Όταν ο Κύριος ήταν πάνω στον Σταυρό , Από πού προήλθε η άρνηση του Αποστόλου Πέτρου;(Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης)

Όταν ο Κύριος ήταν πάνω στον Σταυρό , Από πού προήλθε η άρνηση του Αποστόλου Πέτρου;(Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης)

Όταν ο Κύριος ήταν πάνω στον Σταυρό, στον οποίον

Α’. Υπέφερε πάρα πολύ ως προς το σώμα.

Β’. Υπέφερε πάρα πολύ ως προς την ψυχή.

Γ’. Μας άφησε ως διδασκαλία του τους επτά λόγους του.

Α’.

Σκέψου, αγαπητέ, ότι ο Ιησούς Χριστός που υψώθηκε πάνω στον σταυρό μπροστά σε όλους έγινε, όπως είπε ο ίδιος σύμφωνα με το ομοίωμα του χάλκινου φιδιού, που ύψωσε ο Μωυσής στην έρημο, για να μας θεραπεύση από τις πληγές και από το φαρμάκι, όχι των φιδιών, αλλά των αμαρτιών· «Όπως ο Μωυσής ύψωσε το φίδι στην έρημο, έτσι πρέπει να υψωθή και ο Υιός του ανθρώπου» (Ιω. 3,14). Πρόσεξέ τον, λοιπόν, με προσοχή πώς είναι καρφωμένος στον σταυρό και στήσε το πρώτο σου βλέμμα στο πανάχραντο σώμα του, το όποιο ολόκληρο είναι καταγδαρμένο· όλο καταξεσχισμένο· όλο μαύρο από τόσες πληγές και όλο αιματοκυλισμένο· πρόσεξε πώς είναι γυμνό, περιφρονημένο, καταδικασμένο από τους εχθρούς του· δες ότι η παναγία του κεφαλή είναι κατατρυπημένη από τα σκληρότατα αγκάθια· ότι τα μάτια του είναι καταπληγωμένα από τα γρονθοκοπήματα και οι κόνδυλοί του ξηραμένοι από την αγρυπνία και τα δάκρυα.

Δες συναμαρτωλέ, ότι το πρόσωπό του είναι μαραμένο και γεμάτο από φτυσίματα· ότι τα μάγουλά του είναι ολόμαυρα από τα χτυπήματα με τα χέρια· ότι ο λαιμός του από πίσω είναι πληγωμένος από τα χτυπήματα· πρόσεξε ότι τα χείλη του είναι καταπικραμένα από την χολή· ότι η γλώσσα του και το λαρύγγι του είναι ξηραμμένα από την δίψα· ότι οι βραχίονές του είναι δεμένοι με δυνατά σχοινιά· ότι οι ώμοι του είναι ταλαιπωρημένοι από το βάρος του σταυρού. Πρόσεξε, αδελφέ, ότι τα χέρια και τα πόδια του είναι καρφωμένα με πολύ δυνατά καρφιά, τα οποία (σ. μ. πόδια) είναι μέλη τόσο σημαντικά για την λειτουργία όλων των νεύρων και των φλεβών και αρτηριών, που βρίσκονται σ’ αυτά [Ένας ευλαβής και φιλόχριστος, βλέποντας τον Κύριο καρφωμένο στον σταυρό και καταφλεγόμενος από την αγάπη του, συνήθιζε να λέη συνέχεια· «Δεν θέλω να είμαι χωρίς πληγές, βλέποντας εσένα πληγωμένο» (παρά τη ασφαλεί οδηγία). Ο δε Ιερός Αυγουστίνος στην β’ ερωτική του ευχή, έλεγε· «Τα χέρια σου με έπλασαν και με δημιούργησαν· τα χέρια εκείνα που για μένα καρφώθηκαν στον σταυρό· το έργο των χεριών σου, Κύριε, μη το περιφρονήσης· να, σε παρακαλώ για τις πληγές που δέχθηκες στα χέρια σου· στα χέρια σου με έχεις καταγράψει· διάβασε την γραφή εκείνη και σώσε με»]. Ότι όλες του οι φλέβες είναι άδειες από το αίμα· ότι η πλευρά του είναι λογχισμένη· ότι όλες του οι αρθρώσεις και τα μέλη είναι κατακομμένα από το τόσο δυνατό τέντωμα του σταυρού· και ότι χύνει το αίμα από κάθε μέρος χωρίς παρηγοριά, χωρίς συμπόνοια, στην πιο θλιβερή κατάστασι, που τα έχει δοκιμάσει ποτέ άλλος άνθρωπος στον κόσμο και ότι πεθαίνει σιγά σιγά εξ αιτίας του σπασμού όλων των μελών. Και, για να μιλήσω με συντομία, πρόσεξε, αδελφέ, ότι όλο το πανάγιο σώμα του έγινε ολόκληρο μία πληγή χωρίς χαρακτήρα, χωρίς μορφή, χωρίς ανθρώπινη ομορφιά· «Τον είδαμε και δεν είχε μορφή ούτε κάλλος αλλά το πρόσωπό του ατιμασμένο και σαν να μη υπάρχη μεταξύ όλων των υιών των ανθρώπων» (Ησ. 53, 2-3).

Γλυκύτατέ μου Ιησού, τι ελεεινό και αξιοθρήνητο θέαμα έγινες μπροστά στα μάτια όλων των ανθρώπων; Γιατί μας έκανες να μένουμε άφωνοι και εκστατικοί όλοι, όσοι σε βλέπουμε! Σκεπτόμενοι την πρώτη ωραιότητα και ομορφιά που είχες και την ασχήμια, που έχει τώρα το πρόσωπό σου, όπως το προείπε ο Ησαΐας· «Με τον τρόπο αυτόν πολλοί έχουν εκπλαγή για σένα· έτσι θα περιφρονηθή από ανθρώπους η όψις σου και η δόξα σου από τους υιούς των ανθρώπων» (Ησ. 52, 14). Εσύ είσαι εκείνος που επεθύμησε να δη ο Αβραάμ, ο Ισαάκ, ο Ιακώβ και όλοι οι προπάτορες και τώρα να σε φέρουν οι άνθρωποι σε τέτοια κατάστασι; Ω αχάριστο, αχάριστο ανθρώπινο γένος! Εσύ είσαι εκείνος που παρακαλούσαν οι προφήτες και όλος ο λαός των Εβραίων να έλθης στον κόσμο και σε περίμεναν πεντέμισυ χιλιάδες χρόνια με τέτοιον πόνο, σαν αυτόν που δοκιμάζει η γυναίκα, όταν πρόκειται να γεννήση· «Καθώς η ετοιμόγεννη, σαν έλθη η ώρα να γεννήση, πάνω στους πόνους της αγκομαχεί, έτσι κι εμείς γίναμε μπροστά στον αγαπητό σου» (Ησ. 26, 17)· και τώρα που ήλθες να σε φθάσουν στο σημείο αυτό, δηλαδή χωρίς μορφή και κάλλος αυτοί οι ίδιοι που σε περίμεναν; Ω αχάριστο, αχάριστο ανθρώπινο γένος! Εσύ ήσουν εκείνος ο θαυματουργός Σωτήρας και ιατρός και ευεργέτης που γέμισες την Ιουδαία από θαύματα, που έκανες καλά όλους τους ασθενείς που ευεργέτησες με αμέτρητες ευεργεσίες τους ανθρώπους και τώρα αυτοί οι άνθρωποι, που τους ευεργέτησες με αμέτρητες ευεργεσίες και τώρα αυτοί οι άνθρωποι που ευεργέτησες να σε κάνουν να μη γνωρίζεσαι, αν είσαι πλέον άνθρωπος αλλά μία πληγή ανθρώπου; «άνθρωπος όντας σε πληγή!» (Ησ. 53, 3). Ω αχάριστο, αχάριστο ανθρώπινο γένος!

Τώρα, τι λες εσύ, αδελφέ, που μελετάς αυτά; Δεν συμπονείς τον αγαπημένο σου Ιησού, που πάσχει τόσα για την αγάπη σου; δεν λυπάσαι μαζί με τον λυτρωτή σου, που δέχθηκε τόσες τιμωρίες τις οποίες αν έβλεπες ότι τις δέχεται ένας δούλος για τις κακές του πράξεις σίγουρα θα τον είχες λυπηθή; Τι λέω δούλο; και ένα ζώο, αν έβλεπες να δεχόταν τόσες τιμωρίες θα μαλάκωνε η καρδιά σου και θα το συμπονούσες. Και τώρα που τις δέχεται ένας Υιός του Θεού, που έχει λάβει την ανθρώπινη σάρκα και είναι αναμάρτητος και όχι για κανένα άλλον λόγο, που για τις δικές σου αμαρτίες, εσύ ακόμη παραμένεις σκληρός και δεν ραγίζει η καρδιά σου, ώστε να χύσης ένα δάκρυ; Αχ, άνθρωπε, με πέτρινη καρδιά και αχάριστε! Ή δεν γνωρίζεις, ταλαίπωρε, ότι αυτό το φοβερό μακελειό και αυτά τα αμέτρητα βάσανα τα προξένησες εσύ στον Ιησού και συνέχεια τα προξενείς με τις αμαρτίες σου; Εσύ με τους βλάσφημους και αισχρούς λογισμούς σου, του τοποθετείς στο κεφάλι το αγκάθινο στεφάνι· εσύ με τις κακές και εμπαθείς σου θεωρίες, που κάνεις, με τις γροθιές σου του κτυπάς τα θεϊκά του μάτια· εσύ με τα ξεφαντώματα και τις διασκεδάσεις και τα συμπόσια που χρησιμοποιείς τον ποτίζεις ξύδι και χολή· εσύ με τις ύβρεις και τις κακολογίες και τις αισχρολογίες που λες τον χτυπάς και τον φτύνεις στο πρόσωπο· εσύ με τις αδικίες και τις αρπαγές σου, του καρφώνεις τα χέρια στον σταυρό· εσύ με τα στολίδια και με τα ωραία ενδύματα, που χρησιμοποιείς τον ντύνεις την κόκκινη και εμπαικτική χλαμύδα ή για να μιλήσω καλλίτερα, τον αφήνεις γυμνό εντελώς· εσύ με τις προκλητικές κινήσεις που κάνεις βαδίζοντας στους δρόμους της αμαρτίας του καρφώνεις τα πόδια· εσύ με το μίσος και την μνησικακία, που τρέφεις στην καρδιά σου ενάντια στον αδελφό σου και με τις σαρκικές σου επιθυμίες τον χτυπάς με την λόγχη στην πλευρά. Και, για να μιλήσω με συντομία· εσύ με το πλήθος των αμαρτιών, που κάνεις καθημερινά, σταυρώνεις για δεύτερη φορά τον Υιό του Θεού· «Ξανασταυρώνουν τον Υιό του Θεού και τον διαπομπεύουν» (Εβρ. 6, 6).

Αχ, αδελφέ! Αυτή είναι η ευχαριστία που κάνεις στο λυτρωτή σου για τις τόσες του ευεργεσίες; Αυτή είναι η ανταπόδοσις που προσφέρεις στον Υιό, για τα πάθη, που έπαθε για χάρι σου; Εκείνος να πάθη τόσα, για να εξαλείψη την αμαρτία, και εσύ να αμαρτάνης πάλι; Και αμαρτάνοντας να τον κάνης να επαναλάβη πάλι τα πάθη και τον σταυρό; «Γενιά ψεύτικη και διεστραμμένη! Αυτός είναι ο τρόπος για να συμπεριφέρεσθε προς τον Κύριο;» (Δευτερ. 32, 6). Να ντραπής λοιπόν, αδελφέ, να ντραπής για την αχαριστίααυτή, που έδειξες προς τον Θεό σου, την οποία, αν έδειχνε κάποιος σε έναν επίγειο βασιλιά, θα διηγούνταν γι’ αυτόν όλες οι γενιές του κόσμου. Ζήτησε συγχώρησι από τον Ιησού γι’ αυτή σου την αχαριστία και από σήμερα και στην συνέχεια ας μη αντέξη πλέον η καρδιά σου να λογχεύσης πάλι την πλευρά του με την μνησικακία και με τις σαρκικές επιθυμίες· ας μη αντέξη η καρδιά σου να του καρφώσης πάλι τα χέρια με τις αρπαγές και τις αδικίες, να του τρυπήσης την κεφαλή με τις υπερηφάνειές σου και να τον σταυρώσης πάλι και πάλι με κάποια θανάσιμη αμαρτία· είναι αρκετά αυτά που έπαθε για τις πρώτες σου αμαρτίες. Δεν τον λυπάσαι για την ελεεινή κατάστασι, στην οποία βρίσκεται; δεν τον συμπονείς; αλλά επιθυμείς να του προσθέσης και άλλα περισσότερα πάθη με τις νέες σου αμαρτίες; μη, παρακαλώ, αδελφέ, μη γίνης σκληρότερος από τις πέτρες και τα άλλα κτίσματα, τα οποία συμπόνεσαν στα πάθη του ποιητή τους· αλλά προσπάθησε ιδιαίτερα κι εσύ να σκληραγωγήσης από δω και πέρα όλες τις αισθήσεις και τα μέλη του σώματός σου και με έναν ηθικό και αλληγορικό τρόπο να δεχθής κι εσύ τα παρόμοια πάθη, που ο Κύριος δέχθηκε στην πραγματικότητα, και έτσι να ιατρεύσης τα πάθη, που του προξένησες όπως σε συμβουλεύει ο θεολόγος Γρηγόριος λέγοντας· «Βάδισε άμεμπτα ανάμεσα σε όλες τις ηλικίες και δυνάμεις του Χριστού ως μαθητής του Χριστού…, αν φραγγελωθής, ζήτησε και τα υπόλοιπα εμπτύσματα· δέξαι τα ραπίσματα, τους κολαφισμούς με την δυσκολία της χριστιανικής ζωής, στεφανώσου με το αγκάθινο στεφάνι, ντύσου την κόκκινη χλαμύδα, δέξου τον κάλαμο, ας προσκυνηθής από εκείνους που περιγελούν την αλήθεια· τέλος σταυρώσου, νεκρώσου μαζί του, ενταφιάσου μαζί του με προθυμία, για να συναναστηθής και να συνδοξασθής και να συμβασιλεύσης» (Λόγ. εις τα Γενέθλια του Κυρίου)· Πώς εννοούνται αυτά; Άκουσε τον σοφό Νικήτα, τον σχολιαστή του θείου Γρηγορίου· «Μιμήσου, αδελφέ, όσα έκανε και έπαθε ο Κύριος σε όλες τις ηλικίες της ζωής του, ως μαθητής του Χριστού. Και αν μαστιγωθής για τον Χριστό και την εντολή του (διότι το φραγγέλιο είναι όργανο μαστιγώσεως), ζήτησε ακόμη και τα άλλα πάθη του, τα οποία είναι τα εξής: Η χολή δηλώνει την πικρία και την θλίψι της χριστιανικής ζωής, τόσο την εκούσια θλίψι, όσο κι εκείνην που έρχεται με την βία, την οποία πρέπει να γεύεσαι κι εσύ για τον γλυκύ καρπό, που γεύθηκες στον παράδεισο. Το ξύδι δηλώνει τις διαβολές και συκοφαντίες που θα δεχθής τόσο από φίλους και δικούς σου, όσο και από τους ξένους. Τα εμπτύσματα και τα ραπίσματα είναι οι ύβρεις, που σου εκτοξεύει κάποιος φανερά και κατά πρόσωπο. Κολαφίσματα είναι οι ύβρεις και οι συκοφαντίες που σου κάνουν μερικοί κρυφά· διότι κόλαφος είναι τα κτυπήματα, που δέχεται κάποιος στο λαιμό του κρυφά με ανοικτή την παλάμη για να προκαλή θόρυβο για γέλοιο.Τα αγκάθια δηλώνουν την ταχύτητα, που έχει η πρακτική φιλοσοφία· η κόκκινη πορφύρα είναι οι βαρύτατες εκείνες θλίψεις που περνούν μέσα στο βάθος της καρδιάς σου, όπως και η κόκκινη βαφή περνά μέσα στο βάθος και δεν ξεβάφει. Έλαβε ο Χριστός καλάμι στο δεξί χέρι σαν σκήπτρο για εμπαιγμό; δείξε και συ υπομονή στους εμπαιγμούς που θα σου κάνουν· δέχθηκε και πληγές από το καλάμι, όχι από αυτό το δικό μας και αδύνατο, αλλά από το καλάμι εκείνο, που είναι χονδρό και δυνατό σαν ξύλο; Δέξου κι εσύ τις πληγές και τα κτυπήματα, που θα σου έκαμναν μερικοί για χάρι της αλήθειας. Υπόμεινε κάθε ειρωνεία από εκείνους που περιγελούν τα θεία και την αληθινή αρετή· και, τέλος πάντων, σταυρώσου μαζί με τον Χριστό, απέχοντας από την πράξι της αμαρτίας και νεκρώσου, μη ενοχλούμενος ούτε και από αυτές τις εσωτερικές κινήσεις και κακούς λογισμούς της αμαρτίας· και μπες στον τάφο, αφήνοντας και αυτές τις αισθήσεις του σώματος και όλα τα γήινα, ώστε αντί της παρόμοιας νέκρωσης, να αναστηθής μαζί με τον Χριστό με την πρακτική αρετή· και, αντί της παρόμοιας ατιμωτικής σταυρώσεως να συμβασιλεύσης με τον Χριστό με την αρπαγή του νου προς τον Κύριο». Αν, όμως δεν δεχθής κι εσύ τα πάθη αυτά, που σου παραγγέλνει ο Θεολόγος για τις αμαρτίες σου, γνώριζε πάρα πολύ καλά, ότι τα πάθη που υπέμεινε ο Χριστός για να σε σώση, αυτά τα ίδια τα πάθη πρόκειται να σε κολάσουν, εάν δεν θελήσης κι εσύ την σωτηρία σου· και αυτά τα πάθη πρόκειται να σε αφήσουν άφωνο και να σε κάνουν αναπολόγητο την ημέρα της κρίσεως. Και τι θα μπόρεσης ν’ αποκριθής τότε, ταλαίπωρε, βλέποντας τον ίδιο τον φοβερό εκείνο κριτή σου να έχη ακόμη στα χέρια και στα πόδια και στην πλευρά του ανοικτές τις πληγές εκείνες που αυτός μεν τις υπέμεινε για να σε σώση, ενώ εσύ του τις άνοιξες με τις αμαρτίες σου; «Να, έρχεται με τα σύννεφα· και κάθε μάτι θα τον ιδή και αυτοί που τον εκέντησαν» (Αποκ. 1, 7).

Β’.

Σκέψου, αγαπητέ, την ελεεινή κατάστασι του Ιησού, όταν βρισκόταν πάνω στον σταυρό, διαπερνώντας μέχρι το μέσο της καρδιάς του και ρίχοντας το δεύτερο βλέμμα στην πανάγια ψυχή του, η οποία όντας ανάμεσα σε δύο πάθη αντίθετακαι τα οποία ως προς την φύσι τους το ένα πολεμά το άλλο, και τα πάθη και τα δύο υπερβολικά, στην χαρά εννοώ και στην λύπη, και να σύρεται από αυτά, σαν να σύρεται από δύο δυνατούς δήμιους και δεχόταν ένα εσωτερικό πάθος ασύγκριτα μεγαλύτερο από το εξωτερικό πάθος του σώματος· και έπασχε από την χαρά για δύο αίτια· α’. διότι το πάθος και ο θάνατος τον οποίον δέχεται είναι σύμφωνα με την επιθυμία του επουράνιου Πατέρα του, ότιαυτό πρόκειται να ελευθερώση από την αμαρτία, να γίνη εξαγορά από τον διάβολο και σωτηρία πολλών ψυχών· και β’. διότι η χαρά του αυτή προερχόταν από μία αμέτρητη αγάπη και επιθυμία, που είχε, για να πάθη, που σαν άλλο καμίνι, αντί να σβήση μέσα σε τόσους πόνους και βάσανα, αύξανε πάντοτε με μεγαλύτερη φλόγα και στην συνέχεια προκαλούσε στην καρδιά του Ιησού μία αχόρταστη δίψα, για να πάθη ακόμη περισσότερα· γι’ αυτό έλεγε· «Διψώ» (Ιω. 19, 28) σε τρόπο ώστε, αν ήθελε ο επουράνιος Πατέρας του να παραμένη επάνω στον σταυρό όχι τρείς ώρες αλλά μέχρι το τέλος του κόσμου, αυτός ήταν έτοιμος να το υπομένη με πολλή χαρά, επιθυμώντας όχι έναν θάνατο, αλλά αμέτρητους θανάτους εάν εκείνοι που επρόκειτο να τον θανατώσουν, δεν αμάρταναν [Αυτό θέλοντας να δείξη ο Κύριος φάνηκε κάποτε στον απόστολο Κάρπο, ο οποίος βρισκόταν στην Κρήτη και τον παρακαλούσε να εξαφανίση δύο ασεβείς. Δηλαδή απλώνοντας ο Κύριος το δεξί του χέρι προς τον Κάρπο του λέει· «Χτύπα εναντίον μου· γιατί πάλι είμαι έτοιμος να πάθω για ανθρώπους, που θέλουν να σωθούν· και αυτό μου είναι πολύ αγαπητό, αν βέβαια δεν υπάρχουν άλλοι άνθρωποι να αμαρτάνουν», όπως διηγείται την ιστορία αυτή σε έκτασι ο Αρεοπαγίτης Διονύσιος στην επιστολή του προς Δημόφιλο. Αυτή την επιθυμία και αγάπη που είχε ο Ιησούς, για να πάθη, έδειχναν και πολλές του άλλες κινήσεις· ιδιαιτέρως όμως το ότι πέρασε μόνος του τον χείμαρρο των Κέδρων και πήγε στον κήπο, τόπο που τον γνώριζε και ο Ιούδας, για να έλθη εκεί να τον συλλάβη· διότι λέει «Γνώριζε τον τόπο και ο Ιούδας, που τον παρέδωσε» (Ιω. 18, 2). Σ’ αυτό και ο Ιερός Χρυσόστομος λέει τα εξής· «Βαδίζει μέσα στην νύκτα και περνά το ποτάμι και βιάζεται να πάη στο μέρος, που ήταν γνωστό στον προδότη, αποδεικνύοντας ότι με την θέλησί του έρχεται στο πάθος». Και ακόμη το ότι βγήκε μόνος του και είπε σ’ εκείνους που τον αναζητούσαν δύο φορές, να τον πιάσουν, «Εγώ είμαι» (Ιω. 18, 5)]. Και αυτήν την χαρά, που είχε ο Ιησούς, ο ειρηνικός Σολομώντας όταν έπασχε, θέλοντας να την φανερώση η νύφη, που αναφέρεται στο Άσμα Ασμάτων, έλεγε· «Θυγατέρες της Σιών, βγήτε και δήτε τον βασιλιά Σολομώντα, ότι τον στεφάνωσε η μητέρα του (η συναγωγή) με στεφάνι (αγκάθινο δηλ.) την ημέρα του γάμου του και της χαράς του» (Άσμα 3, 11). Και λοιπόν όσο μεγαλύτερη ήταν η χαρά και η παρόμοια αγάπη του Ιησού από το μίσος των σταυρωτών του, τόσο μεγαλύτεροι και δυνατώτεροι ήταν οι πόνοι που προέρχονταν από την αγάπη αυτή, που δοκίμαζε εσωτερικά στην ψυχή και την καρδιά του, από ό,τι ήταν οι εξωτερικοί πόνοι του σώματός του.

Έπασχε πάλι η ψυχή του Κυρίου από μία υπερβολική λύπη, α. διότι κάθε τιμωρία και κάθε πάθος που δέχθηκε στο σώμα του, δεν το δέχθηκε απλό και γυμνό, αλλά το δέχθηκε αναμεμιγμένο με αμέτρητες περιφρονήσεις, με χίλιες κοροϊδίες και ατιμίες, με αμέτρητες βλασφημίες και ρεζιλέματα, που λέγονταν από αρχιερείς, από άρχοντες, από στρατιώτες και οδοιπόρους και από όλον τον κόσμο· «Ο λαός στεκόταν κι έβλεπε. Τον περιέπαιζαν δε μαζί με αυτούς και οι άρχοντες και έλεγαν· “Άλλους έσωσε, ας σώση και τον εαυτό του, αν αυτός είναι ο Χριστός ο εκλεκτός του Θεού”. Τον ειρωνεύονταν και οι στρατιώτες που τον πλησίαζαν και του πρόσφεραν ξύδι» (Λουκ. 23, 35). «Και εκείνοι, που διέρχονταν από κοντά, τον βλασφημούσαν και κουνούσαν τα κεφάλια τους και έλεγαν· “Να, εσύ που γκρεμίζεις τον ναό και σε τρεις ημέρες τον οικοδομείς, σώσε τον εαυτό σου…”, παρόμοια δε και οι αρχιερείς μαζί με τους γραμματείς τον ενέπαιζαν και έλεγαν…» (Μάρ. 15, 29), επειδή οι αιμοβόροι εκείνοι δεν ευχαριστούνταν να τιμωρήσουν μόνο το σώμα του Κυρίου με τα εξωτερικά πάθη, αλλά επιθυμούσαν ακόμη και την αγιώτατη ψυχή του να πληγώσουν με τις περιφρονήσεις και τις ατιμίες. Γι’ αυτό δίκαιο είχε ο Ιησούς να λυπάται και να λέη με τον προφήτη· «Η ψυχή μου ανέμενε τον χλευασμό και την ταλαιπωρία» (Ψαλμ. 68, 21) όπως και ο Ιερεμίας είπε γι’ αυτόν· «Θα χορτάση από περιφρονήσεις» (Θρήν. 3, 29). β’. Διότι δεχόταν τον θάνατο, που δεν ήταν έργο και δημιούργημα του Θεού ούτε ήταν σύμφωνος με τους νόμους της φύσεως· «γιατί ο Θεός δεν έκανε θάνατο» (Σοφ. Σολ. 1, 13)· γ’. Λυπόταν η ψυχή του Κυρίου, επειδή σκεπτόταν, ότι αυτός μέσα από τα πάθη και τον θάνατο επρόκειτο να κάνη μία πλούσια ικανοποίησι και κανόνα για όλους τους ανθρώπους από τον Αδάμ μέχρι την συντέλεια του κόσμου, ώστε όλες oι αμαρτίες του κόσμου συγκρινόμενες με αυτήν, φαίνονται σαν μία σταγόνα νερού, που συγκρίνεται με ένα πέλαγος όπως λένε οι θείοι Πατέρες· και ο Κύριλλος Ιεροσολύμων λέει (Κατήχ. γ’) «Δεν αμαρτήσαμε εμείς τόσο πολύ, όσο εκείνος δίκαια μας εξαγόρασε»· και ο ιερός Χρυσόστομος(ομιλ. ι’ προς Ρωμ.)· «Ο Χριστός πλήρωσε περισσότερα από όσα χρωστούσαμε· και τόσα περισσότερα όσο μπορεί να συγκριθή μία μικρή σταγόνα νερού με το αμέτρητο πέλαγος». Και αυτό φανερώνοντας ο Παύλοςέλεγε· «Όπου πολλαπλασιάσθηκε η αμαρτία, εκεί ξεχείλισε η χάρις» (Ρωμ. 5, 20). Και είναι γνώμη πολλών θεολόγων, ότι τόσο πλούσια είναι η ικανοποίησις που προξένησε ο Χριστός με το πάθος του, ώστε μπορούσε να σώση ακόμη και τους δαίμονες αν αυτοί ήθελαν να μετανοήσουν. Και ο λόγος είναι, ότι το πρόσωπο, το οποίο δέχθηκε τα πάθη και τον θάνατο όντας αμέτρητης αξίας αν δεχόταν μόνο έναν μικρό πόνο και μόνο ένα μαστίγωμα, ήταν αρκετός κανόνας για όλες τις περασμένες αμαρτίες των ανθρώπων, πόσο περισσότερο τώρα που υπέφερε τόσα και τόσα; Έτσι αυτήν την τόσο πλούσια και αμέτρητη ικανοποίησι, που έκανε ο Κύριος για όλους τους ανθρώπους σκεπτόμενος λέει· «Αν ένας πέθανε για όλους, άρα πέθαναν όλοι και για όλους πέθανε» (Β’ Κορ. 5, 14). Κατόπιν σκεπτόμενος ότιτόσοι λίγοι άνθρωποι επρόκειτο να απολαύσουν τον μισθό και την ωφέλεια αυτής της ικανοποιήσεώς του και ότι πρόκειται να σωθούν από ένα εκατομμύριο μόλις ένας άνθρωπος [Οι σοφοί κάνουν έναν παρόμοιο συλλογισμό· διαιρούν όλους τους ανθρώπους του γνωστού κόσμου σε τριάντα μέρη, από τα οποία τα δεκαεννέα μέρη είναι άπιστοι και ειδωλολάτρες, και τα ένδεκα μέρη πιστεύουν σε έναν Θεό. Από αυτά πάλι τα έξι μέρη είναι Τούρκοι, τα πέντε μέρη είναι όσοι ονομάζονται χριστιανοί, λατίνοι, καλβίνοι, λούθηροι, ορθόδοξοι και όλοι οι υπόλοιποι. Από αυτούς σκέψου πόσοι λίγοι είναι οι Ορθόδοξοι και από τους Ορθοδόξους, πάλι, πόσο λίγοι είναι αυτοί που πρόκειται να σωθούν· σε σημείο που είπε ο ιερός Χρυσόστομος, ότι σε όλη την Κωνσταντινούπολι μόλις εκατό πρόκειται να σωθούν και πάλι γι’ αυτούς δεν είναι σίγουρος] και ότι όλοι οι άλλοι πρόκειται να παραμείνουν στην απιστία τους και να μη ωφεληθούν καθόλου από τα πάθη του, αλλά αντίθετα να βλασφημούν το όνομά του και να βρίζουν τον σταυρό του· γι’ αυτόν τον λόγο, λέω, λυπόταν πάρα πολύ ο Ιησούς και η αγιώτατη ψυχή του υπέφερε μέχρι θανάτου.

Δεν θέλω να πω πόσο λυπούσε την θειώτατη καρδιά του η αχαριστία των μαθητών του, από τους οποίους ο ένας τον πρόδωσε, ο άλλος τον αρνήθηκε, ενώ οι υπόλοιποι έφυγαν και τον άφησαν μόνο· «Τότε όλοι οι μαθητές έφυγαν και τον άφησαν μόνο» (Ματθ. 26, 56). Ιδιαίτερα όμως τον λυπούσε βαθύτατα η αχαριστία των Ιουδαίων, του τόσο αγαπημένου και εκλεκτού λαού του και που τόσο ευργετήθηκε από αυτόν, τον οποίον προηγουμένως ήλθε για να σώση· καιαυτός ο λαός έφθασε σε τέτοιο σημείο κακίας ώστε να σταυρώση αυτόν τον ίδιο τον ευεργέτη του· και που με την αχαριστία του αυτή επρόκειτο να εξαφανισθή εντελώς ψυχικά και σωματικά. Γι’ αυτό, αν λυπήθηκε ο Ιησούς τόσο πολύ, πριν τον σταυρώσουν βλέποντας την πόλι Ιερουσαλήμ και έκλαψε και θρήνησε για την αιχμαλωσία, που επρόκειτο να πάθη από τους Ρωμαίους όπως αναφέρει ο ιερός Λουκάς· «Και μόλις πλησίασε βλέποντας την πόλι έκλαψε γι’ αυτήν» (Λουκ. 19, 41), πόσο περισσότερο λυπόταν τότε και έκλαιγε [Γι’ αυτό μερικοί διδάσκαλοι λένε, ότι ο Χριστός όντας επάνω στον σταυρό έκλαιγε και θρηνούσε, ακούγοντας τον Παύλο να λέγη για τον Κύριο· «Αυτός κατά τις ημέρες της επίγειας ζωής του, αφού προσέφερε προς τον Θεό, ο οποίος μπορούσε να τον σώση από την αγωνία του θανάτου, δεήσεις και θερμές παρακλήσεις με δυνατή κραυγή και με δάκρυα» (Εβρ. 5, 7). Βλέπε και στην υποσημείωσι του α’ συλλογισμού της Μελέτης περί των συγγνωστών αμαρτημάτων, πόσες φορές ο Κύριος έκλαψε] γι’ αυτούς βλέποντας, ότι σταύρωσαν αυτόν τον ίδιο, που επρόκειτο να τους σώση; Αλλ’ εάν η καταστροφή τόσων και τόσων ασεβών και αιρετικών λυπούσε την καρδιά του Ιησού, άραγε τον παρηγορούσε η σωτηρία όλων των ορθοδόξων χριστιανών του; Αλλοίμονο! Η αχαριστία των χριστιανών περισσότερο λυπούσε την ψυχή του Κυρίου· διότι σκεπτόταν πόσοι από αυτούς τους πιστούς χριστιανούς που έχουν εξαγορασθή με το αίμα του, πρόκειται να καταπατήσουν αυτό το πάντιμο αίμα και πάθος του! Πόσοι πρόκειται να καταφρονήσουν τις εντολές του! Πόσους πρόκειται να κερδίση ο διάβολος! Και πόσους πρόκειται να δεχθή η κόλασις σε σημείο που μόλις από τους χίλιους να σώζεται ένας!

Όλα αυτά, λοιπόν, σκεπτόμενος ο Κύριος και βλέποντας ότι θα αποτύχη ο σκοπός του και το τέλος του, για τον οποίον υπέμεινε τα τόσα πάθη, που ήταν η σωτηρία όλων των ανθρώπων, και όσον αφορά τους ανθρώπους αυτούς μάταια και ανώφελα έπασχε, λυπόταν τόσο πολύ η πανάγια ψυχή του, που αν δεν ήταν αθάνατη, θα πέθαινε από την λύπη. Και υπέφερε εσωτερικά έναν τόσο δυνατό πόνο, που είναι αδύνατο να τον καταλάβη κανείς στην παρούσα ζωή· και μόνο κατά την ημέρα της κρίσεως σύμφωνα με μερικούς διδασκάλους θα μπορέση κανείς να το καταλάβη τέλεια. Διότι τότε θα το φανερώση ο Κύριος για να το δουν όλοι οι άνθρωποι, για καταισχύνη όλων των αποδοκιμασμένων αμαρτωλών· γι’ αυτό δίκαιο είχε να φωνάζη ο Ιησούς με τον Ιερεμία, που θρηνεί· «Όσοι βαδίζετε στον δρόμο, επιστρέψτε και δείτε αν υπάρχη πληγή πάνω στην πληγή μου» (Θρήν. 1, 12).

Αυτό το εσωτερικό πάθος του Κυρίου έγινε αιτία να παραπονεθή ο Ιησούς στον Θεό και Πατέρα του και να φωνάξη από μέρους της πάσχουσας ανθρωπότητας για την τελευταία αίσθησι των παθημάτων, σύμφωνα με τον Κορτέσιο (Λόγος εις το Πάθος)· «Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες;» (Ματθ. 27, 46) δείχνοντας με αυτό ότι ο Πατέρας τότε φερόταν στην ανθρωπότητα με τρόπο που να φαινόταν ότι την είχε εγκαταλείψει, κρατώντας την μόνο για να μη πεθάνη τόσο γρήγορα, αλλά να παραμένη περισσότερο καιρό στα βάσανα που έπασχε. Γι’ αυτό εκείνον, που προηγουμένως τον ωνόμασε Πατέρα, από μέρους της θεότητας τότε, εξ αιτίας των υπερβολικών πόνων, δεν θέλησε να τον ονομάση Πατέρα, αλλά μόνο Θεό, για να φανερώση ότι ο Πατέρας του συμπεριφερόταν σαν ξένος, ιδιαίτερα ως εχθρός, μη δίνοντάς του άλλη παρηγοριά, παρά την αύξησι των πόνων. Ω, και πόσο λυπητερό και παράξενο είναι αυτό! Ο Ιησούς Χριστός μολονότι μπορούσε να γλυκάνη τους πόνους του, όπως κατόπιν γλύκανε τους πόνους τόσων και τόσων μαρτύρων, παρόλα αυτά, θέλησε να πιη το ποτήρι των παθών του εντελώς καθαρό, με απόλυτη εγκατάλειψι κάθε παρηγοριάς και από τον Θεό και από τους αγγέλους και από τους ανθρώπους και από τον ουρανό και από την γη· και μολονότι μπορούσε με μία μικρή δοκιμασία να εξαγοράση όλον τον κόσμο, αυτός βρήκε τόσες εφευρέσεις, για να καταβυθισθή σε ένα πέλαγος βασάνων [Γι’ αυτό και όπου ο Ησαΐας αναφέρει κατά τους Εβδομήκοντα «αυτός δε ετραυματίσθη διά τας αμαρτίας ημών και μεμαλάκισται διά τας ανομίας ημών» (53, 5)· το Εβραϊκό λέγει· «Αυτός δε διεπάρη διά τας ανομίας ημών· συνετρίβη δε διά τας αδικίας ημών»· το διεπάρη σημαίνει την νύξι με την λόγχη και την σταύρωσι με τα καρφιά, ενώ το συνετρίβη, δηλώνει την μεγάλη λύπη και συντριβή της καρδιάς του Κυρίου, σύμφωνα με το· «Καρδίαν συντετριμμένην» (Ψαλμ. 50, 19)].

Τώρα, εσύ, αμαρτωλέ, που ακούς αυτά, απορείς γιατί ο Ιησούς Χριστός δοκίμασε στην πανάγια ψυχή του τόσο μεγάλο και ασύγκριτο πάθος; Γνώρισε ότι για τίποτε άλλο δεν το υπέμεινε, παρά για να καταλάβης εσύ ζωντανά πλέον την μεγάλη αγάπη, που οφείλεις στον Θεό και το μίσος που χρωστάς στην αμαρτία. Επειδή ο Κύριος καταστρέφοντας σχεδόν όλο το σώμα, για να εξαφανίση την αμαρτία, δίνοντας για την αγάπη του Πατέρα μία ανεκτίμητη ζωή και παραδίνοντας την θειώτατη ψυχή του σε ένα αφάνταστο βάθος δοκιμασιών, μας δίνει με όλα αυτά να καταλάβουμε όλοι φανερά, ότι πρέπει να προτιμούμε το θέλημα του Θεού περισσότερο από κάθε άλλο καλό· και ότι κάθε αμαρτία, επειδή είναι βλάβη και ζημία της άπειρης μεγαλειότητας του Θεού, είναι ένα κακό μεγαλύτερο από το κακό που είναι ο θλιβερώτερος θάνατος ενός Θεού, που έγινε άνθρωπος. Διότι αυτόν τον θάνατο προτίμησε να δεχθή ο μονογενής Υιός του Θεού, μόνο για να θεραπεύση με αυτόν τον θάνατο το τόσο μεγάλο κακό, την αμαρτία· «Από τις ανομίες του λαού μου ωδηγήθησε σε θάνατο» (Ησ. 53, 8).

Αλλά εσύ, αδελφέ, σκέφθηκες ποτέ την αιτία για την οποία ο Κύριος υπέμεινε τόσα εξωτερικά πάθη του σώματος και τόσα εσωτερικά πάθη της ψυχής; Αλλοίμονο! Εγώ φοβούμαι, ότι ποτέ δεν την σκέφθηκες· και γι’ αυτό είσαι τόσο μακριά από την αγάπη προς τον Θεό και από το μίσος στην αμαρτία· το οποίο ήταν ο τελικός σκοπός των παθών του Κυρίου και το πρώτο μάθημα, που θέλησε να σε διδάξη ο λυτρωτής με τα πάθη του.

Ω και τι μεγάλη ντροπή! ένας Θεάνθρωπος Ιησούς να εξευτελίζη τον εαυτό του και να πάθη τόσα, για να σου αποδείξη φανερά στον σταυρό του τέτοια φανερή αλήθεια και εσύ μέχρι τώρα να μη την καταλάβης. Αλλά τι θα πης ταλαίπωρε, όταν πρόκειται να παρουσιασθής στο Κριτήριο του Θεού σου, φορτωμένος από τόσες αμαρτίες; θα πης πως δεν πίστευες ότι η αμαρτία είναι ένα τόσο μεγάλο κακό; Και πώς ήταν δυνατό η άκτιστη σοφία του Θεού να δώση την τιμιώτερη από όλες τις ζωές του κόσμου και να υπομένη τον πιο ατιμωτικό και οδυνηρό θάνατο στο σώμα και τα πιο μεγάλα πάθη στην ψυχή, αν η αμαρτία ήταν ένα τιποτένιο κακό; Πώς ήταν δυνατό ο ιατρός των ψυχών και των σωμάτων να κατασκευάση με το δικό του αίμα ένα τόσο μεγάλο φάρμακο, αν η πληγή, που επρόκειτο να θεραπευθή, δεν ήταν μεγάλη; Όπως έλεγε ο θεοφόρος Ιγνάτιος· «Οι πληγές των αμαρτιών ήταν τόσο μεγάλες που χρειάσθηκε να πληγωθή ο Κύριος για να τις ιατρεύση». Πιστεύεις τώρα και γνωρίζεις πόσο μεγάλο κακό είναι η αμαρτία από τα πάθη που υπέμεινε ο Κύριος για να την εξαφανίση; όπως και από την σκιά κάθε σώματος γνωρίζεις πόσο είναι το μέγεθός του.

Να ντραπής λοιπόν, για μία τόση μεγάλη άγνοια, που είχες μέχρι τώρακαι, ας είσαι σίγουρος ότι το να επιστρέψης πάλι και να διαπράξης μία μόνο θανάσιμη αμαρτία, είναι ένα κακό, που είναι άξιο πολύ περισσότερων θρήνων από όλο το πάθος του Ιησού Χριστού, εάν ήταν δυνατό να ξαναγίνη. Απόρησε για τον εαυτό σου, που έπινες μέχρι τώρα την κακία σαν νερό, χωρίς καμμία συστολή και αντίρρησι, όπως λέει ο Ιώβ· «Σιχαμένος και ακάθαρτος άνθρωπος πίνοντας την αδικία όπως το ποτό» (Ιώβ 15, 16). Λυπήσου και μετανόησε για την λύπη, που προξένησες στην πανάγια ψυχή του Κυρίου με τις αμαρτίες σου, διότι σαν να μη του έφθαναν oι αμαρτίες όλων των άλλων αμαρτωλών στο να λυπηθή, αλλά πρόσθεσες κι εσύ μερίδιο τις δικές σου αμαρτίες και τον λύπησες υπερβολικά. Διότι προγνώριζε την περιφρόνησι που επρόκειτο να του δείξης στα πάθη του, την ύβρι στο αίμα του και την παράβασι στις εντολές του. Αποφάσισε στο εξής να μη λυπήσης πλέον την θεϊκή του καρδιά με άλλες αμαρτίες αλλά αντίθετα να την χαροποιήσης δείχνοντας υπακοή στα προστάγματά του, τιμή στο αίμα του, ευλάβεια στα πάθη του και σωτηρία στην ψυχή σου, πράγμα που ήταν ο τελικός σκοπός αυτών, που έπαθε ο Κύριος. Γιατί, εάν από την κακία σου τύχη να κολασθής γνώριζε, ότι μέσα στην καρδιά σου θα παραμείνη αιώνια καρφωμένος σαν ένα καρφί αυτός ο λυπηρός λογισμός· «Ο Χριστός να πάθη τόσα κι εγώ να κολασθώ;», αλλοίμονό μου! Να επιθυμήσης να έχης την αγάπη προς τον Θεό, που έχουν όλοι οι άγγελοι και όλοι οι άγιοι, για να συμπληρώσης με αυτήν το έλλειμά σου και να προσφέρης κάποια μέτρια υπηρεσία στον Ιησού, για την αγάπη που έχει να δεχθή ακόμη και άλλα πάθη για την δική σου σωτηρία. Και επειδή ο Κύριος υπέφερε τα πάθη του σώματος, για να εξαγοράση το σώμα σου· υπέφερε ακόμη και τα πάθη της ψυχής του, για να εξαγοράση την ψυχή σου, παρακάλεσέ τον να στερεώση αυτόν τον λογισμό στην καρδιά σου, δηλαδή το να σκέπτεσαι πάντοτε, ότι εσύ δεν ορίζεις πλέον ούτε το σώμα σου ούτε την ψυχή σου, για να τα χρησιμοποίησης σε κάποια αμαρτία, αλλά είσαι παντοτινός σκλάβος του Ιησού Χριστού, ο οποίος σε εξαγόρασε από τον διάβολο και την αμαρτία όχι με χρήματα ή άλλα φθαρτά πράγματα, αλλά με το πολύτιμο αίμα του, όπως λέει ο μακάριος Πέτρος· «Πρέπει να γνωρίζετε και δεν πρέπει ποτέ να το λησμονήτε, ότι όχι με λύτρα φθαρτά, δηλαδή με αργυρά και χρυσά νομίσματα εξαγορασθήκατε και ελευθερωθήκατε από την μάταιη διαγωγή σας και συμπεριφορά, που την είχατε πατροπαράδοτη, αλλά εξαγορασθήκατε με το πολύτιμο αίμα του Χριστού, το οποίο προσφέρθηκε θυσία σαν αίμα μικρού αρνιού, τελείως άμωμου και καθαρού από κάθε ηθική κηλίδα» (Α’ Πέτρ. 1, 18-19).

Γ’.

Σκέψου, αγαπητέ, τους επτά λόγους που είπε ο Κύριος όταν ήταν επάνω στον σταυρό, τους οποίους σου άφησε σαν μία τελευταία και μυστήρια παραγγελία, για να την έχης κρυμμένη πάντοτε στην καρδιά σου και στην μνήμη σου, όσο ζης αυτόν τον εβδοματικό αιώνα της ζωής αυτής. Γι’ αυτό και επτά μόνο είναι και όχι περισσότεροι ή λιγότεροι, λόγω του σεβάσμιου και μυστηριώδους του αριθμού, ο οποίος και γι’ αυτό τιμάται με διάφορα πράγματα και αναφέρεται σε πολλά μέρη της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης.

Ο α’ λόγος που είπε ο Κύριος στο σταυρό είναι: «Πατέρα, συγχώρησέ τους διότι δεν ξέρουν τι κάνουν» (Λουκ. 23, 34), με τον οποίο λόγο δείχνοντας ο Κύριος υπερβολή αγάπης και ανεξικακίας δεν κάνει την γη να ανοίξη στα δύο και να καταπιή τους σταυρωτές του, αλλά αντίθετα παρακαλεί τον Πατέρα του να συγχωρήση το σφάλμα τους. Και βέβαια, όπως ερμηνεύει ο Ιερός Θεοφύλακτος αυτό θα μπορούσε να συγχωρηθή, αν αυτοί δεν παρέμεναν στην απιστία τους και αν είχαν πιστέψει και είχαν μετανοήσει. «O Iησούς δείχνοντας υπερβολή πραότητος προσεύχεται γι’ αυτούς… και βέβαια θα μπορούσε να τους συγχωρεθή το αμάρτημα, αν κατόπιν δεν παρέμεναν στην απιστία». Από αυτόν τον λόγο διδάχθηκε και ο Στέφανος να πη σ’ εκείνους που τον λιθοβολούσαν· «Κύριε, μη λογαριάσης σ’ αυτούς αυτή την αμαρτία» (Πράξ. 7, 60). Και ο αδελφόθεος Ιάκωβος με τον ίδιο λόγο διδάχθηκε να παρακαλή για εκείνους που τον γκρέμισαν, όπως αναφέρει ο μεταφραστής· και γενικά όλοι οι άγιοι, ως μιμητές και οπαδοί του Χριστού, από αυτόν τον λόγο έμαθαν νασυγχωρούν τους εχθρούς τους.

Ο β’ λόγος είναι αυτός που είπε ο Κύριος στον ευγνώμονα ληστή· «Αλήθεια σου λέω, σήμερα θα είσαι μαζί μου στον παράδεισο» (Λουκ. 23, 43). Ω λόγος γεμάτος από τόση χάρι, με τον οποίον ο Κύριος κάνει κληρονόμο του παραδείσου τον πριν φονιά και κλέφτη! Πόσοι και πόσες φορές λένε τον λόγο, που είπε ο ληστής στον Χριστό, «Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία σου» (Λουκ. 23, 42), αλλά δεν αξιώνονται να ακούσουν και τον λόγο που είπε ο Χριστός στο ληστή, διότι δεν τον λένε με την ίδια διάθεσι και με την ίδια καρδιά του ληστή· και διότι, αυτοί μεν λέγουν αφού πιστέψουν, ότι ο Χριστός είναι Θεός ενώ ο ληστής χωρίς να πιστέψη, ότι ο Χριστός είναι Θεός, χωρίς να ιδή θαύματα, εκφώνησε τον λόγο αυτόν προς έναν που ήταν μαζί του καταδικασμένος σε θάνατο και προς έναν σταυρωμένο, αφού δέχθηκε εσωτερικά την έμπνευσι της θείας χάριτος σύμφωνα με τον άγιο Λέοντα, εξ αιτίας της καλής του διαθέσεως και της αυτομεμψίας που έδειξε, λέγοντας· «Και εμείς μεν δίκαια, διότι απολαμβάνουμε αντάξια εκείνων που πράξαμε, ενώ αυτός δεν έκανε κανένα κακό» (Λουκ. 23, 41). Γι’ αυτό δίκαιο είχε ο ιερός Χρυσόστομος να αναφωνήση για τον ληστή· «Ω αξιοθαύμαστη ομολογία του ληστή! Βλέπει σταυρωμένον και τον κηρύττει βασιλιά· βλέπει κρεμασμένον στο ξύλο και μνημονεύει ουράνια βασιλεία». Και ο Γρηγόριος ο Διάλογος λέει· «Τα καρφιά έδεναν τα χέρια του ληστή στον σταυρό, δεν μπόρεσαν, όμως να δέσουν την γλώσσα και την καρδιά». Και ο Γεώργιος ο Κορέσιος είπε ότι «Η καρδιά του ληστή ήταν ελεύθερη ως προς την πίστι, διότι ανακηρύττει τον Χριστό βασιλιά· και ως προς την ελπίδα, διότι μνημονεύει την βασιλεία των ουρανών· και ως προς την αγάπη, διότι μαλώνει τον άλλο βλάσφημο ληστή λέγοντας· «Δεν φοβάσαι εσύ ούτε τον Θεό, αφού βρίσκεσαι στην ίδια καταδίκη;» (Λουκ. 22, 40).

Ο γ’ λόγος ήταν εκείνος που είπε ο Χριστός προς την Παναγία μητέρα του και στον αγαπημένο του μαθητή Ιωάννη, που βρίσκονταν κοντά στον σταυρό του· «“Γυναίκα, να ο υιός σου’. Κατόπιν λέει στον μαθητή· “Να η μητέρα σου”» (Ιω. 19, 26) [Μολονότι ο γ’ λόγος φαίνεται ότι είναι δύο λόγοι· ένας προς την Μητέρα και άλλος προς τον θετό υιό της· επειδή όμως μητέρα και υιός είναι σχετικά, γι’ αυτό οι δύο αυτοί λόγοι θεωρούνται ως ένας, όπως τους αρίθμησαν και άλλοι διδάσκαλοι πριν από εμάς σε ένα]. Με τον λόγο αυτόν, ερμηνεύει οΘεοφύλακτος ο Χριστός φρόντισε μόνο για την Μητέρα του, μολονότι βρισκόταν εκεί κοντά και άλλες γυναίκες παραδίνοντας την παρθένο στον παρθένο, την αγαπημένη στον αγαπημένο και την καθαρή στον καθαρό μαθητή, για να την προστατεύση· και διδάσκει και εμάς να φροντίζουμε για τους γονείς μας μέχρι της τελευταίας μας αναπνοής όταν αυτοί δεν μας εμποδίζουν από την θεοσέβεια και την αρετή· «Αυτός φροντίζει για την μητέρα του, μολονότι υπήρχαν εκεί και άλλες γυναίκες· ενδιαφέρεται μόνο για την μητέρα του, διδάσκοντας μας ότι πρέπει μέχρι την τελευταία μας αναπνοή να δείχνουμε κάθε φροντίδα για τους γονείς μας· όταν εμποδίζουν από την ευσέβεια, δεν πρέπει κανείς ν’ ασχολήται μαζί τους· όταν όμως δεν εμποδίζουν, τότε να δείχνουμε όλο μας το ενδιαφέρον». Λέει και ο Θεόφιλος (το αναφέρει ο Κορέσιος), ότι ο Κύριος είπε σκληρό λόγο στην μητέρα του· διότι δεν την ωνόμασε μητέρα, αλλά γυναίκα, όπως τις υπόλοιπες για να μη την λυπήση περισσότερο με το όνομα της μητέρας, αλλά με την σκληρότητα να την κάνη να υπομένη ευκολώτερα το πάθος του.

Ο δ’ λόγος είναι το «Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλιψες» (Ματθ. 27, 46· Ψαλμ. 21, 1). Αυτόν τον λόγο μολονότι τον ερμήνευσαν μερικοί, όπως αναφέραμε προηγουμένως, όμως ο θεολόγος Γρηγόριος λέει, ότι ο Κύριος τον είπε αναφέροντας στην δική του προσωπικότητα την δική μας καιαποδεχόμενος στο δικό του πρόσωπο την εγκατάλειψι του Θεού, που έπαθε η δική μας ανθρώπινη φύσις, όπως αποδέχθηκε και την αφροσύνη και τα δικά μας σφάλματα, τα οποία περιέχει ο 21ος ψαλμός που αναφέρεται στον Χριστό, από τον οποίο προέρχεται και ο λόγος αυτός· «Διότι αυτός δεν εγκαταλείφθηκε από τον Πατέρα του ή από την θεότητά του…. αλλά στον εαυτό του δηλώνει την δική μας περίπτωσι· διότι εμείς είμασταν προηγουμένως εγκαταλειμμένοι και περιφρονημένοι· κατόπιν όμως και τώρα μας έχει αναλάβει και έχουμε σωθή με τα πάθη του απαθούς, όπως προσέλαβε και την αφροσύνη μας και τα σφάλματά μας, τα οποία στην συνέχεια δηλώνει ο ψαλμός»· επειδή ο 210ς ψαλμός αναφέρεται ολοφάνερα στον Χριστό· (Λόγ. β’ Περί Υιού)· αυτό το ίδιο λέει και ο σοφός Ωριγένης στην ερμηνεία του 21ου ψαλμού και οΔαμασκηνός Ιωάννης στο θεολογικό του.

Ο ε’ λόγος που είπε ο Κύριος στον σταυρό, ήταν· «Διψώ» (Ιω. 19, 28). Οιαιτίες για τις οποίες ο Κύριος είπε τον λόγο αυτόν ήταν τρεις· σωματική, ψυχική και αλληγορική. Η σωματική αιτία ήταν η εξής· χύνοντας ο Κύριος τόσους ιδρώτες στον κήπο, που έμοιαζαν με αίμα, χύνοντας τόσα αίματα κατά την φρικτή του μαστίγωσι και δεχόμενος τόσους κόπους και πάθη, έμεινε το πανάγιο σώμα του χωρίς την φυσική του υγρότητα, γι’ αυτό και φυσικά βασάνιζε τον Κύριο με μία φλογερή δίψα, όπως αναφέρει ο Κύριλλος Αλεξανδρείαςστην ερμηνεία του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου. Η ψυχική αιτία ήταν το ότι ο Κύριος με την ψυχή του και την επιθυμία του διψούσε και επιθυμούσε να πάθη για την σωτηρία των ανθρώπων· λέει ο ιερός Αυγουστίνος· «Διψώ, λέει, την σωτηρία των ψυχών σας· διψώ να χύσω το αίμα μου· διψώ να σας πλουτίσω με τις ευεργεσίες μου». Και ο άγιος Κυπριανός λέει διψούσε ο Κύριος να πάθη ακόμη περισσότερα, επειδή η φωτιά της υπερβολικής του αγάπης προς τον άνθρωπο, τόσο πολύ κατέκαιγε την καρδιά του, που μολονότι υπέφερε πολλά, νόμιζε, ότι λίγα υπέφερε· και όπως η αγάπη του δεν είχε όριο ούτε μέτρο, έτσι δεν ήθελε να έχουν μέτρο ούτε τα πάθη του, όπως αναφέραμε προηγουμένως. Η αλληγορική αιτία της δίψας του Κυρίου ήταν ότι με τον λόγο αυτόν που είπε, “διψώ”, έδειξε, λέει ο Κύριλλος Ιεροσολύμων, ότικανένα πράγμα του κόσμου αυτού δεν μπορεί να χορτάση την επιθυμία του ανθρώπου, αλλά η μεν ζωή του ανθρώπου τελειώνει, ενώ η δίψα του και η επιθυμία του δεν τελειώνει (παρά τω «Πολιτικώ Θεάτρω» σελ. 329).

Ο στ’ λόγος που είπε ο Κύριος στον σταυρό ήταν το «Τετέλεσται» (Ιω. 19, 30). Με τον λόγο αυτόν έδειξε ο Ιησούς ότι τελείωσαν όλες οι προφητείες που είπαν γι’ αυτόν οι Προφήτες· ότι τέλειωσε το θέλημα και το έργο του Πατέρα, για το οποίο ήλθε στον κόσμο και για το οποίο έλεγε· «Το φαγητό μου είναι να κάνω το θέλημα εκείνου, που με έστειλε, και να τελειώσω το έργο του» (Ιω. 4, 34)· ότι εξαντλήθηκαν οι σωματικές του δυνάμεις και δεν μπορεί άλλο να υποφέρη. Και γενικά με τον λόγο αυτόν ο Κύριος έδειξε, ότι έφθασε σε πέρας όλη η ένσαρκη οικονομία του και δεν λείπει τίποτε· «Όλα έγιναν και δεν λείπει τίποτε στην οικονομία», λέει ο ιερός Θεοφύλακτος.

Τρέξετε τώρα όλοι εσείς που ακούτε και μελετάτε αυτά. Τρέξετε μικροί και μεγάλοι κοντά στον σταυρό, για να αποχαιρετήστε τον αγαπημένο σας Ιησού και να πάρετε τις ευχές και τις ευλογίες του, πριν ξεψυχήση. Ελάτε με συντριβή καρδιάς και με δάκρυα και ζητήστε συγχώρησι· οι ιερείς από τον Μεγάλο αρχιερέα σας· οι παρθένοι από τον νυμφίο σας, οι πλανεμένοι από τον οδηγό σας, οι ασθενείς από τον ιατρό σας, οι αμαρτωλοί από τον συμπαθέστατο σωτήρα σας και όλοι μαζί οι χριστιανοί από τον καλό σας Πατέρα. Και άλλος ας του καταφιλήση τα χέρια, άλλος ας του ασπασθή τα πόδια· ο ένας ας γλύψη με την γλώσσα την πλευρά, που δέχθηκε την λόγχη· ο άλλος ας σπογγίση τα αίματά του· και άλλος ας του κλείση τα μάτια, σύμφωνα με την συνήθεια που υπάρχει τα παιδιά να κλείνουν τα μάτια των γονιών τους όταν πεθαίνουν, όπως και ο Ιωσήφ έκλεισε τα μάτια του πατέρα του Ιακώβ· «Και ο Ιωσήφ θα σου κλείση τα μάτια» (Γεν. 46, 4). Διότι έναν λόγο ακόμη πρόκειται να πη ο γλυκύτατος Ιησούς και παραδίνει το πνεύμα του· νάτος που ψυχορραγεί· νάτος που βρίσκεται στην τελευταία του αναπνοή και αγωνία του θανάτου· νάτος που γέρνει την κεφαλή του, για να καλέση τον θάνατο και φωνάζει δυνατά και με εξουσία τον εντελώς τελευταίο και έβδομο λόγο του· «Πατέρα, στα χέρια σου παραδίνω το πνεύμα μου» (Λουκ. 23, 46).

Πω πω! Πέθανε η ζωή του κόσμου! Εξέπνευσε η πνοή των αγγέλων! Ξεψύχησε η ζωή όλων! Ήλιε, κρύψε τις ακτίνες σου· γη, τρέμε· πέτρες σχισθήτε· μνήματα, ανοιχθήτε· νεκροί, αναστηθήτε· διαχώρισμα του ναού, σχίσου στην μέση από πάνω μέχρι κάτω· και όλα τα δημιουργήματα, συμπονέστε τον άδικο θάνατο του δημιουργού σας. «Και, να, το καταπέτασμα του ναού σχίσθηκε σε δύο κομμάτια από επάνω μέχρι κάτω και τα μνημεία άνοιξαν και πολλά σώματα των πεθαμένων αγίων αναστήθηκαν» (Ματθ. 27, 51).

Τώρα, πώς σου φάνηκε αγαπητέ, το σχολείο αυτό, που σου άνοιξε ο Ιησούς επάνω στον Γολγοθά; Πώς σου φάνηκαν αυτά τα μαθήματα και οι διδασκαλίες που σου παρέδωσε ο Κύριος επάνω από τον σταυρό; δεν είναι άξια θαυμασμού και μεγάλα και δραστικώτατα ιατρικά για κάθε πάθος! Και λοιπόν, όταν σου συμβή οποιαδήποτε περίστασι, τρέχε στον Γολγοθά· όταν σε ενοχλή κάποιο πάθος τρέχε στον σταυρό· όταν σε δαγκώσουν τα νοητά φίδια, οι δαίμονες τρέχε στον σταυρό· διότι μόλις δης τον σταυρωμένο και θυμηθής τις επτά διδασκαλίες που σου παρέδωσε από τον σταυρό, αμέσως λέω, θα γιατρευθής και θα ζήσης όπως οι Εβραίοι εκείνοι, που τους δάγκωναν τα φίδια και, μόλις έβλεπαν το χάλκινο φίδι στην έρημο, γιατρεύονταν από τα δαγκώματα των φιδιών και δεν πέθαιναν· «Ο Μωυσής κατασκεύασε ένα χάλκινο φίδι και το έστησε σε ένα κοντάρι· και όταν ένα φίδι δάγκωνε κάποιον, αυτός κοιτούσε το χάλκινο φίδι και δεν πέθαινε» (Αριθ. 21, 9).

Και όταν έχης κάποιον εχθρό, που σε αδίκησε ή σε έβρισε ή προσπάθησε να σε βλάψη μέχρι θανάτου, τρέξε στον σταυρό και θυμήσου τον α’ λόγο που είπε ο Κύριος και συγχώρησε τους σταυρωτές του, και μέσα από τα βάθη της καρδιάς σου συγχώρησε κι εσύ τον εχθρό σου. Όταν, πάλι, τύχη να σε δοκιμάζη ο Θεός με ασθένειες και με άλλες θλίψεις μέχρι θανάτου, τρέξε στον σταυρό και γίνε σαν εκείνον τον καλό και ευγνώμονα ληστή, πιστεύοντας βέβαια και ομολογώντας ότι δίκαια και για τις αμαρτίες σου παιδεύεσαι, γνωρίζοντας όμως ότι υπάρχει και Θεός από τον οποίο κυβερνιούνται όλα τα δημιουργήματα και κανένα δεν είναι απρονόητο, και δόξαζε γι’ αυτό την δικαιοσύνη του Θεού, που σε παίδευσε για το συμφέρον σου, χωρίς να γογγύσης καθόλου. Διότι, αν ο Κύριος μολονότι ήταν αναμάρτητος καταδικάσθηκε για τις δικές σου αμαρτίες σαν ένας παράνομος και ληστής χωρίς να γογγύση, πώς εσύ τώρα θέλεις να γογγύσης την στιγμή, που υποφέρεις για τις αμαρτίες σου και την στιγμή, που έχεις μπροστά σου το παράδειγμα του αναμάρτητου Ιησού; Έτσι για την ευγνωμοσύνη σου και την ομολογία σου αυτή, γνώριζε, ότι θα ακούσης και εσύ τον β’ λόγο, που είπε ο Κύριος στον ληστή και θα εισέλθης στον παράδεισο, για να βασιλεύης μαζί με τον Χριστό αφήνοντας έξω εκείνον τον βλάσφημο και γογγυστή ληστή, όπως σε συμβουλεύει οθεολόγος Γρηγόριος· «Αν σταυρωθής μαζί με τον Χριστό ως ληστής, γνώρισε τον Θεό ως ευγνώμων ληστής· αν και εκείνος λογαριάσθηκε μαζί με τους παράνομους για σένα και για την αμαρτία, εσύ γίνε για εκείνον έννομος. Προσκύνησε εκείνον, που κρεμάσθηκε για σένα και κρεμασμένος κέρδισε κάτι και από την κακία· αγόρασε με τον θάνατο την σωτηρία· μπες στον παράδεισο μαζί με τον Ιησού, για να μάθης από πού έχεις πέσει· κύτταξε τα κάλλη, που υπάρχουν εκεί· άφησε τον γογγυστή μαζί με την βλασφημία να πεθάνη έξω» (Λόγ. εις το Πάσχα).

Αν έχης σαρκικούς γονείς ή πνευματικούς πατέρες και γέροντες, τρέξε στον σταυρό και μάθε από τον γ’ λόγο του Κυρίου να φροντίζης γι’ αυτούς και να δείχνης το ενδιαφέρον σου φροντίζοντας για την διατροφή τους· με υπηρεσία σωματική· με τιμή και υπακοή και κάθε άλλη βοήθεια· ιδιαίτερα, όταν είναι πτωχοί και ασθενείς και γέροντες και δεν σε εμποδίζουν από την θεοσέβεια και την αρετή. Όταν κάποιος σου κάνη κάποια ζημία μικρή ή μεγάλη, τρέξε στον σταυρό και μάθε από τον δ’ λόγο του Κυρίου να αναλάβης κι εσύ στον εαυτό σου το σφάλμα εκείνο του αδελφού σου,υπομένοντάς το με την θέλησί σου και με αγάπη, σαν να το έκανες εσύ σε άλλον, όπως και ο Χριστός αναδέχθηκε στο δικό του πρόσωπο την δική μας εγκατάλειψι και αφροσύνη και τις αμαρτίες μας· διότι, γνώριζε αδελφέ, όπως λέει ο άγιος Μάρκος ο ασκητής (διαλόγος αντιρρητικός προς τον σχολαστικόν) δύο είναι οι αναδοχές [Αναδοχή σημαίνει ανάληψι ευθύνης], η μία είναι αυτή που γίνεται με εξαναγκασμό και με κακία· όπως για παράδειγμα, όταν κάποιος συκοφαντή τον άλλον ή τον αδική ή τον κατακρίνη ή του κάνη κάποιο άλλο κακό, τότε τον αναδέχεται με την βία και παίρνει πάνω του τις αμαρτίες και τους πειρασμούς που θα πάθαινε εκείνος που συκοφάντησε ή αδίκησε ή κατέκρινε ή κακοποίησε, όπως το μαρτυρεί αυτό η Αγία Γραφή που λέει· «Ο δίκαιος λυτρώνεται από την θλίψι και αντί γι’ αυτόν παραδίνεται στην θλίψι ο αμαρτωλός» (Παροιμ. 11, 8). Και πάλι· «Αυτός που σκάβει λάκκο για τον πλησίον του, θα πέση ο ίδιος μέσα και ο βράχος θα γυρίση πίσω σ’ αυτόν που τον κυλάει» (Παροιμ. 26, 27). Η άλλη αναδοχή γίνεται με την θέλησι και προέρχεται από αγάπη, όπως ο Κύριος αναδέχθηκε και πήρε στον εαυτό του τις αμαρτίες τις δικές μας και τις ασθένειες και τους πειρασμούς και τα πάθη μας υπομένοντας μέχρι θανάτου· διότι λέει· «Να ο αμνός του Θεού, που σηκώνει την αμαρτία του κόσμου» (Ιω. 1, 29). Και πάλι· «Αυτός πήρε τις αδυναμίες μας και βάσταξε τις αρρώστειες μας» (Ματθ. 8, 17). «Και γι’ αυτούς εγώ αγιάζω τον εαυτό μου, για να είναι και αυτοί αγιασμένοι με την βοήθεια της αλήθειας» (Ιω. 17, 19), όπως και οι Απόστολοι και όλοι οι άγιοι αναδέχθηκαν τα σφάλματα και τους πειρασμούς που τους προκαλούσαν τόσο οι ασεβείς όσο και οι ευσεβείς, υπομένοντάς τα σαν δικά τους· γι’ αυτό και ο Παύλος παραγγέλλει λέγοντας· «Ο ένας να σηκώνη το φορτίο του άλλου και έτσι θα εφαρμώσετε πλήρως τον νόμο του Χριστού» (Γαλ. 6, 2).

Όταν σε ενοχλή το πάθος της πλεονεξίας και η δίψα και η επιθυμία του πλούτου και της δόξας και της ηδονής τρέξε στο σχολείο του Γολγοθά και μάθε από τον ε’ λόγο, που είπε ο Κύριος στον σταυρό, να διψάς και να επιθυμής όχι, αυτά τα φθαρτά και παροδικά πράγματα, τα οποία όντας διαβατικά και ψεύτικα ποτέ δεν πρόκειται να χορτάσουν την επιθυμία του ανθρώπου, όπως ούτε το ζωγραφισμένο νερό μπορεί να ξεδιψάση εκείνον, που διψά. Γι’ αυτό και η γυναίκα εκείνη του Λωτ, που γύρισε και κύτταξε στα Σόδομα, δεν έγινε πέτρα κάποιου άλλου πράγματος αλλά πέτρα αλατιού· «Και έγινε στήλη από αλάτι» (Γεν. 19, 26), διότι όπως εκείνος που τρώει αλάτι δεν μπορεί να ξεδιψάση, έτσι και όποιος επιθυμεί τα πράγματα του κόσμου, δεν μπορεί ποτέ να χορτάση. Γι’ αυτό λέω κι εγώ· μη επιθυμής αυτά, αλλά να επιθυμής να ευεργετής τους αδελφούς σου και να τους αγαπάς και να υποφέρης για την αγάπη τους· να επιθυμής τον Θεό και την δόξα του Θεού και την ευτυχία, που μόνη της μπορεί να χορτάση την επιθυμία σου και την δίψα σου, όπως αναφέρει ο ψαλμωδός· «Θα χορτάσω, όταν ακατάπαυστα θα βλέπω και θα απολαμβάνω την δόξα του θεϊκού σου προσώπου» (Ψαλμ. 16, 15). Γι’ αυτό είπε και ο Ιερός Αυγουστίνος ότι «Μόνον η ουράνια μακαριότητα είναι το τέλειο αγαθό, που αναπαύει απόλυτα την επιθυμία του ανθρώπου». Όταν, πάλι, ασθενήσης ή γεράσης και βλέπης ότι πλησίασε ο θάνατος τρέξε στο σχολείο του Γολγοθά και μάθε από τον στ’ λόγο του Κυρίου, να αποτελειώσης όλα εκείνα, που συνηθίζονται και πρέπει να γίνωνται από τους χριστιανούς· δηλαδή να φωνάξης τον πνευματικό αμέσως και να εξομολογηθής τις αμαρτίες με κατάνυξι και καρδιακή συντριβή· όλες τις αμαρτίες, που έκανες από την νεαρή σου ηλικία μέχρι την ώρα εκείνη· να συγχωρήσης μέσα από την καρδιά σου όλους εκείνους, που σου έφταιξαν με λόγο ή με έργο και να ζητήσης συγχώρησι κι εσύ από όλους εκείνους που λύπησες με οποιονδήποτε τρόπο· να κάνης το άγιο Ευχέλαιο, να κοινωνήσης τα θεία μυστήρια, να γράψης διαθήκη και να διατάξης για όλη σου την περιουσία, που σου βρίσκεται, γράφοντας να δοθή ελεημοσύνη και στους πτωχούς όπως παραγγέλλει ο ιερός Χρυσόστομος λέγοντας ότι η διαθήκη του καθενός πρέπει να έχη μέσα και τα ονόματα του Χριστού και των πτωχών [Τα εξής λέει η φωνή του Χρυσοστόμου· «Στις διαθήκες σου άφησε κληρονόμο τον Χριστό» (λόγ. ιη’ προς Εφεσίους), δηλαδή τους πτωχούς, κάτω από το πρόσωπο των οποίων την ελεημοσύνη την δέχεται ο Χριστός, όπως το είπε μόνος ο Χριστός· «Ό,τι κάνατε σε έναν από αυτούς τους ασήμαντους αδελφούς μου, σ’ εμένα το κάνατε» (Ματθ. 25, 40). Και πάλι λέει ο ίδιος χρυσός άγιος· «Όταν πρόκειται να πεθάνη κανείς, ο συγγενής ας προετοιμάζη τα εντάφια εκείνου που πεθαίνει· και ας πείση αυτόν που φεύγει να αφήση κάτι για τους πτωχούς» (ομιλία πε’ εις το κατά Ιωάνννην)]. Και, όταν πρόκειται να παραδώσης το πνεύμα σου, θυμήσου τον ζ’ λόγο του Κυρίου και αφιέρωσε με κάθε είδος ταπεινώσεως και με πόνο και με δάκρυα την ψυχή σου στον Θεό, λέγοντας με τον Στέφανο· «Κύριε, δέξου το πνεύμα μου» (Πράξ. 7, 59)· και με τον Ιερό Αυγουστίνο· «Η ζωή μου, παράλαβε την ψυχή μου» (ευχή ερωτ. α’). Βλέπεις αδελφέ, πόσο διδάχθηκες από το σχολείο του Γολγοθά; Βλέπεις τι θαυμαστή και ηθική διδασκαλία σου παρέδωσε ο Κύριος επάνω στον σταυρό; Πρέπει να αισθανθής ντροπή, που μέχρι τώρα δεν φρόντισες και δεν ζήτησες να μάθης αυτήν την τόσο ψυχωφελή διδασκαλία. Ευχαρίστησε τον Ιησού, διότι σε δίδαξε όχι μόνον όταν ήταν πάνω στην γη, αλλά ακόμη και κρεμασμένος πάνω στον σταυρό δεν σταμάτησε να σε διδάσκη τα απαραίτητα για την σωτηρία σου. Και παρακάλεσέ τον να σε αξιώση με την χάρι του να θυμάσαι πάντοτε και να κρατάς στην καρδιά σου αυτή την διδασκαλία, για να την χρησιμοποίησης όταν είναι ανάγκη και για να μη αμαρτάνης, λέγοντας με τον Δαυίδ· «Μέσα στην καρδιά μου έκρυψα τα λόγια σου, για να μη αμαρτήσω πλέον» (Ψαλμ. 118, 11). Και επειδή ο σταυρός στάθηκε σαν ένας υψηλός άμβωνας από τον οποίο σου κήρυξε ο Κύριος αυτά τα σωτήρια μαθήματα, ζήτησε χάρι από τον Κύριο να σε αξιώση να τον αγκαλιάζης σε κάθε σου θλίψι, για να βρίσκης καταφυγή και παρηγοριά σε όλα σου τα πάθη τον σταυρό και για να έχης δόξα και καύχημα σε όλη σου την ζωή τον σταυρό, φωνάζοντας με τονΠαύλο· «Όσο για μένα δεν θέλω άλλη αφορμή για καύχησι εκτός από τον σταυρό του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, τον σταυρό που επάνω πέθανε ο κόσμος για μένα κι εγώ για τον κόσμο» (Γαλ. 6, 14).

Από πού προήλθε η άρνηση του Αποστόλου Πέτρου; (Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης)

Στην αρνησι του Αποστόλου Πέτρου, που προήλθε

Α’. Από την υπερηφάνεια.

Β’. Από την αδιαφορία.

Γ’. Από την έλλειψι τής προσευχής.

Α’.

Σκέψου, αδελφέ, από πού προήλθε εκείνη η φοβερή πτώσις της αρνήσεως του αποστόλου Πέτρου, που ενώ προηγούμενος ήταν τόσο θερμός μαθητής του Ιησού Χριστού και κατόπιν έγινε επίορκος και αρνητής του διδασκάλου του, για να στηριχθής περισσότερο στο καλό μέσα από την πτώσι εκείνου. Η πρώτη αιτία της αρνήσεως του Πέτρου ήταν η υπερηφάνεια [Ο θείος Χρυσόστομος αναφέρει ότι τρία ήταν τα αίτια της αρνήσεως του Πέτρου· η αντιλογία στα λόγια του Κυρίου, η προτίμησις του εαυτού του από τους άλλους μαθητές και η εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στην δύναμί του. «Δυο ήταν τα εγκλήματα· και το ότι αντιμίλησε και το ότι προτίμησε τον εαυτό του από τους άλλους μαθητές· μάλλον και τρίτο· το ότι εξαρτούσε το παν από τον εαυτό του, δηλαδή είχε μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό του» (Σειρά εις το κατά Ματθαίον)], μέσα από την οποία έχοντας ιδιαίτερη εκτίμησι στον εαυτό του και στην προηγούμενή του θερμότητα, έφθασε στο σημείο να καταφρονή όλους τους αποστόλους και να προτιμά τον εαυτό του περισσότερο από τους άλλους λέγοντας ότι αν επρόκειτο όλοι οι άλλοι να αρνηθούν τον Χριστό, αυτός όμως ποτέ δεν επρόκειτο να τον αρνηθή· «Εάν όλοι κλονισθούν στην εμπιστοσύνη τους σ’ εσένα, εγώ ποτέ δεν θα κλονισθώ» (Ματθ. 26, 33), και κατόπιν έφθασε σε τόση παραφροσύνη, ώστε ούτε τα λόγια του διδασκάλου του υπολόγισε που του προέλεγε την πτώσι του, αλλ’ αντιστεκόταν και νόμιζε, ότι είναι λόγια άχρηστα και που λέγονται στον αέρα· «Αλλ’ ο Πέτρος ακόμη περισσότερο έλεγε· Και αν χρειασθή να πεθάνω μαζί σου, δεν θα σε απαρνηθώ» (Μάρκ. 14, 31). Αυτή η ίδια η υπερηφάνεια τον έκανε να αυθαδιάση και να κινδυνεύση, όχι μόνον όταν μπήκε στην αυλή του αρχιερέα ανάμεσα σε τόσο πλήθος στρατιωτών, αλλά και όταν κάθισε αναπαυτικά μαζί με αυτούς στην φωτιά και ζεσταινόταν· και τόσο πολύ τον έκανε να υπερβή το θάρρος του, ώστε να έχη την γνώμη, ότι ο διάβολος πρέπει να φοβάται αυτόν και όχι αυτός τον διάβολο. Γι’ αυτό ποιο είναι το αξιοπερίεργο που με τέτοιον τρόπο αρνήθηκε τον Χριστό και έπεσε; Γιατί πώς μπορούσε να παραμείνη όρθιος, την στιγμή που τον έσπρωξε μία τόση μεγάλη υπερηφάνεια; «Πριν από την συντριβή προηγείται η υπερηφάνεια και πριν από την πτώσι η καταφρόνησις» (Παροιμ. 16, 18). Ναι, ακολουθούσε τον Ιησού και ο αγαπημένος του μαθητής και μπήκε στο παλάτι του Καϊάφα, αλλά επειδή δεν έδειξε υπερβολικό θάρρος στον εαυτό του και στην δική του δύναμι και επειδή δεν δέχθηκε στην καρδιά του την υπερηφάνεια και την αυθάδεια, γι’ αυτό βγήκε από εκεί χωρίς να αρνηθή τον θείο του διδάσκαλο. Γι’ αυτό και από ταπεινοφροσύνη δεν αναφέρει ονομαστικά στο ευαγγέλιό του ότι αυτός ακολουθούσε τον Ιησού, όπως λέει ο ιερός Θεοφύλακτος· «Από ταπεινοφροσύνη κρύβει τον εαυτό του». Ω καταραμένη υπερηφάνεια, η αρχή και ρίζα κάθε αμαρτίας· πόσα κακά δεν προξενείς στον ταλαίπωρο άνθρωπο!

Αλλοίμονο, λοιπόν, και σε σένα, αγαπητέ αναγνώστα, αν ποτέ δείξης υπερβολικό θάρρος στον εαυτό σου και στερεώσης τις αποφάσεις σου στις προσωπικές σου δυνάμεις· «Αλλοίμονο, λέει, σ’ αυτούς που έχουν εξουσία στην Ιερουσαλήμ» (Ησ. 1, 24). Αλλοίμονό σου, αν θελήσης να κάνης κάτι, όπως το φαντάζεσαι και όπως νομίζεις, και δεν θέλησης να ακολουθήσης τις συμβουλές του κατά Θεόν πνευματικού σου πατέρα και άλλων σου γνωστών, που θα είναι καλλίτεροί σου και σοφώτεροι από εσένα. «Αλλοίμονο, λέει, σ’ εκείνους που νομίζουν ότι είναι σοφοί και θεωρούν τον εαυτό τους έξυπνο» (Ησ. 5, 21). αλλοίμονό σου, αν είσαι αντίθετος με τις άγιες Γραφές και τους αγίους Πατέρες και πεισματικά παραβαίνης τις παραδόσεις της Εκκλησίας και των αγίων, για να διαφυλάξης τις παραδόσεις των ανθρώπων και τις κακές συνήθειες. «Αλλοίμονο τους λέει, διότι απομακρύνθηκαν από εμένα. Πρόκειται να καταστραφούν, διότι ασέβησαν σ’ εμένα» (Ωσηέ 7, 13). Και ο Κύριος ελέγχει γι’ αυτό τους αγράμματους γραμματείς λέγοντας· «Γιατί και σεις παραβαίνετε την εντολή του Θεού, για την παράδοσί σας» (Ματθ. 15, 3). Και με λίγα λόγια· αλλοίμονό σου αν αφήσης τον εαυτό σου να τυφλωθή τόσο πολύ από τον καπνό της υπερηφανείας, ώστε να νομίζης ότι είσαι κάποιος σπουδαίος στον κόσμο· θέλεις, ταλαίπωρε, να καταλάβης ποια είναι η αξία σου; Φαντάσου το από το εξής: Όλα τα έθνη, λέει ο προφήτης μπροστά στον Θεό είναι μία σταγόνα από νερό· «Όλα τα έθνη σαν μία σταγόνα σ’ έναν κάδο από νερό» (Ησ. 40, 15). Τώρα εσύ μοίρασε την σταγόνα αυτή σε τόσα μέρη, όσοι είναι οι άνθρωποι που πέρασαν, όσοι ζουν και όσοι πρόκειται να έλθουν στον κόσμο, και μέσα από αυτό το αναρίθμητο πλήθος των ανθρώπων, δες πόσο μέρος από την σταγόνα εκείνη ανήκει σε σένα· και, λοιπόν, εκείνο το μέρος που είναι ένα τίποτα, είσαι εσύ μπροστά στον Θεό· κατόπιν και η δύναμίς σου είναι ανάλογη με σένα, δηλαδή είναι και αυτή ένα τίποτε, όπως ένα τίποτε είναι και η ύπαρξίς σου. Κατόπιν, λοιπόν, αφού κάνης αυτό το μοίρασμα, τότε να υπερηφανευθής αν έχης δίκαιο· αν όμως δεν έχης δίκαιο, για να υπερηφανευθής αλλά έχεις μάλιστα αμέτρητα δίκαια, για να ταπεινωθής μέχρι την άβυσσο του μηδενός τότε δεν πρέπει να φοβάσαι κάποιον άλλον και να μη καταφρονής κανένα άλλον, όσο τον εαυτό σου. Αν όμως σκέπτεσαι κάπως διαφορετικά και έχης μεγάλη ιδέα για τον εαυτό σου, να είσαι σίγουρος ότι βρίσκεσαι πολύ κοντά στην πτώσι σου, όπως λέει ο Σειράχ· «Αν κάποιος δεν προσκολληθή γερά με σεβασμό στον Κύριο, γρήγορα θα καταστραφή ο οίκος του» (Σοφ. Σειρ. 27, 3). Εσύ όμως πόσες φορές έφθασες στο σημείο να πέσης σε γκρεμούς μεγάλων αμαρτημάτων; Πόσες φορές έγινες άξιος να σε αφήση ο Θεός χωρίς βοήθεια, λόγω της υπερηφάνειάς σου; Λοιπόν, αποφάσισε και μίσησε μέσα από την καρδιά σου αυτή την καταραμένη υπερηφάνεια, που είναι αιτία κάθε πτώσεως όπως λέει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος· «Όπου συνέβη κάποιο πτώμα, εκεί προηγήθηκε η υπερηφάνεια» (Λόγος κβ’). Και, αντίθετα, βάλε μέσα στην καρδιά σου και αγάπησε την ταπείνωσι, που είναι η αιτία και το βασικό στοιχείο και η ύπαρξις όλων των αρετών [Γι’ αυτό και ο άγιος Γρηγόριος Θεσσαλονίκης ωνόμασε την ταπείνωσι δημιουργό και σύνδεσμο κάθε αρετής, λέγοντας· «Με την οποία τελειοποιεί (ο Θεός) την ταπείνωσι, που είναι δημιουργός και ο σύνδεσμος κάθε αρετής· όχι εκείνη, που αποτελείται μόνο από λόγια και σχήματα και είναι εύκολη σε οποιονδήποτε, αλλά εκείνη, που μαρτυρείται από το αγαθό και θείο Πνεύμα, την οποία δημιουργεί αυτό το Άγιο Πνεύμα, όταν εγκαθίσταται στα βάθη της ψυχής μας» (λόγος εις Ξένην)], διότι όπως αν γεμίσης όλο το βιβλίο από μηδενικά, αυτά δεν δείχνουν τίποτε παρά μόνο μηδενικά, ούτε έχουν κάποιον αριθμό· αλλά αν προστεθούν στα μηδενικά τα σημαντικά ψηφία των αριθμών, δηλαδή το ένα ή το δύο ή το τρία, τότε και τα μηδενικά εκείνα παίρνουν αξία και φανερώνουν αριθμό· έτσι και όλες οι αρετές, αν δεν έχουν μαζί τους την ταπείνωσι, μόνον μηδενικά είναι και τίποτε δεν αξίζουν. Και ο αββάς Ισαάκλέει, ότι η χάρις του Θεού δεν δίνεται στην εργασία των άλλων αρετών, αλλά στην ταπείνωσι· «Στην ταπείνωσι δίνεται η χάρις λοιπόν, η ανταπόδοσις δεν δίνεται στην αρετή, ούτε στον μόχθο γι’ αυτήν, αλλά στην ταπείνωσι, που προέρχεται από αυτήν» (Λόγος κζ’ σελ. 236). Θυμήσου ότι αν δεν ταπεινωθής και αν δεν γίνης σαν ένα παιδί, δεν πρόκειται να μπης στη βασιλεία των ουρανών, όπως λέει αποφασιστικά ο Κύριος· «Σας βεβαιώνω ότι αν δεν ταπεινώσετε τον εαυτό σας και αν δεν γίνετε σαν τα παιδιά, δεν θα μπήτε στην βασιλεία των ουρανών. Εκείνος που θα ταπεινώση τον εαυτό του σαν αυτό το παιδί, αυτός θα είναι ο μεγαλύτερος στην βασιλεία των ουρανών» (Ματθ. 18, 3).Να αισθανθής ντροπή, που μολονότι έχεις τόσες αιτίες να καταφρονής τον εαυτό σου, εσύ πάλι θέλεις σαν ανόητος να σε τιμούν οι άλλοι. Και παρακάλεσε τον Ιησού Χριστό, που, όπως με το θεϊκό του βλέμμα φώτισε την τύφλωσι του Πέτρου του μαθητή του τότε που έπεσε και τον έφερε σε συναίσθησι του πτώματός του· «Και ο Κύριος γύρισε και κοίταξε κατά πρόσωπο τον Πέτρο» (Λουκ. 22, 61), έτσι και τώρα να φωτίση την δική σου την τύφλωσι, για να μη ξεπέσης αλλά να μάθης να λες εκείνο που λέει οΑπόστολος· «Εκείνος που νομίζει ότι στέκεται, ας προσέξη μήπως πέση»(Α’ Κορ. 10, 12) [Αξίζει να σημειωθή εδώ εκείνο που λέει ο ιερός Χρυσόστομος, ότι από την πτώσι του Πέτρου και από την πτώσι του Ιούδα μαθαίνουμε δύο μεγάλα πράγματα· ότι δεν αρκεί μόνον η προαίρεσις του ανθρώπου για να τον διαφυλάξη, χωρίς την βοήθεια του Θεού, όπως συνέβη με την περίπτωσι του Πέτρου· και αντίθετα ότι μόνη η βοήθεια του Θεού, χωρίς την δική μας προαίρεσι, δεν μπορεί να μας σώση, όπως συνέβη στον Ιούδα· «Από εδώ μαθαίνομε ένα μεγάλο δόγμα· ότι δεν αρκεί σε κάποιον η ανθρώπινη προαίρεσις, αν δεν υπάρχη και η βοήθεια του Θεού» και πάλι· «Δεν κερδίζουμε τίποτε από την βοήθεια του Θεού, όταν δεν υπάρχη προαίρεσις» (Σειρ. Εις το κατά Ματθαίον). Και εκείνο ακόμη, που λέει ο άγιος Ιωάννης ο Καρπάθιος ότι ο Πέτρος όντας έμπειρος στον πόλεμο του διαβόλου, έπεσε, ναι και αρνήθηκε, αλλά δεν απελπίσθηκε, αλλά αφού μετανόησε, σώθηκε· ο Ιούδας όμως μη έχοντας πείρα του πολέμου, αφού έπεσε μία φορά απελπίσθηκε ο δυστυχής και γι’ αυτό χάθηκε (Κεφ. πε’ σελ. 235, Φιλοκαλλία). Βλέπε και στην η’ Ανάγνωσι, ότι δεν πρέπει κανείς να απελπίζεται].

Β’.

Σκέψου, αγαπητέ, την αιτία της αρνήσεως του Αποστόλου Πέτρου, που είναι η αμέλεια, η οποία φαίνεται φανερή σ’ αυτά τα τρία· στον τρόπο, με τον οποίον ακολουθούσε τον διδάσκαλο του• στον σκοπό για τον οποίον τον ακολουθούσε και στα αποτελέσματα που του προξένησε η αμέλεια. Ο τρόπος που τον ακολουθούσε ήταν από μακριά· «Ο Πέτρος τον ακολουθούσε από μακριά» (Ματθ. 26, 58) που σημαίνει ότι ο Πέτρος κυριευόταν από μία χλιαρότητα και αμέλεια και ούτε εντελώς ήθελε να εγκαταλείψει τον διδάσκαλό του, ούτε τελείως να τον ακολουθεί, αλλά ήθελε στην περίπτωση αυτή και να φαίνεται ότι είναι μαθητής του και να μη κινδυνεύσει για τον διδάσκαλο του.

Πάλι, το τέλος και ο σκοπός του Πέτρου, για τον οποίον ακολουθούσε τον Ιησού, δεν ήταν να πάει να πεθάνει μαζί του, αλλά κάποια περιέργεια, για να κάνει μία θεωρία, όχι σαν δικός του μαθητής, αλλά σαν ένας ξένος περιηγητής και να δει το τέλος του τόσο μεγάλου έργου. «Και όταν μπήκε μέσα κάθισε μαζί με τους υπηρέτες, για να δει το τέλος» (Ματθ. 26,58). Ακολούθησε τον Ιησού και ο Ιωάννης, ο αγαπημένος μαθητής αλλά όχι από μακριά, αλλά από κοντά και μπήκε στην αυλή του αρχιερέως όχι για να δει το τέλος και το αποτέλεσμα, αλλά, αν τύχαινε, να πεθάνει μαζί με τον διδάσκαλο του· και αυτό συνέβαινε, επειδή δεν ήταν χλιαρή η αγάπη του προς τον Κύριο, αλλά τον αγαπούσε τόσο πολύ, που ούτε για ώρα δεν δεχόταν να φύγει από κοντά του. Γι’ αυτό και δεν πήγε μόνος του να βάλει μέσα τον Πέτρο, αλλά είπε στη θυρωρό και εκείνη τον έβαλε μέσα, όπως ερμηνεύει ο ιερός Θεοφύλακτος· «Βγήκε τότε ο μαθητής ο άλλος, ο οποίος ήταν γνωστός στον αρχιερέα, και είπε στη θυρωρό και έβαλε τον Πέτρο μέσα» (Ιω. 18,16).

Πια ήταν τα αποτελέσματα της αμέλειας του Πέτρου; η τέλεια λησμοσύνη και ο λήθαργος, για να πω έτσι, που τον έπιασε στα λόγια του διδασκάλου του, ακόμη και τότε που τον αρνήθηκε, σε σημείο που αν ο Κύριος δεν γύριζε να τον δει, σίγουρα ο Πέτρος δεν θα αισθανόταν καθόλου ότι τον αρνήθηκε• «Ο Κύριος γύρισε και κοίταξε στο πρόσωπο τον Πέτρο και θυμήθηκε ο Πέτρος τον λόγο του Κυρίου» (Λουκ. 22,61) και η τέλεια άγνοια και η αθέτηση των παραγγελιών, που έδωσε ο Κύριος στο υπερώο και στον κήπο, για να παραμένει ο ίδιος άγρυπνος· «Σιμών, Σίμων ο σατανάς σάς ζήτησε, για να σας κοσκινίσει, όπως το σιτάρι» (Λουκ. 22,31)· και πάλι• «Σίμων, κοιμάσαι; Δεν μπόρεσες μία ώρα να αγρυπνήσεις» (Μάρκ. 14,37). Και επί πλέον η μεγάλη λύπη που τον κατέβαλε ολοκληρωτικά εξ αιτίας της οποίας και κοιμόταν και δεν μπορούσε να ανοίξει τα μάτια του, όπως λέει ο Λουκάς· «Ήλθε στους μαθητές του και τους βρήκε να κοιμούνται από τη λύπη» (Λουκ. 22,45).

Τώρα αυτή η μεγάλη αμέλεια του Πέτρου πώς ήταν δυνατό να καταλήξει σε κάτι άλλο, παρά σε μία φανερή πτώση; «Από τεμπελιές πέφτει το δοκάρι της στέγης» (Εκκλ 10,18). Γι’ αυτό η αμέλεια αυτή του Πέτρου παρομοιάζεται με την ψυχρότητα του τότε καιρού· γιατί λέει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης• «Στέκονταν εκεί οι δούλοι και οι υπηρέτες, οι οποίοι είχαν ανάψει κάρβουνα για να ζεσταθούν, διότι έκανε κρύο· στεκόταν δε μαζί τους και ο Πέτρος και ζεσταινόταν» (Ιω. 18,18). Και πραγματικά ο Πέτρος ήταν ψυχρός από την αγάπη του Θεού και του διδασκάλου του, όπως λέει ο σοφός Θεοφάνης ο Κεραμέας και γι’ αυτό θερμαινόταν από τη φωτιά και από τη ζέστη του κόσμου και της σάρκας την οποία ανάβουν οι υπηρέτες του διαβόλου, η οποία κατόπιν συνέχεια εξευτελίζει και διαπομπεύει τον ταλαίπωρο αμαρτωλό και τον κάνει αρνητή του Θεού· ο Ιωάννης όμως όντας θερμός στην αγάπη του Θεού δεν χρειάσθηκε να ζεσταθεί από τέτοια καταραμένη φωτιά.

Ω παγκάκιστη αμέλεια! Καλά σε ονόμασε ο άγιος Μάρκος ο ασκητής άθεη στην επιστολή του προς τον Νικόλαο, διότι σε όλο το μέλλον κάνεις τους ανθρώπους άθεους και αρνητές του Χριστού· καλά είπε ο ίδιος Μάρκος ότι οι τρεις μεγάλοι γίγαντες του διαβόλου κα των παθών είσαι εσύ και η λησμοσύνη και η άγνοια· καλά σε τοποθέτησαν οι θεολόγοι στην πρώτη θέση από εκείνα που οδηγούν στην καταστροφή, η οποία παρασύρεις μαζί σου και τους άλλους τρεις βαθμούς της απώλειας την τύφλωση του νου, την πώρωση της καρδιάς και τον αδόκιμο νου.

Τώρα εσύ, αγαπητέ, που διαβάζεις αυτά, μπες μέσα στον εαυτό σου και εξέτασε καλά την καρδιά σου, η οποία μερικές φορές είναι τόσο μυστική, ώστε όχι μόνο στους άλλους είναι αγνώριστη, αλλά ακόμη και στον ίδιο τον εαυτό σου, όπως αναφέρεται· «Ανεξερεύνητα είναι τα βάθη της ανθρώπινης καρδιάς και ποιός μπορεί να την γνωρίσει;» (Ιερεμ, 17,9). Μπες μέσα στην καρδιά σου και ίσως βρεις εκεί όλα αυτά τα ελαττώματα, διότι και συ, όταν σου συμβεί κάποια περίπτωση και κάποιος πειρασμός, αμέσως όπως ο Πέτρος λησμονείς όλους τους φωτισμούς και τις υποσχέσεις που σου έδωσε ο Θεός μέσα από τις άγιες Γραφές του, για να γνωρίσεις την μηδαμινότητα που έχουν οι ηδονές και τα καλά του κόσμου· και το παράξενο είναι ότι ξεχνάς και αυτήν την εμπειρία και την δοκιμή, που έκανες τόσες και τόσες φορές στα καλά του κόσμου, δοκιμάζοντάς τα πάντοτε και βρίσκοντάς τα ψεύτικα όλα, πράγμα το οποίο ο Πέτρος δεν το έπαθε, γιατί αυτός δεν δοκίμασε άλλη φορά τι είναι η άρνηση. Κάνεις μερικές φορές κάποιο καλό έργο, αλλά ποιός ξέρει μήπως το καλό αυτό το έχεις ανακατεμένο μαζί με κάποιο κοσμικό σκοπό; δηλαδή ή για να σε δοξάσει ο κόσμος ή για να κερδίσεις κάτι ή για να φαίνεσαι καλλίτερος από τους άλλους; Θέλεις να ακολουθείς τον Ιησού, αλλά με μία ενδιάμεση κατάσταση δηλαδή ούτε όλος να δοθείς στον Θεό, ούτε όλος στον κόσμο· δηλαδή ζητάς έναν δρόμο που να μη είναι ούτε ο πλατύς δρόμος που οδηγεί στην απώλεια ούτε ο στενός και γεμάτος θλίψεις που οδηγεί στην σωτηρία· αλλά ζητάς έναν δρόμο, που να μπορείς και συ να ακολουθήσεις τον Χριστό, όπως ο Πέτρος από μακριά, αλλά χωρίς να παραιτείσαι καθόλου από την υπηρεσία των παθών σου. Ω παγκάκιστη αμέλεια, που κυριεύει ακόμη κι εσένα αδελφέ! Μη κατηγορείς, λοιπόν, στο εξής τον μακάριο Πέτρο, που νικήθηκε από την αμέλεια, αλλά να κατηγορείς τον εαυτό σου, διότι νικιέσαι από αυτήν. Και εκείνος βέβαια, νικήθηκε μία φορά, ενώ εσύ νικιέσαι καθημερινά. Μη κατακρίνεις τον Πέτρο, γιατί αρνήθηκε τον Κύριο, αλλά να κατακρίνεις τον εαυτό σου· διότι μολονότι ομολογείς τον Θεό με τα λόγια, τον αρνείσαι όμως με τα έργα, κάνοντας αντίθετα σ’ εκείνα που διατάζει, όπως λέει ο Παύλος· «Ομολογούν ότι γνωρίζουν τον Θεό, τον αρνούνται όμως με τα έργα». Να κατακρίνεις τον εαυτό σου, γιατί όσες φορές ορκίζεσαι ψεύτικα, ή όσες φορές αρνείσαι την αλήθεια και δεν θέλεις να την ομολογήσεις ή από πείσμα ή από υπερηφάνεια ή αυταρέσκεια, τόσες φορές αρνείσαι τον Χριστό, που είναι η αλήθεια• «Εγώ είμαι η αλήθεια» (Ιω. 14,6) όσες φορές βασίζεσαι στην δύναμή σου και προσκυνείς σαν είδωλο την περιουσία σου, αρνείσαι τον Χριστό· γι’ αυτό και ο άγιος Παύλος ονόμασε την πλεονεξία ειδωλολατρεία (Κολοσ. 3,5). Και για να μιλήσω γενικά· οτιδήποτε προτιμάς περισσότερο από την αγάπη του Χριστού, κι αν ακόμη εκείνο είναι μία βελόνα, λέγεται άρνηση του Χριστού· γι’ αυτό είπε και ο ιερός Χρυσόστομος, ότι με πολλούς τρόπους μπορεί κάνεις να αρνείται τον Χριστό.

Γι’ αυτό, και συ αδελφέ, μιμήθηκες τον Πέτρο στην αμαρτία, ας μιμηθείς και την μετάνοιά του· επειδή, σύμφωνα με τον σοφό Νικήτα, γι’ αυτό τον λόγο γράφτηκαν τα σφάλματα των αγίων, για να μιμηθούμε εμείς την μετάνοια τους· «Μαθαίνουμε από τις άγιες Γραφές τις πτώσεις των άγιων, για να γίνουμε μιμητές και της μετάνοιάς τους» (Σειρ. Εις το κατά Ματθαίον). Εκείνος μία φορά αρνήθηκε τον Κύριο, αλλά μετανοούσε σε όλη του τη ζωή• διότι, λέει ο άγιος Κλήμης, ο μαθητής του, ότι όσες φορές ο Πέτρος άκουγε τον πετεινό που φώναζε, θυμόταν την άρνηση που έκανε και έκλαιγε· λέει και ο Ευαγγελιστής Μάρκος για τον Πέτρο ότι «Άρχισε να κλαίει» (Μάρκ. 14,72), πράγμα, που ερμηνεύοντας ο ιερός Θεοφύλακτος το λέει αντί το ‘αρξάμενος’. Διότι αφού άρχισε μία φορά να κλαίει, δεν σταμάτησε να κλαίει σε όλη του την ζωή.Και συ να μετανοήσεις από τα βάθη της καρδιάς σου προς τον Θεό σε όλη σου την ζωή· και, όσες φορές θυμάσαι τις αμαρτίες σου, να κλαις και να χύνεις γι’ αυτές δάκρυα πολύ πικρά· γιατί λέει ο άγιος Ιερώνυμος, ότι «Η μεν προσευχή καταπραΰνει τον Θεό, που είναι οργισμένος, ενώ τα δάκρυα τον αναγκάζουν να ελεήσει». Και ο άγιος Χρυσόστομος λέει ότι μετά την βροχή ο αέρας γίνεται καθαρός και ξάστερος, και μετά τα δάκρυα η ψυχή και ο νους γίνονται καθαρά και ξάστερα. Ο Πέτρος ακούγοντας εκείνον τον πετεινό, πού φώναξε, ξύπνησε και συναισθάνθηκε την αμαρτία του και εσύ ακούγοντας τον Κύριο, που σου φωνάζει «Γρηγορείτε» (Μάρκ. 13,37), ξύπνα από την αμέλεια, έλα σε συναίσθηση των αμαρτιών σου και στάσου άγρυπνος.

Εκείνος όσο ήταν στην αυλή του αρχιερέως μαζί με τους στρατιώτες δεν μπορούσε να κλάψει και να μετανοήσει, αλλά έκλαψε μόλις βγήκε έξω από την αυλή• «Και. μόλις βγήκε έξω έκλαψε πικρά» (Ματθ. 26,75). Και εσύ, αν δεν βγεις έξω από την αναισθησία του νου σου, που έχει πωρωθεί, όπως λέει αλληγορικά ο ιερός Θεοφύλακτος και αν δεν απομακρυνθείς από τα αίτια της αμαρτίας και αν δεν απομακρυνθείς εντελώς από το κακό, δεν μπορείς να κλάψεις τις αμαρτίες σου και να δείξεις αληθινή μετάνοια.

Εκείνος από την αμαρτία της αρνήσεως απέκτησε μετάνοια, απέκτησε ταπείνωση, δηλαδή το να μην έχει εμπιστοσύνη στη δύναμή του, αλλά στη βοήθεια του Θεού· απόκτησε το να μην απελπίζεται και τη συμπόνοια στους αμαρτωλούς Και συ από τις προηγούμενες αμαρτίες που έχεις κάνει, μάθε να ταπεινώνεσαι· μάθε όχι να κατηγορείς τους άλλους όταν αμαρτάνουν, αλλά να τους συμπονάς και να τους διδάσκεις να μην απελπίζονται.

Εκείνος με τη μεγάλη μετάνοια, που έδειξε, δέχθηκε πάλι την αποστολική αξία, που έχασε και έγινε πάλι κορυφαίος των Αποστόλων· και εσύ εάν μετανοείς με τέτοια θερμότητα, μπορείς να δεχθείς την χάρι της υιοθεσίας που έχασες με την αμαρτία σου, και να γίνεις πάλι υιός Θεού και κληρονόμος της βασιλείας του.

Γνώρισε, λοιπόν, ότι αιτία όλων σου των πταισμάτων ήταν η αμέλειά σου και να ντραπείς μπροστά στον θεϊκό σου διδάσκαλο· και από δω και πέρα αποφάσισε να αρχίσεις μία καινούργια ζωή με νέα θερμότητα και με σκοπούς όλους θεϊκούς δηλαδή για να δοξάζεις τον Θεό και για να ασφαλίσεις τη σωτηρία σου. Και, τέλος πάντων, επειδή η αμέλεια έχει μεγάλη δύναμη και μπορεί πάλι να σε ρίξει στην πτώση της αμαρτίας μολονότι είναι φοβερή και η δύναμη του διαβόλου• «Αυτοί όμως αμέλησαν (οι καλεσμένοι στους γάμους) και πήγαν ο ένας στο χωράφι του και ο άλλος στο εμπόριό του» (Ματθ. 22,5) γι’ αυτό παρακάλεσε τον Κύριο να σε ελευθερώσει από την μία και από την άλλη, αλλά το σπουδαιότερο να σε ελευθερώσει από τον εαυτό σου, γιατί συ ο ίδιος είσαι για τον εαυτό σου ένας εχθρός χειρότερος από κάθε διάβολο, καθώς αναφέρεται· «Εκείνοι που αμαρτάνουν είναι εχθροί της ζωής τους» (Τωβίτ 12,10).

Γ’.

Σκέψου, αγαπητέ, την τρίτη αιτία και την τελευταία αφορμή, από την οποία ο Απόστολος Πέτρος έπεσε στη άρνησι· ήταν η έλλειψις της προσευχής·και η αιτία πάλι της ελλείψεως της προσευχής ήταν η αμέλεια και η υπερηφάνεια· γιατί εκείνος που νομίζει ότι δεν κινδυνεύει από τίποτε και ότι είναι σταθερός αυτός δεν ζητάει με την προσευχή του βοήθεια από τον Θεό και ενώ ο άγιος Πέτρος είχε πολλές αιτίες να παραδοθή στην προσευχή, γιατί και ο Χριστός του παρήγγειλε πολλές φορές με τους άλλους Αποστόλους «Αγρυπνείτε και προσεύχεσθε, για να μη πέσετε σε πειρασμό» (Μάρκ. 14, 38)· και επειδή γι’ αυτό τον επετίμησε χωριστά· «Σίμων, κοιμάσαι; Δεν μπόρεσες μία ώρα να αγρυπνήσης» (Μάρκ. 14,37). Ακόμη και με το εξαιρετικό παράδειγμα που του έδωσε ο Σωτήρ στον κήπο προσευχόμενος τρεις συνεχόμενες ώρες [Επειδή σε τρία χρονικά διαστήματα έκανε ο Κύριος την προσευχή στον κήπο, όπως λένε οι ιεροί ευαγγελιστές· στο πρώτο διάστημα αναφέρουν καθαρά ο Ματθαίος και ο Μάρκος ότι προσευχήθηκε ο Κύριος για μία ώρα· από εδώ συμπεραίνουν πολλοί, ότι και στα άλλα δύο χρονικά διαστήματα πέρασαν δύο ώρες]. Όμως, όλα αυτά, δεν στάθηκαν ικανές αφορμές για να ξυπνήσουν τον Πέτρο από τον βαρύ ύπνο της αμέλειας και της λύπης· «Διότι τα μάτια τους ήσαν πολύ κουρασμένα» (Μάρκ. 14, 40), για να θελήση να προσευχηθή και να χρησιμοποιήση ένα τόσο εύκολο όπλο, για να δυναμώση με αυτό την ασθένειά του και να παρηγορήση την λύπη του. Τώρα, πρόσεξε, αδελφέ, πόσο αδύνατος είναι ο ταλαίπωρος άνθρωπος όταν δεν ενωθή με τον Θεό με την προσευχή παρακαλώντας τον να του χαρίση την βοήθειά του. Ο Πέτρος ο πρώτος και ο κορυφαίος όλων των Αποστόλων, ο Πέτρος που αγαπούσε τον διδάσκαλό του περισσότερο από όλους τους άλλους μαθητές· ο Πέτρος προς τον οποίον απεκάλυψε ο Πατέρας με τόσο φως την θεότητα του Ιησού Χριστού· «Δεν σου το απεκάλυψε αυτό άνθρωπος αλλά ο Πατέρας μου ο επουράνιος» (Ματθ. 16, 17)· ο Πέτρος που με τόση γενναιότητα ομολόγησε τον Χριστό για Υιό του Θεού μπροστά στους άλλους Αποστόλους· «Εσύ είσαι ο Χριστός ο υιός του ζωντανού Θεού» (Ματθ. 16, 16)· ο Πέτρος που είδε την θεότητα του Χριστού, όταν φάνηκε πάνω στο όρος Θαβώρ· ο Πέτρος λέω, εκείνος χωρίς να δεθή από στρατιώτες χωρίς να εξετασθή από κριτές χωρίς να δαρθή, χωρίς να καταδικασθή σε θάνατο, αλλά μόνον επειδή ρωτήθηκε από ένα ασήμαντο γυναικάριο, όχι με φοβέρα και απειλή, όχι με αγριότητα και θυμό, αλλά με καλωσύνη και ημερότητα· «Μήπως είσαι και συ από τους μαθητές αυτού του ανθρώπου;» (Ιω. 18, 17) αμέσως απαντά, ότι δεν γνωρίζει τον θεϊκό του διδάσκαλο ούτε καν ως άνθρωπο· «Δεν γνωρίζω τον άνθρωπο» (Ματθ. 26, 73) και προχωρώντας ακόμη στο χειρότερο άρχισε μπροστά σε όλο εκείνο το βλάσφημο πλήθος να προσθέτη επάνω στην άρνησι και όρκους ακόμη και αναθέματα, για να βεβαιώση το ψεύδος του· «Τότε άρχισε με κατάρες και όρκους να λέη· ‘Δεν γνωρίζω τον άνθρωπο’» (Ματθ. 26, 74). Και όλα αυτά γιατί; Διότι δεν έλαβε μαζί του το όπλο της προσευχής· γιατί δεν δυνάμωσε την αδυναμία του με την προσευχή, ούτε ενώθηκε με αυτή με τον παντοδύναμο Κύριο. Τέτοια είναι τα κακά και τέτοιοι είναι οι λαβύρινθοι, στους οποίους πέφτει όποιος δεν προσεύχεται συνέχεια· φθάνει στο σημείο να αρνηθή και τον Κύριο για τόσο ασήμαντο πράγμα και, αφού τον αρνηθή, συνεχίζει τον μεγάλο κατήφορο προχωρώντας και πέφτοντας στον γκρεμό πότε της μίας και πότε της άλλης αμαρτίας σαν να μη γνώρισε ποτέ τον Θεό με την πίστι. Γι’ αυτό και ο Κύριος είπε την παραβολή της χήρας και του κριτή της αδικίας για να μας παρακινήση να προσευχώμαστε πάντοτε και να μη αδιαφορούμε· «Τους είπε και παραβολή, για να τους διδάξη ότι πρέπει πάντοτε να προσεύχονται και να μη χάνουν το θάρρος τους» (Λουκ. 18, 1).

Μάθε, λοιπόν, και συ αδελφέ, με ξένα έξοδα, δηλαδή με την πτώσι αυτή του Αποστόλου Πέτρου, μάθε να μη αφήσης ποτέ τον εαυτό σου να εμποδισθή από κάποιο πράγμα στο να προστρέχης πάντοτε με την προσευχή στον Κύριο, πάντοτε βέβαια, ιδιαίτερα όμως σε καιρό πειρασμού και θλίψεως· «Μη σ’ εμποδίση τίποτε στον καιρό σου να εκπληρώσης ό,τι έταξες» (Σειρ. 18, 22). Εάν όμως εγκαταλείψης την προσευχή, γνώριζε ότι θα είναι αρκετό ένα απλό παιχνίδι, ένας απλός λόγος μία μόνο αντίρρησις του κόσμου, για να σε κάνη να αρνηθής όλες τις καλές αποφάσεις που πήρες για την σωτηρία της ψυχής και να ξεχάσης εκείνον τον Κύριο, που τόσο πολύ σε ευεργέτησε και έδωσε για σένα το αίμα και την ζωή του.

Για να αποδώση, όμως η προσευχή σου καρπό και για να γίνη, όπως πρέπει, με συντομία σου λέω τα εξής απαραίτητα και ουσιώδη γι’ αυτήν. Γνώριζε, λοιπόν, αδελφέ, ότι σύμφωνα με τον Μένα Βασίλειο (Διατάξ. ασκητ. α’.) η προσευχή διαιρείται σε τέσσερα· α’. στην δοξολογία του Θεού. β’. στην ευχαριστία των ευεργεσιών του· γ’. στην εξομολόγησι των αμαρτιών και δ’. στην αίτησι εκείνων, που είναι απαραίτητα για την σωτηρία. Όταν, λοιπόν, πρόκηται να προσευχηθής άρχισε πρώτα από την δοξολογία του Θεού λέγοντας· «Δόξα σοι, Κύριε, ο Θεός μου, ο ακατάληπτος και αγαθός και Παντοδύναμος και κτίστης όλου του κόσμου»· καιμη αρχίσης να ζητάς αμέσως· γιατί με τον τρόπο αυτόν κατηγορείς την προαίρεσί σου, ότι δηλαδή τρέχεις στον Θεό από ανάγκη, όπως λέει ο Μέγας Βασίλειος· «Όταν προσεύχεσαι μη έλθης αμέσως στην αίτησί σου· διαφορετικά διαβάλλεις την προαίρεσί σου, ότι έρχεσαι να προσευχηθής στον Θεό πιεζόμενος από ανάγκη». Κατόπιν ευχαρίστησε τον Θεό λέγοντας· «Σε ευχαριστώ για όλες τις ευεργεσίες που έκανες για μένα, μολονότι δεν σε ευχαριστώ, όπως πρέπει».

Κατόπιν εξομολογήσου μπροστά του όλες σου τις αμαρτίες, αν μπόρεσηςκάθε μία ξεχωριστά, για μεγαλύτερη κατάνυξι, όπως είναι και οι ευχές της Θείας Μεταλήψεως λέγοντας· αμάρτησα ενώπιόν σου, Κύριε, και σε λύπησα με φόνους με κλοπές με πορνείες κ.λπ. Αν, όμως μαζί με τις σαρκικές αμαρτίες που έκανες θυμάσαι και τους τρόπους και τα πρόσωπα με τα οποία αμάρτησες και μολύνεσαι, άφησε την εξειδικευμένη εξομολόγησι των σαρκικών σου αμαρτιών, όπως λέει ο άγιος Μάρκος ο ασκητής και λέγε μόνο· «Κύριε, αμάρτησα και σε λύπησα με πολλές σαρκικές αμαρτίες»· τις άλλες σου αμαρτίες όμως να τις εξομολογηθής καθαρά μία μία. Τέταρτο και τελευταίο, ζήτησε από τον Θεό όχι δόξα και πλούτο και ηδονές και υγεία σωματική, αλλά την βασιλεία του και την δικαιοσύνη του, όπως σου παραγγέλνει ο Κύριος (Ματθ. 6, 33). Λέγε μάλιστα· «Κύριε, θεράπευσε την ψυχή μου, διότι αμάρτησα σε σένα». Κύριε, συγχώρησε τις αμαρτίες μου· Κύριε, μη με αφήσης να πέσω σε πειρασμό· Κύριε, Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με. Και το περισσότερο μέρος της προσευχής σου, ας είναι αυτά τα αιτήματα· διότι βλέπουμε και στην Κυριακή προσευχή του Πάτερ ημών, περισσότερες είναι οι αιτήσεις παρά τα άλλα.

Οι τρόποι με τους οποίους πρέπει να προσεύχεσαι γενικά είναι δύο·εσωτερικός και εξωτερικός. Ο εσωτερικός τρόπος είναι το να προσπαθής να συγκεντρώνης όλον τον νου σου στα λόγια της προσευχής σου και να μη τον αφήνης να σκέπτεται τίποτε άλλο, σκεπτόμενος ότι βρίσκεσαι μπροστά στην παρουσία του Θεού· και για να συγκεντρώνεται καλλίτερα ο νους σου, κράτα και για λίγο την αναπνοή σου, όπως αναφέρουν οι όσιοι Πατέρες, ενώ την καρδιά σου κάνε την να διατίθεται και να επιθυμή, όσα λέγονται, όπως επιθυμεί τα καλά φαγητά, λαμβάνοντας φόβο και έχοντας ταπείνωσι, συντριβή και κατάνυξι στην προσευχή και να έχη και δάκρυα· και άλλοτε να προσεύχεσαι με τον νου και με την καρδιά σου (το οποίο είναι το καλλίτερο) και άλλοτε με το στόμα. Ο εξωτερικός πάλι τρόπος είναι να προσεύχεσαι πότε έχοντας σκυμμένο το κεφάλι σου, όπως ο τελώνης,πότε όρθιος, πότε γονατιστός και πότε σηκώνοντας τα χέρια σου· οι τρόποι αυτοί αναφέρονται από τις άγιες Γραφές· «Όταν στέκεσθε να προσεύχεσθε» (Μάρκ. 11, 25). Και «Γονάτισε και προσευχήθηκε» (Πράξ 9, 40). Και «Τα υψωμένα χέρια μου» (Ψαλμ. 140, 2). Αν όμως κανείς είναι ασθενής και μεγάλος στην ηλικία, ας προσεύχεται και καθιστός. Ο καιρός πάλι της προσευχής είναι οι επτά χρονικοί προσδιορισμοί, που έχουν ορισθή από την Εκκλησία, δηλαδή· εσπερινός, απόδειπνο, μεσονυκτικό, όρθρος και ώρες σύμφωνα με το «Επτά φορές την ημέρα σε δοξολόγησα» (Ψαλμ. 118, 164). Ιδιαίτερα, όμως να βιάζης τον εαυτό σου, για να προσεύχεσαι παντοτινά και αδιάκοπα, όπως παραγγέλλει ο Απόστολος σε όλους μοναχούς και λαϊκούς· «Συνεχώς προσεύχεσθε» (Α’ Θεσσαλον. 5, 17) και την ώρα που εκτελείς την τέχνη σου ή άλλη υπηρεσία σου να λες το «Κύριε, Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με»· και όλες τις ευεργεσίες να τις νοστιμίζης με την προσευχή, όπως λέει ο Μέγας Βασίλειος (επιστολή α’) και είπαμε και μεις προηγουμένως στον α’ συλλογισμό – της μελέτης για την ζωή του Κυρίου, που εξετάζεται γενικά.

Ο τόπος της προσευχής κατά κύριον λόγο, είναι η Εκκλησία, κατόπιν όμως ας είναι ο πιο ήσυχος τόπος του σπιτιού σου. Γιατί βλέπουμε και τον απόστολο Πέτρο, που ανέβηκε στο πάνω μέρος του σπιτιού (στο δώμα) και προσευχήθηκε· «Ανέβηκε ο Πέτρος στο ανώγειο, για να προσευχηθή» (Πράξ. 10, 9). Και γενικά, σε όποιον τόπο κι αν βρίσκεσαι, φρόντιζε να προσεύχεσαι, διότι λέει· «Σε κάθε τόπο, που εξουσιάζει ο Κύριος ευλόγησε τον Κύριο, ψυχή μου» (Ψαλμ. 102, 22).

Όταν, λοιπόν, προσεύχεσαι με τέτοιον τρόπο, να ομολογήσης ότι όλη σου η ελπίδα και η δύναμις στηρίζεται στην βοήθεια του λυτρωτή σου και ότι όσο εκείνος σε κρατάει σταθερά, για να μη πέσης τόσο κι εσύ θα παραμείνης όρθιος και ανίκητος από τους πειρασμούς. Αποφάσισε από δω και πέρα με την προσευχή σου να αφιερώνεσαι καθημερινά στον Κύριο Ιησού Χριστό και να μη κουρασθής να ζητάς το έλεός του και όλα όσα χρειάζονται για την σωτηρία σου, κι αν ακόμη δεν σου τα δώση· κι αν περάση ένας χρόνος ή δυο ή τρεις ή τέσσερις ή και περισσότεροι, έως ότου λάβης εσύ μη αναχώρησης αλλά με πίστι να ζητάς πάντα εργαζόμενος τα αγαθό, λέει ομέγας Βασίλειος (ασκητ. διατ. α’). Γιατί στο τέλος ο Θεός θα σου τα χαρίση, αν όχι για τίποτε άλλο, τουλάχιστο για την αδιαντροπιά σου, όπως είπε ο ίδιος· «Κι αν δεν σηκωθή να του δώση, επειδή είναι φίλος του, όμως για την αδιαντροπιά του θα σηκωθή και θα του δώση αυτά που έχει ανάγκη» (Λουκ. 11, 8). Βλέπουμε ακόμη και εκείνον τον δίκαιο Ισαάκ που παρακαλούσε είκοσι χρόνια τον Θεό να του χαρίση παιδί και ύστερα τον άκουσε (Γέν. 25)· και πολλοί από τους Οσίους καθημερινά φώναζαν στον Θεό· έλεος, έλεος, έλεος· άλλος πενήντα και άλλος εξήντα χρόνια και τότε έπαιρναν εκείνο που ζητούσαν ή μερικές φορές στην ζωή τους ή και κατά την ώρα του θανάτου τους· και το κάνει αυτό ο Θεός και δεν μας δίνει εύκολα εκείνο, που ζητάμε και για άλλους λόγους που γνωρίζει ο ίδιος ιδιαίτερα, όμως για να μας κάνη να παραμένουμε πάντοτε κοντά του και για να διατηρήσουμε καλά εκείνο που λάβαμε με τόση δυσκολία, όπως λέει ο Μέγας Βασίλειος· «Γι’ αυτό αργεί να δώση, σκεπτόμενος την παραμονή μας πλησίον του· και για να γνωρίσης τι είναι δώρο του Θεού και για να διατηρήσης αυτό που σου δόθηκε με φόβο» (ασκητ. διατάξ. α’). Και, τέλος πάντων παρακάλεσε τον Κύριο, αδελφέ, vα σου δώση αυτό το πνεύμα και το χάρισμα της προσευχής το οποίο, σαν κάποιο χρυσό κλειδί, θα μπορής να ανοίγης όποτε έχεις ανάγκη, τους θησαυρούς της χάριτος και βοήθειάς του· «Το Πνεύμα βοηθά στις αδυναμίες μας διότι δεν γνωρίζουμε πως πρέπει να προσευχώμαστε, αλλά αυτό το – Πνεύμα μεσιτεύει για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφρασθούν με λόγια» (Ρωμ. 8, 26).

(«ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ» ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Έκδοσις Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγίου Όρους, 2008)