Περιγραφή της παρούσης εκκλησιαστικής καταστάσεως Μεγάλου Βασιλείου, Διήγησις τῆς παρούσης τῶν ἐκκλησιῶν καταστάσεως

Περιγραφή της παρούσης εκκλησιαστικής καταστάσεως Μεγάλου Βασιλείου, Διήγησις τῆς παρούσης τῶν ἐκκλησιῶν καταστάσεως 

<<Η Εκκλησία πάντοτε ήταν πολεμουμένη υπό των τέκνων του διαβόλου , ποτέ όμως νικημένη>>

Με τι λοιπόν να παρομοιώσουμε την παρούσα κατάσταση; Η οποία είναι όμοια με κάποιο ναυτικό πόλεμο, τον οποίο από παλαιές συγκρούσεις, αφού εξέθρεψαν πολύ θυμό ενάντια ο ένας στον άλλο, συνέστησαν κάποιοι άνδρες ναυμάχοι και πολεμόχαροι. Κοίτα λοιπόν στην εικόνα αυτή τον στόλο και από τις δύο μεριές να αντεπιτίθεται με σφοδρότητα κι έπειτα, αφού η οργή εκραγεί σε αθεράπευτο βαθμό, να διαγωνίζονται πέφτοντας και οι δυο. Βάλε με το νου σου, αν θέλεις, και βίαια θύελλα να συγκλονίζει το ναυτικό, και καταχνιά πέφτοντας συνέχεια από τα νέφη να αμαυρώνει την όραση, ώστε να μη υπάρχει πλέον καμία διάκριση ανάμεσα σε φίλους και εχθρούς, αφού εξαιτίας της σύγχυσης δεν διακρίνονται τα σύμβολά τους. Ας προσθέσουμε ακόμα για την παραστατικότητα της εικόνας και την θάλασσα φουσκωμένη και στρεφόμενη από τον βυθό προς τα άνω, και καταρρακτώδη βροχή να κατακρημνίζεται από τα νέφη, και τα κύματα να ορθώνονται φοβερά από την τρικυμία· έπειτα τους ανέμους από όλες τις μεριές να συμπίπτουν στο ίδιο σημείο, όλο τον στόλο να συνταράσσεται, και σε κάθε παράταξη άλλους μεν να γίνονται προδότες και να αυτομολούν εξαιτίας της αγωνίας και τους υπόλοιπους να βρίσκονται σε ανάγκη, ταυτόχρονα να ευθυγραμμίζουν τα σκάφη τα οποία παρασύρονται από τον άνεμο, και να αποκρούουν όσους εφορμούν, και να σκοτώνουν ο ένας τον άλλο εξαιτίας της στάσεως, την οποία δημιούργησε ο φθόνος προς εκείνο που υπερέχει και η επιθυμία του καθενός να επιβληθεί. Μη ξεχάσεις σε όλα αυτά τον συμμιγή και άναρθρο ήχο που έχει η εκεί θάλασσα, από τους ανέμους που συρίζουν, και από τον πάταγο των πλοίων, και από το κύμα που αναβράζει, και από τη βοή των πολεμούντων, οι οποίοι από τα χτυπήματα αφήνουν κάθε είδους φωνές· με αποτέλεσμα να μη μπορεί να εισακουστεί μήτε του ναυάρχου μήτε του κυβερνήτου η φωνή, αλλά υπάρχει φοβερή αταξία και σύγχυση επειδή η υπερβολή των κακών, εξαιτίας της απόγνωσης για ζωή, δίνει κάθε άδεια σε αυτούς να αμαρτάνουν. Πρόσθεσε σε αυτά και κάποια άκαμπτη νόσο δοξομανίας, με αποτέλεσμα ενώ το πλοίο ήδη αγγίζει το βυθό, οι επιβάτες να μη παραιτούνται της μεταξύ τους έριδας για τα πρωτεία. Έλα μου τώρα από την εικόνα σε αυτό το αρχέτυπο του κακού. Δεν φαινόταν πρώτα μεν το Αρειανικό σχίσμα που αποκρίθηκε σε αντίπαλη μοίρα από την Εκκλησία του Θεού, αυτό καθ εαυτό μόνο του να αντικάθηται στην τάξη των πολεμίων; Όταν δε εξαιτίας της μακράς και σκληρής έριδας μάς κατέστησαν αντιπάλους σε ολοφάνερο αγώνα εναντίον μας, τότε ο πόλεμος κατακερματίστηκε σε πολλά μέρη και κατά μύριους τρόπους· με αποτέλεσμα και εξαιτίας της κοινής έχθρας και εξαιτίας της επιμέρους καχυποψίας να υπάρχει σε όλους αδιάλλακτο το μίσος. Και αυτός ο σάλος των εκκλησιών ποιας τρικυμίας θαλάσσιας δεν είναι αγριότερος; κατά τον οποίο (σάλο), κάθε μεν όριο των Πατέρων έχει μετακινηθεί· κάθε δε θεμέλιος λίθος και εάν (υπήρχε) κάποιο οχύρωμα δογμάτων, έχουν διασαλευθεί. Τραντάζονται δε τα πάντα και κατασείονται, αιωρούμενα επάνω στην σαθρή βάση. Και εάν δεν προλάβει να χτυπήσει ο εχθρός, ο διπλανός πλήγωσε. Κι εάν πέσει από χτύπημα, ο σύντροφος έπεσε επάνω του. Τόσο κοινωνούμε μεταξύ μας, όσο από κοινού μισούμε τους εχθρούς. Και όταν παρέλθουν οι εχθροί, βλέπουμε ήδη ο ένας τον άλλο ως εχθροί. Επιπροσθέτως, ποιος θα μπορούσε να απαριθμήσει το πλήθος των ναυαγίων; τα μεν καταποντισμένα από το πλήγμα των εχθρών, άλλα δε από την κρυφή επιβουλή των συμπολεμιστών, άλλα από την απειρία εκείνων που δίνουν κατευθύνσεις· και αλλού μεν διεφθάρησαν αύτανδρες εκκλησίες, αφού προσάραξαν σαν σε υφάλους σε κάποιους αιρετικούς δόλους, άλλοι δε από τους εχθρούς του σωτηρίου Πάθους αφού παρέλαβαν τους οίακες, ναυάγησαν αναφορικά με την πίστη. Και οι συνεπακόλουθες ταραχές των αρχόντων του κόσμου τούτου, χειρότερα από ποια θύελλα και καταιγίδα δεν ανατρέπουν τους λαούς; Διότι κάποια όντως σκυθρωπή και στυγνή σκοτοδίνη διακατέχει τις εκκλησίες, αφού εκτοπίστηκαν οι λαμπτήρες του κόσμου, τους οποίους ο Θεός όρισε να φωτίζουν τους λαούς. Και η υπερβολική μεταξύ τους φιλονικία, καθώς επικρέμαται ήδη ο φόβος της διαλύσεως των πάντων, παραλύει κάθε αίσθηση. Και τούτος ο ιδιάζων πόλεμος είναι δυσμενέστερος του κοινού και δημοσίου, και αποτελεσματικός επειδή η πίστη να επιβληθούν στους αντιπάλους προτάσσεται κοινή σε όλους, οι οποίοι προτιμούν την άμεση ευχαρίστηση της φιλοτιμίας από τους μετέπειτα ευρισκόμενους μισθούς. Γι αυτό λοιπόν όλοι ομοίως, με όποιον τρόπο ο καθένας μπορεί, σηκώνει τα φονικά χέρια ο ένας ενάντια στον άλλο. Και κάποια τραχεία κραυγή έχει γεμίσει σχεδόν όλη την Εκκλησία, και άναρθρη βοή και δυσδιάκριτος ήχος, από τους ακατάπαυστους θορύβους εκείνων που αντιπαραβάλλονται με αντιλογία μεταξύ τους, παρεκτρέποντας με υπερβολές και ελλείψεις το ευθές δόγμα της ευσεβείας. Γιατί οι μεν παραφέρονται σε Ιουδαϊσμό συγχέοντες τα πρόσωπα, οι δε σε Ελληνισμό κάνοντας διάκριση σε φύσεις [1]· και ούτε η θεόπνευστη Γραφή επαρκεί να τους καταπραΰνει, ούτε οι αποστολικές παραδόσεις να επιβραβεύσουν τους αναμεταξύ τους διαλόγους. Αλλά (υπάρχει) ένας όρος φιλίας, για να το πούμε με ηδύ τρόπο: δηλαδή αρκεί και μόνη η πρόφαση της έχθρας προκειμένου να μη συγκλίνουν οι απόψεις. Και για την συμμετοχή σε στάση αποτελεί τεκμήριο κάθε συνωμοσίας η ομοιότητα με το σφάλμα. Και γίνεται Θεολόγος ο καθένας, ακόμα και εκείνος που έχει στιγματίσει την ψυχή του με μύριες κηλίδες. Από εδώ πηγάζει το μεγάλο πλήθος εκείνων που στασιάζουν από κοινού. Γι αυτό λοιπόν αυτοχειροτόνητοι και φίλαρχοι διαμοιράζουν προστασία στις εκκλησίες, παραβλέποντας την οικονομία του Αγίου Πνεύματος. Και αφού ήδη εξαιτίας της ακοσμίας έχει επέλθει σύγχυση των ευαγγελικών θεσμών, επικρατεί ανεκδιήγητος συνωστισμός ποιος θα φανεί πρώτος, από εκείνους που αυτοπροβάλλονται και βιάζονται να οικειοποιηθούν την προστασία ο καθένας για τον εαυτό του. Και από τούτη τη φιλαρχία έχει επέλθει δεινή αναρχία στους λαούς, με αποτέλεσμα να καθίστανται εντελώς ανενεργές και αναποτελεσματικές οι παρακλήσεις των προεστώτων, καθότι εξαιτίας της τύφλωσης της αμάθειας ο καθένας δεν θεωρεί ότι οφείλει περισσότερο να ακούει παρά να άρχει των άλλων. Γι αυτό προέταξα την σιωπή ως αποτελεσματικότερη από τα λόγια, δεδομένου ότι δεν είναι δυνατόν να εισακουστεί ανθρώπινη φωνή μέσα σε τέτοιο θόρυβο. Εάν λοιπόν είναι αληθινά τα λόγια του Εκκλησιαστή, ότι «λόγοι σοφῶν ἐν ἀναπαύσει ἀκούονται» (Εκκλ. 9.17), πολύ περισσότερο θα έπρεπε να τα αναφέρουμε στην παρούσα κατάσταση. Εμένα με διακατέχει και η ρήση του προφήτη, ότι «ὁ συνιὼν ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ σιωπήσεται͵ διότι ὁ καιρὸς πονηρός ἐστιν» (Αμώς 5.13), κατά τον οποίο (καιρό) τώρα οι μεν υποσκελίζουν τους δε, οι δε πατούν επάνω σε εκείνον που έπεσε, άλλοι δε χειροκροτούν· και δεν βρίσκεται κανείς να επιθυμεί να απλώσει χείρα βοηθείας σε εκείνον που είναι πεσμένος κάτω, παρόλο που κατά τον παλαιό νόμο καταδικάζεται ακόμα και εκείνος που θα αντιπαρέλθει το υποζύγιο του εχθρού που έχει πέσει από το φορτίο του αναβάτη του. Σήμερα όμως δεν εφαρμόζεται αυτό. Γιατι; διότι εκεί που έχει ψυγεί η αγάπη με κάθε τρόπο, έχει μεν εκλείψει η σύμπνοια των αδελφών· αγνοείται δε ακόμα και το όνομα της ομονοίας· έχουν δε απολεσθεί οι νουθεσίες με αγάπη· πουθενά χριστιανική ευσπλαγχνία, πουθενά δάκρυο συμπαθείας. Δεν υπάρχει κανείς να περιθάλψει τον ασθενούντα στην πίστη, αλλά βράζει τόσο μεγάλο μίσος ανάμεσα στους ομόφυλους, ώστε ο καθένας να χαίρεται περισσότερο για τα πτώματα γύρω του παρά για τα δικά του κατορθώματα. Και όπως στις μεταδοτικές ασθένειες πάσχουν εξίσου και εκείνοι που τρέφονται με ακρίβεια, αφού κολλάνε την ασθένεια από τη συναναστροφή τους με τους ασθενείς, έτσι και τώρα γίναμε όλοι όμοιοι μεταξύ μας, συναγωνιζόμενοι στο κακό εξαιτίας της φιλονικίας που έχει κυριεύσει τις ψυχές μας. Εξαιτίας αυτού κάθονται από τη μια οι άτεγκτοι και πικροί εξεταστές εκείνων που αποτυγχάνουν, κι από την άλλοι οι αγνώμονες και δύστροποι κριτές εκείνων που κατορθώνουν κάτι· και τόσο έχει παραγίνει το κακό, ώστε έχουμε γίνει πιο άλογοι και από τα άλογα ζώα· διότι εκείνα μεν που ανήκουν στο ίδιο είδος συναναστρέφονται μεταξύ τους, ενώ σε εμάς ο φοβερότατος πόλεμος στρέφεται εναντίων των οικείων. Για όλους αυτούς τους λόγους θα έπρεπε να σιωπώ, αλλά με ώθησε διαφορετικά η αγάπη, η οποία δεν επιδιώκει το δικό της συμφέρον, και επιθυμεί να υπερνικά κάθε δυσκολία των καιρών και των πραγμάτων. Μάς δίδαξαν εξάλλου και οι παίδες της Βαβυλώνας ότι, ακόμα και εάν δεν υπάρχει κανείς που να συμφωνεί στην ευσέβεια, μόνοι μας να πράττουμε το καθήκον μας· οι οποίοι ανυμνούσαν τον Θεό μέσα στην φλόγα (της καμίνου), δίχως να λογαριάζουν το πλήθος εκείνων που αθετούσαν την αλήθεια, αλλά αρκούμενοι ο ένας στον άλλο, παρόλο που ήταν τρεις. Γιαυτό επομένως δεν μάς κατέστησε νωθρούς το νέφος των εχθρών, αλλά αφού εναποθέσαμε την ελπίδα μας στην βοήθεια του (Αγίου) Πνεύματος, με κάθε παρρησία διακηρύξαμε την αλήθεια. Διαφορετικά θα ήταν ακόμα χειρότερα, εκείνοι μεν που βλασφημούν το (Άγιο) Πνεύμα να διακηρύσσουν με τέτοια ευκολία την αίρεσή τους, κι εμείς που έχουμε τέτοιο σύμμαχο και συνήγορο να τεμπελιάζουμε να διακονήσουμε τον λόγο της Πατερικής διδασκαλίας, ο οποίος διασώθηκε προφορικά μέχρις εμάς. Ακόμη περισσότερο μάς ξεσήκωσε η θέρμη της ανυπόκριτης αγάπης σου, και η σοβαρή και ειλικρινής διάθεσή σου, τα οποία εγγυώνται ότι δεν θα δημοσιοποιήσεις αυτά που λέω· όχι επειδή είναι άξια να κρατηθούν μυστικά, αλλά για να μη ρίπτονται τα μαργαριτάρια στους χοίρους. Και αυτά λοιπόν μέχρις εδώ. Για σένα δε, εάν όσα ειπώθηκαν είναι αρκετά, ας είναι αυτό το τέλος της συζήτησης γι αυτά τα θέματα. Εάν πάλι σού φαίνονται ελλειπή, μη διστάσεις με φιλοπονία να επιμείνεις στο ζήτημα, προσθέτοντας γνώση μέσα από ερωτήσεις δίχως φιλονικεία. Κι εύχομαι να δώσει ο Κύριος ή δι' εμού ή μέσω άλλων την συμπλήρωση σε όσα λείπουν, σύμφωνα με την γνώση που χορηγεί το (Άγιο) Πνεύμα σε όσους είναι άξιοι μαθητές Του.

[1] Στμ. Το συγκεκριμένο έργο του Μ. Βασιλείου επιγράφεται Περί Αγίου Πνεύματος, και αναφέρεται διεξοδικά στα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. Εδώ εννοεί αφ' ενός την σύγχυση των προσώπων της Αγίας Τριάδος, η οποία οδηγεί σε Ιουδαϊκό μονοθεϊσμό, και αφ' ετέρου την διαίρεση των τριών προσώπων στο επίπεδο της φύσεως, η οποία οδηγεί σε ειδωλολατρική πολυθεΐα. Επιπλέον, η χρήση του όρου «Έλλην» και «Ελληνικός» στην χριστιανική γραμματεία δεν υποδηλώνει εθνικότητα ή έχθρα, αλλά χρησιμοποιείται αντί του «ειδωλολάτρης» και «ειδωλολατρικός». Αυτή η ευρεία έννοια του όρου οφείλεται α) στην εξάπλωση του Ελληνικού (κατά τον ορισμό των αρχαίων Ελλήνων) πολιτισμού σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, β) στην ενσωμάτωση όλων των θρησκειών της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε ένα πάνθεον, και γ) στην προφανή διαφορά ανάμεσα στην πολυθεΐα της τότε οικουμένης και τον μονοθεϊσμό της ιουδαϊκής θρησκείας. 

(από το έργο του «Περί του Αγίου Πνεύματος, προς Αμφιλόχιον Ικονίου») Απόδοση στη Νεοεληνική: π. Χερουβείμ Βελέτζας

Πηγή: Απλά και Ορθόδοξα