Ο ΑΣΤΗΡ ΤΗΣ ΕΦΕΣΟΥ Ο ΥΠΕΡΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΜΑΡΚΟΣ Ο
ΕΥΓΕΝΙΚΟΣ
«Αι σύνοδοι κατεδίκαζον τους μη πειθωμένους τη Εκκλησία,
αλλ' εις δόξαν τινά εναντίον αυτής ενισταμένους και ταύτη κηρύττοντας και υπέρ
αυτής αγωνιζόμενους, διό και αιρετικούς εκάλουν αυτούς...Εγώ δε ου κηρύττω
ιδίαν μου δόξαν ουδέ τι εκαινοτόμησα, ουδέ υπέρ αλλοτρίου τινός δόγματος και
νόμου ενίσταμαι, αλλ' εις την ακραιφνή δόξαν, τηρώ εμαυτόν» (Αγ. Μάρκου του
Ευγενικού)
Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΠΟΥΔΕΣ ΤΟΥ
Εφέτος κλείνουν 560 έτη από την κοίμηση του εν αγίοις πατρός
ημών και ομολογητού Μάρκου αρχιεπισκόπου Εφέσου του Ευγενικού .
Ο άγιος Μάρκος (κατά κόσμο Εμμανουήλ), εγεννήθη από ευσεβείς
γονείς το 1392 εις την βασιλίδα των πόλεων, Κωνσταντινούπολιν. Ο πατέρας του
ωνομάζετο Γεώργιος και ήτο αρχιδικαστής, σακελλίων και διάκονος της Μεγάλης
Εκκλησίας, η μητέρα του ωνομάζετο Μαρία και ήτο θυγατέρα του ευσεβούς ιατρού
Λουκά.
Αμφότεροι οι γονείς προσπάθησαν και επέτυχαν να αναθρέψουν
τον μικρό Εμμανουήλ εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου. Αλλά ο θάνατος του πατρός
του άφησε αυτόν και τον μικρότερό του αδελφό Ιωάννη ορφανούς εις νεαρά ηλικία.
Τα πρώτα γράμματα ο άγιός μας τα εδιδάχθη από τον πατέρα του
Γεώργιο, ο οποίος είχε μία ονομαστή ιδιωτική σχολή. Μετά τον θάνατον του πατρός
του η μητέρα του τον έστειλε να μαθητεύεση εις τους πλέον φημισμένους
διδασκάλους της εποχής του, τον Ιωάννη Χορτασμένο (κατόπιν Ιγνάτιο Μητροπολίτη
Σηλυμβρίας) και τον μαθηματικόν και φιλόσοφον Γεώργιον Γεμιστόν Πλήθωνα. Μεταξύ
των συμμαθητών του ήτο και ο μετ έπειτα άσπονδος εχθρός του Βησσαρίων ο
καρδινάλιος.
ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΚΑΙ ΜΟΝΑΧΟΣ
Όταν ο νεαρός Εμμανουήλ τελείωσε τας σπουδάς του, ανέλαβε
την διεύθυνση της πατρικής σχολής και εις σύντομο χρονικό διάστημα ανεγνωρίσθει
ως ένας από τους πλέον λαμπρούς διδασκάλους της ψυχορραγούσης πόλεως. Μεταξύ
των μαθητών του, που διέπρεψαν αργότερον, ήσαν ο Γεώργιος Γεννάδιος
Σχολάριος,-ο πρώτος μετά την πτώσιν της Πόλεως Πατριάρχης-, ο Θεόδωρος
Αγαλλιανός, ο Θεοφάνης Μητροπολίτης Μηδείας και ο αδελφός του Ιωάννης ο
Ευγενικός.
Αλλά ο θείος έρως δεν άφησε τον Εμμανουήλ να παρασυρθεί από
την γεμάτη υποσχέσεις λαμπρά καριέρα του διδασκάλου, ούτε οι λίαν φιλικές
σχέσεις του με τον αυτοκράτορα τον εμπόδισαν να απαρνηθεί τον κόσμο και να
καταφύγει εις την νήσον των Πριγκιποννήσων Αντιγόνη, πλησίον του φημισμένου
ασκητού Συμεώνος. Εκεί έμεινε αγωνιζόμενος πνευματικώς επί δύο έτη και μετά,
κατόπιν των τουρκικών επιδρομών εις τας νήσους, ήλθε με τον γέροντά του εις την
περίφημο τότε Μονή του Αγίου Γεωργίου των Μαγγάνων, εις την Κωνσταντινούπολιν.
Ο μοναχός Μάρκος συνέχισε και εις την νέαν μετάνοιά του την
σκληράν ασκητικήν ζωήν. Εις την μονήν των Μαγγάνων, ο άγιος Μάρκος συνέθεσε
σχεδόν τα περισσότερα από τα 100 έργα του που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερον.
Ιδιαιτέρως σημαντικά είναι τα έργα που έγραψε εναντίων των λατινοφίλων
αντιπάλων του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, τον οποίον εσέβετο πολύ και τον είχε
ως πρότυπο του. Εις την Μονήν αυτήν ο Μάρκος έλαβε και το χρίσμα της ιεροσύνης,
κατόπιν πιέσεως, διότι ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του ανάξιο δια τέτοιον υψηλόν
λειτούργημα. Σύντομα δε απέκτησε και φήμη καλού πνευματικού, δι,αυτό πολλοί
κληρικοί και λαϊκοί έγραφον εις τον άγιον ζητώντες την γνώμη του επί διαφόρων
ζητημάτων.
ΕΙΣ ΤΗ ΣΥΝΟΔΟΝ ΤΗΣ ΦΕΡΡΑΡΑΣ
Το 1436 και ενώ ακόμη ήτο ιερομόναχος ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας
τον διορίζει ως αντιπρόσωπο του εις την συγκληθείσαν σύνοδον δια ένωσιν των
εκκλησιών. Το ίδιον έτος ο Αυτοκράτωρ Ιωάννης ο Παλαιολόγος τον αναγκάζει να
δεχθεί τον Μητροπολιτικόν θρόνον της Εφέσου που είχε χηρεύσει εκείνον τον
καιρόν.
Ο αυτοκράτωρ δείχνει την μεγάλη εκτίμηση που έτρεφε εις τον
άγιον Μάρκον διορίζοντάς τον γενικόν έξαρχον της συνόδου. Ούτως ο άγιος
ηναγκάσθη να ακολουθήσει τον Πατριάρχη και την λοιπήν αντιπροσωπία εις την
Ιταλία.
Ο άγιος Μάρκος πήγε στην σύνοδον με τας καλυτέρας προθέσεις
και έδειξε την διαλλακτικότητά του με τον λόγο που συνέθεσε δια τον πάπαν,
προτού ακόμη αρχίσουν αι εργασίαι της συνόδου εις την Φερράραν. Μερικοί μάλιστα
Ορθόδοξοι αντιπρόσωποι παρεξήγησαν τον Μάρκον δια την διαλλακτικότητα του ύφους
του εις τον διάλογο με τον καρδινάλιο Κεσσαρίνι, και απήτησαν όπως εις το εξής
ομιλεί ο Βησσαρίων, Μητροπολίτης Νικαίας.
Το πρώτο θέμα των συζητήσεων ήτο το καθαρτήριο πυρ. Του
Βησσαρίωνος αδυνατούντος - λόγω ανεπαρκούς θεολογικής καταρτίσεως - να
ομιλήσει, ομίλησε δια τους Ορθοδόξους ο άγιος Μάρκος, εκφωνήσας επί του θέματος
τέσσαρες αντιρρητικούς λόγους.
Αι κρυστάλλιναι ορθόδοξοι απόψεις, ως επαρουσιάσθησαν από
τον άγιο μας, ενθουσίασαν τον αυτοκράτορα, ο οποίος προσέβλεπε εις τον Μάρκον
ως τον μόνον Ορθόδοξο θεολόγο που ηδύνατο να απαντά ευχερώς εις τους λόγους των
παπικών. Αλλά ο περί τα θεία άσχετος βυζαντινός αυτοκράτωρ ήλπιζε ότι αι
ορθόδοξοι απόψεις θα επεκράτουν, μη γνωρίζων ότι οι παπικοί θα επέμεναν
αμετακίνητοι εις τας πλάνας των. Δι΄αύτόν τον λόγο, όταν είδε ότι η παράλογος
επιμονή των λατίνων θα ναυαγούσε τον πολιτικό του σκοπό - ήτοι την ένωση των
δύο εκκλησιών και την εξ αυτής αναμενόμενη παπική βοήθεια δι αντιμετώπισιν των
Τούρκων - άρχισε να πιέζει τους Ορθοδόξους να ακολουθήσουν μία ηπιότερη η
καλύτερα ενδοτική γραμμή.
Η ΨΕΥΔΟΕΝΩΣΙΣ
Οι λατίνοι άρχισαν να εφαρμόζουν την γνωστή τακτική των
ψιθύρων, ψευδών και εκβιασμών, και ούτω κατ εκείνη την εποχή διένειμαν εις την
Φερράραν εκατοντάδας φυλλαδίων, τα οποία περιείχαν 54 αιρετικές δοξασίας των
Ορθοδόξων!!! Βλέποντας την κατάσταση να χειροτερεύει εις βάρος των Ορθοδόξων,
δύο εκ των εγκρίτων μελών της Βυζαντινής αντιπροσωπείας, ο Μητροπολίτης
Ηρακλείας Αντώνιος, πρώτος τη τάξει Μητροπολίτης του Οικουμενικού θρόνου και ο
αδελφός του Μάρκου Ιωάννης, προσπάθησαν να αποδράσουν από την Φερράραν, αλλά
ημποδίσθησαν από τον αυτοκράτορα. Και επειδή ο Ιωάννης συνοδευόταν μέχρι τον
λιμένα από τον αδελφό του, ο αυτοκράτωρ και ο Πατριάρχης φοβούμενοι τυχόν άλλας
απόπειρας αποδράσεως - εν συνεννοήσει μετά των παπικών - μετακίνησαν τις
εργασίες της συνόδου από την Φερράραν, που ήτο πλησίον της θαλάσσης, εις την
Φλωρεντία.
Όταν δε επανήρχισαν αι εργασίαι της συνόδου ο Εφέσου ήτο ο
κύριος ομιλητής των Ορθοδόξων. Αι σαφείς όμως απαντήσεις του και αι ανατροπαί
των λατινικών κακοδοξιών προκάλεσαν το μένος των λατινοφρόνων Ορθοδόξων, οι
οποίοι με την σιωπηρά συγκατάθεση και ανοχή του αυτοκράτορος προσπάθησαν να
διαβάλουν τον άγιο Μάρκο, κυκλοφορούντες μάλιστα και την είδηση ότι ο Εφέσου
είχε τρελαθεί. Εις μίαν δε συνεδρίαση της Ορθοδόξου αντιπροσωπείας, όταν ο
Μητροπολίτης Εφέσου απεκάλεσε τους παπικούς «αιρετικούς» οι Μητροπολίτες
Λακεδαίμονος και Μυτιλήνης ύβρισαν τον άγιο και προσπάθησαν να τον κτυπήσουν.
Ο ΕΦΕΣΟΥ ΜΑΡΚΟΣ ΔΕΝ ΥΠΟΓΡΑΦΕΙ
Διαπιστώνων ο άγιος ότι όλες οι προσπάθειές του να πείσει
τους Ορθόδοξους να μην προχωρήσουν εις την ένωση - γενόμενοι θύματα των παπικών
- ήσαν μάταιοι, απεσύρθη από του να συμμετέχει ενεργώς εις τας εργασίας της
συνόδου.
Τελικώς την 5 Ιουλίου 1439 υπεγράφη η ένωση και ως αναφέρει
ο Συρόπουλος οι περισσότεροι Ορθόδοξοι αντιπρόσωποι υπέγραψαν χωρίς την θέληση
των και φοβούμενοι τον αυτοκράτορα. Όταν δε ο πάπας ηρώτησεν εάν υπέγραψε ο
Μάρκος και έλαβε απάντηση αρνητική είπε προφορικώς «λοιπόν, εποιήσαμεν ουδέν».Ο
υπερόπτης και δεσποτικός πάπας ζήτησε ανερυθριάστως από τον άβουλο βυζαντινό
αυτοκράτορα, όπως στείλει τον Μάρκον εις αυτόν δια να τον δικάσει ενώπιον
συνοδικού δικαστηρίου, αλλ' ευτυχώς ο αυτοκράτωρ ηρνήθη.
Αργότερα όμως παρεκάλεσε τον Μάρκον, αφού είχε πάρει
προφορικές διαβεβαιώσεις δια την ασφάλειάν του από τον πάπα, να εμφανισθεί
ενώπιον του ποντίφικα και να εξηγήσει την στάση του. Ο Μάρκος υπακούοντας εις
το αυτοκρατορικό πρόσταγμα επήγε εις τον πάπαν. Μάταια όμως προσπάθησε ο
αρχιαιρεσιάρχης της δύσεως να τον πείσει να δεχθεί την εκτρωματική ένωση. Όταν
δε είδε ότι ο Μάρκος έμεινε αμετακίνητος εις τας απόψεις του, κατέφυγε εις
εκβιασμούς και απείλησε ότι θα καταδίκαζε τον άγιό μας ως αιρετικό. Αλλ΄ ο
άγιος Μάρκος μη πτοηθείς απήντησε μετά παρρησίας λέγων. «Αι σύνοδοι κατεδίκαζον
τους μη πειθωμένους τη Εκκλησία, αλλ' εις δόξαν τινά εναντίον αυτής
ενισταμένους και ταύτη κηρύττοντας και υπέρ αυτής αγωνιζόμενους, διό και
αιρετικούς εκάλουν αυτούς...Εγώ δε ου κηρύττω ιδίαν μου δόξαν ουδέ τι
εκαινοτόμησα, ουδέ υπέρ αλλοτρίου τινός δόγματος και νόμου ενίσταμαι, αλλ' εις
την ακραιφνή δόξαν, τηρώ εμαυτόν».
Ο ΛΑΟΣ ΕΠΙΔΟΚΙΜΑΖΕΙ ΤΟΝ ΜΑΡΚΟΝ
Μετά την προδοτική ένωση της Φερράρας - Φλωρεντίας οι
Βυζαντινοί εγκατέλειψαν την Ιταλίαν δια την επιστροφήν των εις την
πολιορκουμένην Πόλιν. Ο αυτοκράτωρ παρέλαβε τον άγιον Μάρκον εις το
αυτοκρατορικόν πλοίον. Ύστερα από ταξίδι τριών και ήμισυ μηνών έφθασαν τελικώς
εις την Κωνσταντινούπολιν. Εκεί οι κάτοικοι εδέχθησαν με αισθήματα εχθρικά και
απεδοκίμασαν τους υπογράψαντας την ένωση, αλλ' επεδοκίμασαν και ετίμησαν τον
άγιόν μας και ως αναφέρει ο υβριστής του γραικολατίνος επίσκοπος Μεθώνης Ιωσήφ
«ο Εφέσου είδε το πλήθος δοξάζων αυτόν ως μη υπογράψαντα και προσεκύνουν αυτώ
οι όχλοι παθάπερ Μωϋσεί και Ααρών και ευφήμουν αυτόν και άγιον απεκάλουν»( PG
159, 992).
Ο απλός λαός του Θεού προσέβλεπε εις τον άγιον Μάρκον ως τον
μόνον ιεράρχη που είχε το θάρρος και την ικανότητα να υπερασπίσει την Ορθόδοξον
πίστη του. Εγνώριζεν ήδη ότι αρκετοί που υπέγραψαν την ένωση είχαν δωροδοκηθεί
από τον πάπα, ενώ τα χέρια του Μάρκου ήταν καθαρά. Όταν ο αυτοκράτωρ απεφάσισε
να πληρώσει τον πατριαρχικό θρόνο, έστειλε αντιπροσώπους του εις τον άγιον
Μάρκον παρακαλών αυτόν να δεχθεί το υψηλόν αξίωμα του Πατριάρχου, αλλ' ο άγιός
μας ηρνήθη.
Η ΦΥΛΑΚΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΛΗΜΝΟΝ
Την 4ην Μαΐου 1440 ο άγιος Μάρκος ηναγκάσθη να δραπετεύσει
από την Βασιλεύουσαν, διότι εκινδύνευε η ζωή του, και να πάει εις την
μητροπολιτική του περιφέρεια, την Έφεσον που ήτο κάτω από τους Τούρκους. Εκεί
αφού εποίμανεν έπ' ολίγον το λογικόν του ποίμνιον ηναγκάσθη πάλιν, τώρα υπό των
Τούρκων και των ενωτικών, να εγκαταλείψει την Έφεσον και εμπήκεν εις πλοίον που
επήγαινεν εις το Άγιον Όρος, όπου απεφάσισε να διέλθει τον υπόλοιπο χρόνο της
ζωής του. Όταν όμως το πλοίον έκαμε σταθμό εις την Λήμνο ο άγιος ανεγνωρίσθει
και αμέσως συνελήφθη, κατόπιν αυτοκρατορικής εντολής και εφυλακίσθη εκεί επί
διετία. Κατά την διάρκεια της φυλακίσεώς του υπέφερε πολύ, αλλά ως έγραψε εις
τον ιερομόναχο Θεοφάνη τον εν Ευβοία «ο λόγος του Θεού και η της αληθείας
δύναμης ου δέδεται, τρέχει δε μάλλον και ευοδούται, και οι πλείονες των αδελφών
τη εμή εξορία θαρρούντες βάλλουσι τοις ελέγχοις τους αλιτηρίους και παραβάτας
της ορθής πίστεως...». Από την
Λήμνο ο άγιος εξαπέλυσε την περίφημο εγκύκλιο επιστολή του προς τους απανταχού
της γης και των νήσων ευρισκομένους Ορθοδόξους Χριστιανούς. Με αυτήν ελέγχει
αυστηρώς τους Ορθοδόξους εκείνους που απεδέχθησαν την ένωσιν και με αδιάσειστα
στοιχεία αποδεικνύει ότι οι λατίνοι είναι καινοτόμοι και δι' αυτό λέγει : «ως
αιρετικούς αυτούς απεστράφημεν, και δια τούτο αυτών εχωρίσθημεν». Καλεί δε ο
άγιος τους πιστούς να αποφεύγουν τους ενωτικούς, διότι αυτοί είναι
«ψευδαπόστολοι και εργάται δόλιοι».
ΣΥΝΕΧΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΓΩΝΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΝΗ ΜΑΓΓΑΝΩΝ
Μετά την αποφυλάκισίν του άγιος Μάρκος πιεζόμενος υπό της
ασθενείας του δεν ηδυνήθη να αποσυρθεί εις το Άγιον Όρος, αλλ' επέστρεψεν εις
την εν Κωνσταντινουπόλει μονήν του, όπου εγένετο δεκτός μετά τιμών ως άγιος και
ομολογητής υπό του πιστού λαού. Από το μοναστήριον του Αγίου Γεωργίου των Μαγγάνων
ο νέος ομολογητής διηύθυνε τον αγώνα κατά των ενωτικών, γράφων επιστολάς εις
μοναχούς και κληρικούς ενθαρρύνων αυτούς να κρατούν την ορθή πίστη και να μη
συνεργάζονται μετά των ενωτικών.Οι διωγμοί, αι εξουδενώσεις και αι πιέσεις
επεδείνωσαν την κατάσταση της υγείας του οσίου πατρός, και ούτω την 23ην
Ιουνίου τω 1444, αφού είχε καλέσει πλησίον του τα πνευματικά του τέκνα και
ανέθεσε εις τον Γεώργιον Σχολάριον την αρχηγίαν του ανθενωτικού αγώνος,
απεδήμησεν εις Κύριον. Ήτο δε τότε 52 ετών.
ΤΙΜΑΙ ΑΓΙΟΥ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟΝ ΤΟΥ
Ο πιστός λαός του Κυρίου απορφανισθείς, εθρήνησε πολύ δια
την απώλειαν του πνευματικού του πατέρα. Ο δε Γεώργιος Σχολάριος, εξεφώνησεν
επικήδειον λόγον εις τον οποίον ανέφερε μεταξύ άλλων ότι ο όσιος «εν ιερεύσει
διέπρεψεν, εν αρχιερεύσιν διέλαμψεν, ήθλησεν υπέρ της Εκκλησίας πάνυ καλώς
αδάμαντος στερεώτερος ώφθη προς την μετάθεσιν...νυν γυμνή τη ψυχή της
μακαριότητος εμφορείται ήν επέγνω καλώς και λαβείν εντεύθεν εσπούδασε την εν
Χριστώ κεκρυμμένην ζήσας ζωήν και σύνεστι τοις ιεροίς διδασκάλοις της πίστεως,
πάντων είνεκα δίκαιος ών εκείνοις συντάττεσθαι». Πνευματικός καρπός του αγίου
είναι οι δύο άγιοι μαθηταί του Πατριάρχαι Κωνσταντινουπόλεως Γεννάδιος και
Διονύσιος.
Αμέσως μετά την οσίαν κοίμησίν του ο Μάρκος ετιμήθη ως άγιος
και ομολογητής.
Αυτό μαρτυρεί με πόνο και ο σύγχρονος και άσπονδος εχθρός
του Ιωσήφ, ουνίτης επίσκοπος Μεθώνης, λέγων, «ώσπερ πολλούς μεν και άλλους, και
τον καλούμενον Παλαμάν, και τον Εφέσου Μάρκον, ανθρώπους ούτ' άλλως φρενήρεις,
αλλά και δοξοσοφίας εμπεπλησμένους, μηδεμίαν αρετήν ή αγιωσύνην εν εαυτοίς
έχοντας, μόνον δια το λέγειν και συγγράφειν κατά Λατίνων, δοξάζετε και υμνείτε,
και εικόνας εγκοσμείτε αυτοίς και πανηγυρίζοντες, στέργετε αυτούς ως αγίους και
προσκυνείτε» ( PG 159, 1357)
Την πρώτη ακολουθία προς τιμήν του αγίου συνέθεσε ο αδελφός
αυτού Ιωάννης ο φιλόσοφος. Κατ' αρχάς η μνήμη του εορτάζετο την 23ην Ιουνίου,
αλλά βραδύτερον ωρίσθη η 19η Ιανουαρίου - ημέρα προφανώς της ανακομιδής του
λειψάνου του αγίου και ταφής αυτού εις την μονήν του Λαζάρου εις τον Γαλατά. Οι
αγώνες του Μάρκου όσον και του μαθητού αυτού Γενναδίου ανεγνωρίσθησαν και
εδικαιώθησαν από την μεγάλη σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως που τελείωσε το 1484
και κατέγραψε τα ονόματα αυτώ, ως πατέρων αγίων, εις το Συνοδικό της
Ορθοδοξίας.
Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός: Οἱ ἀγῶνες
καί ἡ ἀποτείχισίς του
Ὅπως εἶναι γνωστό ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, ὅπως ὅλοι οἱ
μετά τό σχίσμα Πατέρες, ἀγωνίσθηκε ἐναντίον τοῦ Παπισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἐκμεταλλευόμενος
τήν παντελῆ ἐξασθένησι τοῦ Βυζαντίου, ἠθέλησε κατά τό λόγιο νά ξυλεύση πρίν ἀκόμη
πέση ἡ δρῦς καί νά ὑποτάξη τήν Ὀρθοδοξία, ἡ ὁποία θά τοῦ ἐδίδετο ἐκ τῶν
προτέρων ὡς ἀντάλλαγμα, προκειμένου νά βοηθήση, ὅπως ἔλεγε, στρατιωτικά καί οἰκονομικά
τήν καταρρέουσα αὐτοκρατορία. Εἶναι γεγονός ὅτι ἄν δέν ὑπῆρχε κατ’ εὐδοκία Θεοῦ
σ’ αὐτήν τήν κρίσιμη γιά τήν Ὀρθοδοξία περίοδο ὁ ἅγ. Μᾶρκος, θά εἶχε ὅλη ἡ Ἀνατολή
φραγκέψει καί ἡ ἀληθινή πίστις θά εἶχε ἐξαλειφθῆ ἀπό τή γῆ.
Τό σπουδαῖο εἶναι ὅτι ὁ ἅγ. Μᾶρκος δέν ἀγωνίσθηκε μόνο κατά
τή Σύνοδο τῆς Φλωρεντίας-Φερράρας, πρᾶγμα πού εἶναι σέ πολλούς γνωστό, ἀλλά ἀγωνίσθηκε
καί μετά τήν ὑπογραφή τῆς συμφωνίας καί τήν ἐπάνοδο στήν Κωνστατινούπολι. Αὐτοί
μάλιστα οἱ τελευταῖοι ἀγῶνες του, οἱ ὁποῖοι σέ πολλούς εἶναι ἄγνωστοι, ἔχουν ἴσως
μεγαλύτερη σημασία, διότι θά ἠδυνάμεθα νά εἴπωμε ὅτι οἱ κατά τήν Σύνοδο ἀγῶνες
του δέν ἐτελεσφόρησαν, ἐφ’ ὅσον ὑπεγράφη τελικῶς ἡ ἕνωσις τῶν «Ἐκκλησιῶν», ἐνῶ
οἱ μετά τήν Σύνοδο εἶχαν πλήρη ἐπιτυχία, ἐπειδή ἔγιναν αἰτία νά ἐπανέλθωμε εἰς
τήν Ὀρθοδοξία καί νά καταδικασθῆ συνοδικά ἡ Σύνοδος τῆς Φλωρεντίας καί μαζί ὁ
Παπισμός.
Τό πρῶτο καί βασικό τό ὁποῖον ἔκανε ὁ ἅγιος μετά τήν ἐπάνοδον
εἰς τήν Κωνστατινούπολι, ἦτο ὅτι διέκοψε τήν ἐκκλησιαστική ἐπικοινωνία μέ ὅλους
ὅσους ὑπέγραψαν τήν ἕνωσι στήν Φλωρεντία καί ὅσους τούς ἀκολουθοῦσαν.
Ἡ ἀποτείχισις αὐτή τοῦ ἁγίου διήρκησε μέχρι τοῦ θανάτου του.
Ὁ ἅγιος ἀπεβίωσε τήν 23/6/1444 ἤ κατ’ ἄλλους 1445 (Θ.Η.Ε. τόμ. 8: 761), ἡ δέ
Σύνοδος τῆς Φλωρεντίας ἐπερατώθη τό 1439. Τά πέντε λοιπόν αὐτά ἤ ἕξι χρόνια,
μετά τήν παπική Σύνοδο, ἦτο ὁ ἅγιος ἀποτειχισμένος ἀπό ὅλους ὅσους ὑπέγραψαν
καί ὅσους τούς ἀκολουθοῦσαν. Ἐπί πλέον δέ ἔγινε, τά τελευταῖα αὐτά χρόνια τῆς
ζωῆς του, ὁ ἀρχηγός τῶν ἀνθενωτικῶν μέ τούς ἀγῶνες του καί διέσωσε τήν Ὀρθοδοξία
ἀπό τήν λατινική ὑποταγή.
Εἶναι ἀλήθεια ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοι τήν ἐποχή ἐκείνη τοῦ ἁγίου ἦταν
πολύ πιό εὐαίσθητοι στά θέματα τῆς πίστεως ἀπό τούς Ὀρθοδόξους τῆς ἐποχῆς μας.
Διά τοῦτο, ὡς ἀπό ἐνστίκτου θά λέγαμε, ἀπετειχίζοντο ἀπό τούς ἑνωτικούς καί
λατινόφρονες Ἐπισκόπους καί κληρικούς. Ὁ ἅγ. Μᾶρκος σέ ἐπιστολή του ἀπό τήν Λῆμνο
ὅπου ἦτο ἐξόριστος, πρός τόν ἱερομόναχο Θεοφάνη εἰς τόν Εὔριπον περιγράφει αὐτήν
τήν ἀποτείχισι: «Διαπεράσας οὖν εἰς τήν Καλλίπολιν καί διερχόμενος διά τῆς
Λήμνου ἐκρατήθην ἐνταῦθα καί περιωρίσθην παρά τοῦ βασιλέως. Ἀλλ’ ὁ λόγος τοῦ
θεοῦ καί ἡ τῆς ἀληθείας δύναμις οὐ δέδεται, τρέχει δέ μᾶλλον καί εὐοδοῦται •
καί οἱ πλείονες τῶν ἀδελφῶν τῇ ἐμῇ ἐξορίᾳ θαρροῦντες βάλλουσι τοῖς ἐλέγχοις
τούς ἀλιτηρίους καί παραβάτας τῆς ὀρθῆς πίστεως καί τῶν πατρικῶν θεσμῶν, καί ἐλαύνουσι
πανταχόθεν αὐτούς ὡς καθάρματα, μήτε συλλειτουργεῖν αὐτοῖς ἀνεχόμενοι, μήτε
μνημονεύειν ὅλων αὐτῶν ὡς Χριστιανῶν» (Σπ. Π. Λάμπρου, Παλαιολόγεια καί
Πελοποννησιακά, τόμ. Α΄, σελ. 21).
Βλέπομε ἐδῶ ὅτι ἡ ἐξορία τοῦ ἁγίου ἔγινε αἰτία ἐξεγέρσεως
καί ἀποτειχίσεως πολλῶν κληρικῶν, ἀπό τούς λατινόφρονες Ἐπισκόπους. Ἡ ἀποτείχισις
εἶχε πάντοτε ὡς γνώρισμα τήν διακοπή τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας καί τῆς
μνημονεύσεως «μήτε συλλειτουργεῖν αὐτοῖς ἀνεχόμενοι, μήτε μνημονεύειν ὅλων αὐτῶν
ὡς Χριστιανῶν».
Ἐν συνεχείᾳ στήν ἴδια ἐπιστολή ὁ ἅγιος καθοδηγεῖ τόν ἱερομόναχο
Θεοφάνη πῶς νά ἀντιμετωπίση τόν νεοχειροτονηθέντα λατινόφρονα Ἐπίσκοπο Ἀθηνῶν
στόν ὁποῖο προφανῶς ὑπήγετο ὁ Θεοφάνης: «Μανθάνω δέ, ὅτι ἐχειροτονήθη παρά τῶν
λατινοφρόνων μητροπολίτης Ἀθηνῶν κοπελύδριον τι τοῦ Μονεμβασίας, ὅπερ αὐτόθι
διάγον συλλειτουργεῖ τοῖς Λατίνοις ἀδιακρίτως καί χειροτονεῖ παρανόμως ὅσους ἄν
εὕρῃ καί οἵους. Ἀξιῶ οὖν τήν ἁγιωσύνην σου, ἵνα, τόν ὑπέρ τοῦ θεοῦ ζῆλον ἀναλαβών
ὡς ἄνθρωπος τοῦ θεοῦ καί τῆς ἀληθείας φίλος καί τοῦ ἁγίου Ἰσιδώρου γνήσιος
μαθητής, παραινέσῃς τοῖς τοῦ θεοῦ ἱερεῦσιν ἐκφεύγειν ἅπασι τρόποις τήν
κοινωνίαν αὐτοῦ, καί μήτε συλλειτουργεῖν αὐτῷ μήτε μνηνονεύειν ὅλως αὐτοῦ, μήτε
ἀρχιερέα τοῦτον, ἀλλά λύκον καί μισθωτόν ἡγεῖσθαι, μήτε λειτουργεῖν ὅλως ἐν ταῖς
λατινικαῖς ἐκκλησίαις, ἵνα μή ἔλθῃ καί ἐφ’ ὑμᾶς ἡ ἐπελθοῦσα ὀργή τοῦ θεοῦ τῇ
Κωνσταντινουπόλει διά τάς ἐκεῖ γινομένας παρανομίας» (ὅπ. ἀν., σελ. 21-22).
Ἡ προτροπή τοῦ ἁγίου εἶναι πλήρης ἀποτείχισις ἀπό τόν
λατινόφρονα Ἐπίσκοπο «ἐκφεύγειν ἅπασι τρόποις τήν κοινωνία αὐτοῦ, καί μήτε
συλλειτουργεῖν αὐτῷ μήτε μνηνονεύειν ὅλως αὐτοῦ, μήτε ἀρχιερέα τοῦτον, ἀλλά
λύκον καί μισθωτόν ἡγεῖσθαι». Ἡ ἔκφρασις τοῦ ἁγίου ἐν συνεχείᾳ «μήτε λειτουργεῖν
ὅλως ἐν ταῖς λατινικαῖς ἐκκλησίαις» ἴσως νά ἐννοῆ νά μή λειτουργοῦν οἱ Ὀρθόδοξοι
στίς ἐκκλησίες τῶν λατινοφρόνων καί ἑνωτικῶν, ἤ σέ αὐτές πού εἶχαν καταλάβει
διά τῆς βίας οἱ Λατίνοι.
Στήν ἴδια ἐπίσης ἐπιστολή περιγράφει ὁ ἅγιος πῶς
συμπεριφέροντο οἱ μοναχοί στόν λατινόφρονα Ἐπίσκοπο Μονεμβασίας: «Ὁ γοῦν
καλόγηρος τοῦ ὑμετέρου μισθωτοῦ καί οὐχί ποιμένος, ὁ ἄνους Μονεμβασίας λαβών παρά
τοῦ βασιλέως τό τοῦ Προδρόμου ἡγουμενεῖον, οὔτε μνημονεύεται παρά τῶν καλογήρων
αὐτοῦ, οὔτε θυμιᾶται ὅλως ὡς Χριστιανός, ἀλλ’ ἔχουσιν αὐτόν εἰς τά πράγματα
μόνον ὥσπερ τινά κούσουλον» (ὅπ. ἀν., σελ. 22). Τόν Λατινόφρονα Ἐπίσκοπο λοιπόν
αὐτόν δέν τόν ἀντιμετώπιζον κἄν ὡς χριστιανόν οἱ μοναχοί τῆς περιφερείας του. Ἡ
λέξις «καλόγηρος» πού χρησιμοποιεῖ ὁ ἅγιος ἴσως σημαίνει εἰρωνικά τόν γέροντα,
τόν καθοδηγητή • καί ἡ λέξις «κούσουλον» εἶναι ἴσως ἰδιωματισμός τῆς ἐποχῆς τοῦ
ἁγίου καί ἑρμηνεύεται ἀπό τά συμφραζόμενα ὡς κάτι παραπεταμένο καί ἀπομονωμένο.
Εἰς τό τέλος τῆς ἐπιστολῆς ὁ ἅγιος δίδει πάλι ὁδηγίες
σχετικές μέ τήν μνημόνευσι τῶν Λατινοφρόνων: «Φεύγετε οὖν καί ὑμεῖς, ἀδελφοί,
τήν πρός τούς ἀκοινωνήτους κοινωνίαν καί τό μνημόσυνον τῶν ἀμνημονεύτων. Ἴδε ἐγώ
Μᾶρκος ὁ ἁμαρτωλός λέγω ὑμῖν, ὅτι ὁ μνημονεύων τοῦ πάπα ὡς ὀρθοδόξου ἀρχιερέως ἔνοχός
ἐστι πάντα τόν λατινισμόν ἐκπληρῶσαι μέχρι καί αὐτῆς τῆς κουρᾶς τῶν γενείων,
καί ὁ λατινοφρονῶν μετά τῶν Λατίνων κριθήσεται καί ὡς παραβάτης τῆς πίστεως
λογισθήσεται» (ὅπ. ἀν., σελ. 22).
Ἡ ἀποτείχισις διά τόν ἅγιο ἦτο ἡ ἀσφαλής ὁδός ἐν καιρῷ αἱρέσεως
καί διδάσκει ὅτι αὐτός πού κάνει συγκατάβασιν εἰς τά τῆς πίστεως θά κριθῆ ὅπως ὁ
αἱρετικός «καί ὁ λατινοφρονῶν μετά τῶν Λατίνων κριθήσεται καί ὡς παραβάτης τῆς
πίστεως λογισθήσεται».
Τά ἴδια περίπου γράφει ὁ ἅγιος διά τά θέματα τῆς πίστεως,
μαζί μέ ἄλλες συμβουλές πρός τόν ἡγούμενο τῆς μονῆς Βατοπεδίου: «Οὐδείς
κυριεύει τῆς πίστεως, οὐ βασιλεύς, οὐκ ἀρχιερεύς, οὐ ψευδής σύνοδος, οὐκ ἄλλος
οὐδείς, ὅτι μή θεός μόνον ὁ ταύτην ἡμῖν παραδούς δι’ ἑαυτοῦ καί τῶν αὐτοῦ μαθητῶν»
(ὅπ. ἀν. Πρός τόν καθηγούμενον τῆς ἐν Ἁγίῳ ὄρει μονῆς Βατοπεδίου, σελ. 25). Διά
τά θέματα τῆς πίστεως ἀναφέρει δέν κάνομε ὑπακοή οὔτε στόν Ἀρχιερέα, οὔτε στή
Σύνοδο, ἀλλά στόν Χριστό καί τούς Ἀποστόλους. Στήν ἴδια δέ ἐπιστολή ἀναφέρει
πρός τόν ἡγούμενο: «Φεύγετε οὖν, ἀδελφοί, τούς τῆς λατινικῆς καινοτομίας εἰσηγητάς
καί βεβαιωτάς καί τῇ ἀγάπῃ πρός ἀλλήλους συνδεδεμένοι ἕν σῶμα καί ἕν πνεῦμα,
σύμψυχοι, τό ἕν φρονοῦντες, συνάγεσθε πρός τήν μίαν ἡμῶν κεφαλήν, τόν
Χριστόν...» (ὅπ. ἀν. σελ. 26). Οἱ εἰσηγητές
καί βεβαιωτές τῆς λατινικῆς καινοτομίας, πού ἀναφέρει ὁ ἅγιος, εἶναι οἱ
λατινόφρονες «Ὀρθόδοξοι», οἱ ὁποῖοι χάριν ὑποσχέσεων ψευδῶν καί ἀπατηλῶν ὑπετάγησαν
εἰς τόν Πάπα.
Ἀπό ὅλους αὐτούς λοιπόν, μετά τήν ἐπάνοδο στήν
Κωνστατινούπολι, ὁ ἅγιος ἀπετειχίσθη. Αὐτό τό ἀναφέρει πολύ καθαρά σέ διακήρυξί
του ἡ ὁποία φέρει τόν τίτλο: «Ἔκθεσις τοῦ ἁγιωτάτου μητροπολίτου Ἐφέσου, τίνι
τρόπῳ ἐδέξατο τό τῆς ἀρχιερωσύνης ἀξίωμα καί δήλωσις τῆς Συνόδου τῆς ἐν
Φλωρεντίᾳ γενομένης». Εἰς τό τέλος αὐτῆς τῆς ἐκθέσεως ἀναφέρει ὁ ἅγιος τά ἑξῆς:
«Ἐντεῦθεν οἱ μέν τά ἑαυτῶν ἔπραξαν καί πρός τήν συνθήκην τοῦ
ὅρου καί τά λοιπά τῆς ἑνώσεως ἔβλεψαν • ἐγώ δέ χωρισθείς αὐτῶν ἔκτοτε καί ἐμαυτῷ
σχολάσας, ἵνα τοῖς ἁγίοις μου πατράσι καί διδασκάλοις διατελῶ συνημμένος, πᾶσι
καταφανῆ ποιῶ τήν ἑμαυτοῦ γνώμην διά τῆσδε μου τῆς γραφῆς, ὡς ἄν ἐξῇ δοκιμάζειν
τῷ βουλομένῳ, πότερον ὑγιέσι δόγμασι χαίρων, ἤ διεστραμμένοις τισί τήν
γεγενημένην ἕνωσιν οὐ παρεδεξάμην» (Τά εὑρισκόμενα ἅπαντα, τόμ. Α΄, σελ. 384).
Ἐδῶ μπορεῖ νά διακρίνη κανείς τό ἀξιομίμητο θυσιαστικό καί ἡρωϊκό
φρόνημα τοῦ ἁγίου, πού προβάλλεται φοβερό στά μάτια τῶν συγχρόνων πιστῶν.
Προέβη στήν ἀποτείχισι διά νά μείνη ἑνωμένος μέ τούς ἁγίους «ἐγώ δέ χωρισθείς αὐτῶν
ἔκτοτε καί ἐμαυτῷ σχολάσας, ἵνα τοῖς ἁγίοις μου πατράσι καί διδασκάλοις διατελῶ
συνημμένος». Τοῦτο σημαίνει, ὅτι δέν εἶναι δυνατόν νά εἶσαι μέ τούς ἁγίους καί
συγχρόνως νά ἐπικοινωνῆς ἐκκλησιαστικά μέ τούς αἱρετικούς.
Ἀπό τό ἀκροτελεύτιο αὐτό τμῆμα τῆς ἐκθέσεως φαίνεται ὅτι ἡ ὅλη
ἔκθεσις καί διακήρυξις ἦτο συγχρόνως καί μία δήλωσις ἀποτειχίσεως «πᾶσι καταφανῆ
ποιῶ τήν ἑμαυτοῦ γνώμη διά τῆσδε μου τῆς γραφῆς». Δηλαδή ὁ ἅγιος ἐδήλωνε
δημοσίως καί ἀπεριφράστως τήν ἀποτείχισί του πρός πᾶσαν
κατεύθυνσι. Καί βεβαίως ὅλα αὐτά ἐγίνοντο, τότε πού ὅλα ἐστοίχιζαν,
ἐνῶ σήμερα ἀρκούμεθα μόνον στήν διά λόγων καί ἐγγράφων διαμαρτυρία καί
καταγγελία τῆς αἱρέσεως τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, ἡ ὁποία δέν μᾶς κοστίζει εἰς τό ἐλάχιστο.
Τήν ἴδια περίπου ἔννοια ἔχει καί ἡ ἐγκύκλιος τοῦ ἁγίου πού ἐπιγράφεται
«Τοῖς ἁπανταχοῦ τῆς γῆς καί τῶν νήσων εὑρισκομένοις Ὀρθοδόξοις Μᾶρκος Ἐπίσκοπος
τῆς Ἐφεσίων Μητροπόλεως ἐν Κυρίῳ χαίρειν». Εἰς αὐτήν τήν ἐγκύκλιον ἐνημερώνει ὁ
ἅγιος τούς παραλῆπτες διά τίς αἱρέσεις τῶν
Παπικῶν. Τίς αἱρέσεις τίς συνοψίζει σέ πέντε: 1) Ἡ προσθήκη
εἰς τό Σύμβολον τῆς πίστεως, 2) ἡ περί κτιστῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ, 3) τό
καθαρτήριον πῦρ, 4) ἡ μετά ἀζύμου ἄρτου τέλεσις τῆς Λειτουργίας καί 5) τό πρωτεῖον
ἐξουσίας ἐφ’ ὅλης τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Πάπα.
Εἰς τό τέλος λοιπόν αὐτῆς τῆς ἐγκυκλίου, ἀναφερόμενος στούς
«Ὀρθοδόξους» ἑνωτικούς καί λατινόφρονες, οἱ ὁποῖοι ἀπεδέχοντο τήν ἕνωσι μέ τούς
Παπικούς, λέγει τά ἑξῆς: «Φεύγετε οὖν αὐτούς, ἀδελφοί, καί τήν πρός αὐτούς
κοινωνίαν • οἱ γάρ τοιοῦτοι ψευδαπόστολοι, ἐργάται δόλιοι, μετασχηματιζόμενοι εἰς
ἀποστόλους Χριστοῦ. Καί οὐ θαυμαστόν • αὐτός γάρ ὁ Σατανᾶς μετασχηματίζεται εἰς
ἄγγελον φωτός. Οὐ θαῦμα οὖν, εἰ καί οἱ διάκονοι αὐτοῦ μετασχηματίζονται ὡς
διάκονοι δικαιοσύνης, ὧν τό τέλος ἔσται κατά τά ἔργα αὐτῶν. Καί πάλιν ἀλλαχοῦ
περί τῶν αὐτῶν ὁ αὐτός ἀπόστολος • Οἱ τοιοῦτοι τῷ Κυρίῳ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ οὐ
δουλεύουσιν, ἀλλά τῇ ἑαυτῶν κοιλίᾳ, καί διά τῆς χρηστολογίας καί εὐλογίας ἐξαπατῶσι
τάς καρδίας τῶν ἀκάκων» (ὅπ. ἀν., σελ. 266). Ἐδῶ πάλι ὁ ἅγιος διακηρύσσει τήν ἐκκλησιαστική
ἀποτείχισι ἀπό τούς «Ὀρθοδόξους» λατινόφρονες. Ἀφοῦ δέ ἀναφέρει ἐν συνεχείᾳ
πολλά ἁγιογραφικά χωρία πρός κατοχύρωσι καταλήγει: «Τούτων ὑμῖν ὑπό τῶν ἁγίων ἀποστόλων
διωρισμένων, στήκετε κρατοῦντες τάς παραδόσεις, ἅς παρελάβετε, τάς τε ἐγγράφους
καί τάς ἀγράφους, ἵνα μή τῇ τῶν ἀθέσμων πλάνῃ συναπαχθέντες ἐκπέσητε τοῦ ἰδίου
στηριγμοῦ» (ὅπ. ἀν. σελ. 266).
Εἶναι ἀνάγκη ἀπό αὐτήν τήν ἐγκύκλιο τοῦ ἁγίου νά ἀναφέρωμε
καί ἕνα τμῆμα τό ὁποῖο ἔχει σχέσι μέ τήν σημερινή ἐποχή, κατά τήν ὁποία οἱ Οἰκουμενιστές,
ὅλοι ἀνεξαιρέτως, ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ Παπικοί δέν εἶναι αἱρετικοί ἀλλά
σχισματικοί. Ἐπειδή τότε τά ἴδια ἔλεγαν καί οἱ ἑνωτικοί Λατινόφρονες ὁ ἅγιος ἀναφέρει
τά ἑξῆς: «Τί ἔτι; “Οὐδέποτε, φησί, τούς Λατίνους ὡς αἱρετικούς εἴχομεν, ἀλλά
μόνον σχισματικούς”. Τοῦτο μέν οὖν παρ’ αὐτῶν ἐκείνων εἰλήφασι σχισματικούς γάρ
ἡμᾶς ἐκεῖνοι καλοῦσι, οὐδέν ἡμῖν ἐγκαλεῖν ἔχοντες περί τήν ἡμετέραν δόξαν, ἀλλ’
ὅτι τῆς ὑποταγῆς αὐτῶν ἀπεσχίσθημεν, ἥν ὠφείλομεν, ὡς ἐκεῖνοι νομίζουσιν. Εἰ δέ
καί ἡμᾶς τοῦτον δίκαιον ἐκείνοις ἀντιχαρίζεσθαι καί οὐδέν αὐτοῖς ἐγκαλοῦμεν
περί τήν δόξαν, σκεπτέον. Τήν μέν οὖν αἰτίαν τοῦ σχίσματος ἐκεῖνοι δεδώκασι,
τήν προσθήκην ἐξενεγκόντες ἀναφανδόν, ἥν ὑπ’ ὀδόντα πρότερον ἔλεγον • ἡμεῖς δέ
αὐτῶν ἐσχίσθημεν πρότεροι, μᾶλλον δέ ἐσχίσαμεν αὐτούς καί ἀπεκόψαμεν τοῦ κοινοῦ
τῆς Ἐκκλησίας σώματος. Διά τί, εἶπέ μοι; Πότερον ὡς ὀρθήν ἔχοντας δόξαν, ἤ ὀρθῶς
τήν προσθήκην ἐξενεγκόντας; Καί τίς ἄν τοῦτο εἴποι, μή σφόδρα τόν ἐγκέφαλον
διασεσεισμένος; ἀλλ’ ὡς ἄτοπα καί δυσσεβῆ φρονοῦντας καί παραλόγως τήν
προσθήκην ποιήσαντας. Οὐκοῦν ὡς αἱρετικούς αὐτούς ἀπεστράφημεν, καί διά τοῦτο αὐτῶν
ἐχωρίσθημεν. Διά τί γάρ ἄλλο; Φασί γάρ οἱ φιλευσεβεῖς νόμοι • “Αἱρετικός ἐστι
καί τοῖς κατά τῶν αἱρετικῶν νόμοις ὑπόκειται ὁ καί μικρόν γοῦν τι παρεκκλίνων τῆς
ὀρθῆς πίστεως”. Εἰ μέν οὖν οὐδέν τι παρεκκλίνουσιν οἱ Λατῖνοι τῆς ὀρθῆς πίστεως,
μάτην αὐτούς ὡς ἔοικεν ἀπεκόψαμεν • εἰ δέ παρεκκλίνουσιν ὅλως, καί ταῦτα περί
τήν θεολογίαν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, εἰς ὅ βλασφημῆσαι κινδύνων ὁ χαλεπώτατος, αἱρετικοί
εἰσιν ἄρα, καί ὡς αἱρετικούς αὐτούς ἀπεκόψαμεν. Διά τί δέ καί χρίομεν τῷ μύρῳ
τούς ἐξ αὐτῶν ἡμῖν προσιόντας; Οὐκ εὔδηλον ὡς αἱρετικούς ὄντας;...» (ὅπ. ἀν.,
σελ. 248). Ὁ ἅγιος λοιπόν ξεκαθαρίζει τά πράγματα καί δηλώνει ἀπερίφραστα ὅτι
τό σχίσμα ἔγινε διά νά ἀποκοποῦν οἱ αἱρετικοί ἀπό τό ὑγιές μέρος τῆς Ἐκκλησίας.
ΤΗΝ ΙΔΙΑΝ ΣΤΑΣΗΝ ΚΡΑΤΗΣΕ ΚΑΙ Ο ΑΟΙΔΗΜΟΣ ΠΑΤΗΡ ΗΜΩΝ ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΚΑΡΠΑΘΑΚΗΣ , Ο ΟΠΟΙΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΣΤΑΣΗΝ ΤΟΥ ΔΙΕΦΥΛΑΞΕ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ ΧΕΙΡΟΤΟΝΟΝΤΑΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥΣ ΑΡΧΙΕΡΕΙΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΚΑΜΙΑΝ ΣΧΕΣΗΝ ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΡΕΤΙΚΗ ΠΛΕΟΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ!!!
