Η επίδραση του Αποστόλου Παύλου στον δυτικό πολιτισμό.

Η επίδραση του Αποστόλου Παύλου στον δυτικό πολιτισμό.

 Ιωάννη Δ. Καραβιδόπουλου, Ομοτ. Καθηγητού της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

Ακολουθώντας αντίστροφη πορεία από τον Μ. Αλέξανδρο, η πορεία του μεγάλου Αποστόλου Παύλου φέρει εξ’ Ανατολών στη Δύση το Φως Χριστού που «φαίνει πάσι».

Πρώτος σταθμός επί Ευρωπαϊκού εδάφους είναι η πόλη των Φίλιππων και     αμέσως κατόπιν η Θεσσαλονίκη και η Βέροια. Συνολικά διέτρεξε, σύμφωνα με κάποιον υπολογισμό, περίπου είκοσι χιλιάδες χιλιόμετρα, είτε πεζός είτε με τα μεταφορικά μέσα της εποχής       του, για να μεταφέρει το μήνυμα της σωτήριος “έως εσχάτου της γης”.

Στο άρθρο αυτό θα αναφερθούμε εν    σύντομα σε μερικές βασικές διδασκαλίες του Παύλου που επηρέασαν είτε εμμέσως είτε αμέσως τον δυτικό πολιτισμό.      

1. Η παύλεια διδασκαλία περί ελευθερίας:

Η ελευθερία του ανθρώπου αποτελεί θεμελιώδες μήνυμα του Απόστολου Παύλου,  τόσο στον ελληνιστικό κόσμο, μέσα στον  οποίο μετέφερε το κήρυγμα του χριστιανικού Ευαγγελίου, όσο και στη δική μας εποχή.

Σε αντίθεση με τη θεωρητική και ανθρωποκεντρική ελευθερία των στωικών φιλοσόφων της εποχής του, ο Παύλος προβάλλει την εν Χριστώ ελευθέρια, την ελευθερία ο που απορρέει από ένα ιστορικό γεγονός:  τον σταυρό και την ανάσταση του Ιησού  Χριστού. Μια ελευθερία που δεν υπάρχει  στην εσωτερική φύση του ανθρώπου, αλλά προσφέρεται ως δωρεά του Θεού. Η αστοχία του ανθρώπου να βρει λύσεις στα προβλήματά του με βάση τις δικές του εσωτερικές δυνάμεις κατέστη­σε αναγκαία την ιστορική Επέμβαση του Θεού μέσα στον κόσμο στο πρόσωπο του Χριστού. Η ελευθερία συνεπώς αποτελεί προσφορά του Θεού εν Χρι­στώ προς τον κόσμο. Μα ίσως αναρωτηθεί κανείς; Δεν είναι σπουδαιότερη η ελευθερία που κατακτά ο άνθρωπος μέσα από τις δικές του πνευματικές δυνάμεις παρά η ελευθερία που του προσφέρεται έξωθεν; Θα ήταν πράγματι  έτσι αν η φύση του ανθρώπου ήταν εναρμονισμένη με το θέλημα του Θεού και δεν είχε διαταραχθεί εξαιτίας της αποστασίας της από τον Θεό. Η  ιστορία όμως μαρτυρεί ότι τα έργα του ανθρώπου συνδέονται με το μίσος, την καταστροφή και τη φθορά, για να τον οδηγήσουν στην αποσύνθεση της κοινωνίας, στην καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος,  του οίκου του Θεού, και τελικά στον θάνατο. Για να τον οδηγήσουν επίσης -για να έλθουμε στις μέρες μας- στην οικονομική  κρίση κα την ηθική εξαθλίωση.

Άλλωστε, η ελευθέρια που διακηρύσσει  ο Παύλος δεν είναι μόνο δώρο του Θεού  αλλά συνεπάγεται και την ανταπόκριση του  ανθρώπου, την ευθύνη του έναντι της κοινωνίας και έναντι της φύσεως, ένα πολυσυζητημένο θέμα της εποχής μας. Ας σημειώσουμε εδώ ότι, ενώ η λέξη. ελευθερία (όπως  και το ρήμα «ελευθερούν» και το επίθετο  «ελεύθερος») αφθονούν στην Κ.Δ., η λέξη ευθύνη δεν απαντάται ούτε μία  φορά. Ίσως οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης αποφεύγουν τη λέξη “ευθύνη”, γιατί είναι συνυφασμένη στον αρχαίο ελληνικό κόσμο με τη νομική έννοια της λογοδοσίας των δημοσίων υπαλλήλων στο τέλος της θητείας τους, ιδίως της λογοδοσίας για κακή διαχείριση  των δημοσίων χρημάτων, καθώς επίσης και με την έννοα της τιμωρίας. Αντιστρόφως, να τον Απόστολο Παύλο η ευθύνη είναι η ελεύθερη ανταπόκριση των ανθρώπων στη δωρεά του Θεού πέρα από κάθε νομική έννοα. Ωστόσο, αυτή η απουσία της λέξης δεν σημαίνει τίποτε, αφού η έννοα της ευθύνης είναι παρούσα σ’ όλη τη θεολογία κα ιδίως την ηθική του Αποστόλου Παύλου. Στην προς Γάλατας επιστολή πχ., όπου η ελευθερία αποτελεί τον κεντρικό θεολογικό της άξονα, γράφει ο Απόστολος: «Τη ελευθερία ημάς Χριστός ηλευθέρωσεν, στήκετε ουν και μη πάλιν ζυγώ δου­λείας ενεχεοθε» (Γαλ. 5. 1). Το πρώτο ημιστίχιο εκφράζει την ιστορική αλήθεια ότι η  ελευθερία είναι δώρο του Χριστού, το δεύτερο ημιστίχιο υπογραμμίζει την ευθύνη του ανθρώπου να τη διατήρησή της.

Και στην Α’ προς Κορινθίους (6, 12) γρόφει: «Πάντα μοι έξεστιν αλλ’ ου πάντα συμ­φέρει, πάντα μοι έξεστιν αλλ’ ουκ εγώ εξουσιασθήσομαι υπό τινός». Στο «πάντα μοι έξεστιν» βρίσκεται η ελευθερία του ανθρώπου, στο «αλλ’ ου πάντα συμφέρει» και «ουκ εγώ εξουσιασθήσομαι υπό τινός» βρίσκεται η ευθύνη του.

 Ο Απόστολος Παύλος είναι ο κατεξοχήν απόστολος της ελευθερίας. Κα ο ίδιος αισθάνεται ελεύθερος ακόμη κι όταν βρίσκεται στη φυλακή. Ορισμένες επιτολές του μάλιστα, όπως π.χ. η προς Φιλιππησίους, η προς Εφεσίους η προς Κολοσαείς, η προς Φιλήμονα κα η Β΄ προς Τιμόθεον, είναι  γραμμένες μέσα από τη φυλακή. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε συγκριτικά τις επιστολές φυλακισμένων της εποχής του Παύλου που σώζονται σε παπύρους που ο χώρος δεν επιτρέπει να παραθέσουμε. Μόνο θα πω ποιές είναι οι δεσπόζουσες γραμμές τους, τι σκέπτονται ή γιατί διαμαρτύρονται ή τι ζητούν εναγωνίως με τις επιστολές τους οι φυλακισμένα. Και παράλληλο θα σημειώσω πια είναι τα αντίστοιχα ενδιαφέροντα του Παύλου στις επιστολές    της δικής του φυλακής:

α) Το πρώτο στοιχείο που διαπιστώνει κανείς στις επιστολές αυτές είναι η εγωκεντρικότατα του συντάκτη τους, ο οποίος αισθάνεται εγκλωβισμένος στα προβλήματα του, στις στερήσεις του, τα ανεκπλήρωτα όνειρα, τις προσδοκίες του για απελευθέρωση. Διογκώνουν μάλιστα συνήθως οι Φυλακισμένοι τα προβλήματά τους και δεν ασχολούνται με τίποτε άλλο και με κανέναν άλλον παρά αποκλειστικά κα μόνο με τον εαυτό τους, διαχέοντας μια ατμόσφαιρα θλίψεως και απογνώσεως.  Αντίθετα ο Παύλος ασχολείται με τα προβλήματα που πληροφορείται ότι απασχολούν τους παραλήπτες των επιστολών του. Ξέροντας κανείς τα αισθήματα καταθλίψεως των φυλακισμένων εκπλήσσεται όταν διαβάζει στην προς Φιλιππησίους: «Χοίοετε εν Κυρίω πάντοτε, πάλιν ερώ, χαίρετε» (4,4-5).

Και στην προς Κολοσσαείς: «Νυν χαίρω εν τοις παθήμασί μου».

β) Συχνά οι φυλακισμένοι παραπονούνται έντονα ότι  στερούνται τροφής ή ότι κινδυνεύουν να πεθάνουν από πείνα.  Ασφαλώς και ο Παύλος αντιμετώπισε πρόβλημα  πείνας στη φυλακή, στήριξε όμως αλλού τις ελπίδες του: «Δεν το λέω αυτό επειδή  αντιμετωπίζω στερήσεις», γράφει στους Φιλιππησίους. «Εγώ έμαθα να αρκούμαι σε όσα έχω. Μπορώ να ζήσω και με στερήσεις και με αφθονία· έχω μάθει ν’ αντιμετωπίζω κάθε φορά οποιαδήποτε κατάσταση: και να είμαι χορτάτος και να πεινώ· και  να έχω περίσσευμα και να στερούμαι. Όλα τα μπορώ χάρη στο Χριστό που με δυναμώνει» (Φιλ. 4, 11 εξ.).

γ) Είναι φυσικό με τέτοια αισθήματα στερήσεως να αντιμετωπίζει ο φυλακισμένος  το απειλητικό φάσμα του θανάτου, όπως συνάγεται από τις εν λόγω επιστολές. Τελείως διαφορετική ατμόσφαιρα και άλλο υπόβαθρο πίστεως και ελπίδας αποπνέουν τα κείμενα του Παύλου: «Για μέ­να το να ζω σημαίνει ζωή με τον Χριστό και το να πεθάνω είναι κέρδος» (Φιλιπ. 1, 21-25).

δ) Ο «δέσμιος του Χριστού» απόστολος αλλά παράλληλα και εν Χριστώ ελεύθερος δεν αισθάνεται αποκομμένος από τους χριστιανούς παραλήπτες της επιστολής με τους οποίους τρέφει αμοιβαία αισθήματα στοργής. Οι Φιλιππήσιοι έστειλαν βοηθήματα στον φυλακισμένο απόστολο επανειλημμένως και ο Παύλος τους ευχαριστεί με πολλή λεπτότητα στο Φιλιπ. 4, 10-20. εντάσσοντας την ενέργειά τους αυτή στο κοινό ιεραποστολικό έργο που επιτελούν τόσο ο ίδιος  όσο και εκείνοι.

ε) Στις επιστολές των φυλακισμένων που σώθηκαν διατυπώνεται το επίμονο αίτημα προς συγγενείς και φίλους για επέμβαση σε σημαίνοντα πρόσωπα της εξουσίας με σκοπό την αποφυλάκιση, γίνεται μάλιστα λόγος και για προσπάθεια δωροδοκίας δεσμοφυλάκων ή άλλων αξιωματούχων. Αλλωστε μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους του φυλακισμένου στην Καισαρεία Παύλου ήλπιζε ο Φήλιξ, όπως συνάγεται από την πληροφορία των Πράξεων 24. 26.

2.Ισότητα και ισοτιμία ανδρών και γυναικών.

Η γνωστή διακήρυξη του Παύλου «ουκένι άρσεν και θήλυ, πάντες γαρ υμείς εις εστε εν Χριστώ Ιησού» (Γαλ, 3, 28) δεν είναι μια θεωρητική τοποθέτηση – που με μεγάλη καθυστέρηση επηρέασε την πολιτική και πολιτιστική ζωή της Ευρώπης και της ανθρωπότητας γενικότερα- αλλά πράξη ζωής που εφάρμοσε ο απόστολος σε όλες τις εκκλησίες που ίδρυσε. Η πρώτη χριστιανή στην Ευρώπη που δέχεται το μήνυμα του Ευαγγελίου είναι η Λυδία η Φιλιππησία. Δεν έχει παρά να ρίξει κανείς μια ματιά επίσης στο τελευταίο κεφάλαιο της προς Ρωμαίους επιστολής για να δει να παρελαύνουν γυναικεία πρόσωπα, όπως η Φοίβη. που είναι διάκονος “της εκκλησίας της εν Κεγχρεαίς”, για την οποία σημειώνει, δικαιολογώντας την προτροπή του στους Ρωμαίους να της συμπαρασταθούν σε ό,τι έχει ανάγκη, «γιατί κι αυτή έχει βοηθήσει πολλούς, κι εμένα τον ίδιο» (Ρωμ, 16,1-2). Η Πρίσκιλλα ή Πρίσκα, η Μαρία, η Ιουνία, η Τρύφαινα και Τρυφώσα, η Περσί­δα, κ,π.ά.

3. Σεβασμός του ανθρώπινου προσώπου

Ο σεβασμός του ανθρώπου, της ανεπανάληπτης αξίας του προσώπου του ως εικόνας του Θεού, ανεξάρτητα από φυλή, χρώμα ή θρησκεία όπου ανήκει, είναι δίχως καμιά αμφιβολία προσφορά του χριστιανισμού, όπως πρώτος τον δίδαξε εδώ στη Θεσσαλονίκη αλλά και εν παντί τόπω ο Απόστολος Παύλος. Το ότι η ιστορική πραγματικότητα στο παρελθόν και στο παρόν μαρτυρεί για την καταπάτηση και περιφρόνηση του ανθρώπινου προσώπου σημαίνει ότι η χριστιανική διδασκαλία δεν έγινε από όλους αποδεκτή. Η ελεύθερη αποδοχή του χριστιανικού μηνύματος ή η απόρριψή του αποτελεί το τραγικό μεγαλείο της ανθρώπινης ελευθερίες.

4. Το νόημα της ιστορίας

Η ευθύγραμμη πορεία του χρόνου και της ιστορίας οπό τη δημιουργία του κόσμου ως τα έσχατα με κέντρο τον Χριστό αποτελεί μια αισιόδοξη προοπτική, σε αντίθεση με την κυκλική αντίληψη του χρόνου κατά την αρχαία αντίληψη και δη τη στωική, όπου η αποτελμάτωση σε έναν αέναο κύκλο επαναλήψεων δημιουργεί απαισιοδοξία και απουσία δημιουργικής δραστηριότητας.

(Αφιέρωμα στον Απ. Παύλο. Εφημ. «Μακεδονία», Κυριακή, 26/6/2011)