον ἐπιδέξιον πάντοτε τὸν ἀποστόμωνε τὸν Ἑβραῖον.

Λέγει ὁ Ἑβραῖος τοῦ Πατριάρχου. τί θέλομεν νὰ φιλονικῶμεν; Ἐγὼ ἀκούω, ὁποὺ λέγει ὁ Χριστός σας εἰς τὸ εὐαγγέλιον πὼς ὅποιος ἔχει πίστιν ὅσον μὲ ἕνα σπυρὶ σινάπι μετατοπᾶ ἕνα βουνὸ ἀπὸ τὸν τόπον του καὶ πηγαίνει σ' ἄλλο μέρος. Λέγει ὁ Πατριάρχης. ἀληθινὰ ἔτσι τὸ λέγει τὸ εὐαγγέλιον. Λέγει του ὁ Ἑβραῖος λοιπόν, ἂν εἶσαι ἄξιος, πρόσταξε καὶ σὺ νὰ σηκωθῆ ἀπὸ τὸν τόπον του τὸ βουνὸ καὶ τότε νὰ πιστεύσω. Ἐζήτησε ὁ Πατριάρχης τρεῖς ἡμέρες καὶ τρεῖς νύκτες διορίαν. Τότε ἔρχεται ὁ Πατριάρχης καὶ λέγει τοῦ βασιλέως. ἕτοιμος εἶμαι διὰ τὸ πρόσταγμα, ὅπου μὲ πρόσταξες.

Ἦτον ἕνα βουνὸ ἀπὸ τὴν  Αἴγυπτον ἔως τρεῖς ὧρες μακριά. Λέγει ὁ Ἑβραῖος. Βασιλέα, πρόσταξε τὸν Πατριάρχη νὰ σηκώση ἐκεῖνο τὸ βουνὸ νὰ πιστεύσωμεν καὶ ἐμεῖς. Τότε πιάνει ὁ Πατριάρχης καὶ θυμιάζει ἀπὸ μακριὰ ἐκεῖνο τὸ βουνὸ καὶ κάμνοντας τὸν Σταυρόν του τρεῖς φορές, λέγοντας καὶ τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Σὲ προστάζω ἐσὲ βουνὸ νὰ σηκωθῆς καὶ νὰ ἔρθης ἐδῶ. Καί, ὦ τοῦ θαύματος! Εὐθὺς ἐσηκώθη ἐκεῖνο τὸ βουνὸ καὶ ἔγινε τρία, εἰς τύπον τῆς Ἁγίας Τριάδος, καὶ ἐκκίνησε καὶ ἐρχόταν. Φωνάζει ὁ βασιλεὺς καὶ λέγει. γιὰ τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ! Βοήθησέ μας καὶ ἐχαθήκαμε. Ἐρχόταν ἀπάνω τους τὸ βουνό. Καὶ κάνοντας πάλιν δέησιν ὁ Πατριάρχης ἐστάθη τὸ βουνὸ ἔως ἕξι μίλια μακριὰ ἀπὸ τὴν Αἴγυπτον καὶ τὸ ὠνόμασαν Ντοὺρ ντὰγ. θέλει νὰ εἰπῆ. στάσου βουνὸ πάλιν.

Ὁ Ἑβραῖος δὲν ἐπίστευσεν καὶ λέγει τοῦ Βασιλέως. Πάλιν λέγει τὸ Εὐαγγέλιον πὼς ὅποιος ἔχει πίστιν, ἀνίσως καὶ τύχη ἀνάγκη νὰ πιῆ θανάσιμον φαρμάκι, δὲν ἀποθαίνει. λοιπὸν πρόσταξε τὸν Πατριάρχην νὰ τοῦ κάμω ἕνα φαρμάκι νὰ τὸ πίη καί, ἀνίσως καὶ δὲν ἀποθάνη, νὰ πιστεύσωμεν καὶ ἐμεῖς». Ἔγινε καὶ τὸ θαῦμα αὐτό. Ὁ Ἑβραῖος παρεσκεύασε ἰδίαις χερσὶν ἕνα φαρμάκι, τὸ ὁποῖο μόνο νὰ τὸ ἤγγιζες στὰ χείλη θὰ ἀπέθνησκες. Ὁ Πατριάρχης ἤπιε ὅλο τὸ ποτήρι καὶ δὲν ἔπαθε τίποτε. Καὶ λέγει τώρα στὸν βασιλιὰ. «Πὲς του νὰ ξεπλύνη τώρα τὸ ποτήρι καὶ νὰ πιῆ τὸ ξέπλυμα». Καὶ μὸλις τὸ ἤπιε ὁ Ἑβραῖος πέθανε μπροστὰ σὲ ὅλους!

αὐτὸ ποὺ δὲν ἔκανα σήμερα, δὲν μπόρεσα νὰ τὸ κάνω λόγω τοῦ χρόνου, νὰ ἀναλύσω δηλαδὴ ἐπαρκῶς τὰ βασικὰ θεολογικὰ καὶ ἠθικὰ θέματα τῶν Διδαχῶν τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ, θὰ τὸ κάνω γράφοντας ἕνα βιβλίο, ποὺ θὰ τὸ ὀφείλουμε στὶς θαυμάσιες αὐτὲς πρωτοβουλίες τῆς μικρῆς πληθυσμιακὰ ἀλλὰ μεγάλης πνευματικὰ Ράχης.

Προσπάθησα ἁπλῶς μὲ γενικὲς ἀναφορὲς καὶ ἐνδεικτικὰ παραδείγματα νὰ παρουσιάσω τὴν μεγαλειώδη ἁπλότητα ἑνὸς νεώτερου Ἀποστόλου, ὁ ὁποῖος μέσα στὴν πλημμυρίδα τοῦ Μουσουλμανισμοῦ καὶ τὴν δολιότητα τοῦ Ἑβραϊσμοῦ διέδωσε τὴν Ὀρθοδοξία καὶ τὸ Γένος.

Περιοδικὸν "ΘΕΟΔΡΟΜΙΑ" τεῦχος 4 - Ὀκτώβριος  Δεκέμβριος 2007 

.

1. Α' Κορ. 14,19: «Ἐν ἐκκλησίᾳ θέλω πέντε λόγους διὰ τοῦ νοός μου λαλῆσαι, ἵνα καὶ ἄλλους κατηχήσω, ἢ μυρίους λόγους ἐν γλώσσῃ».