Δογματικὴ κατήχηση τῆς ὈρθοδόξουἘκκλησίας μας περὶ τοῦ «Φιλιόκβε»

Δογματικὴ κατήχηση τῆς ὈρθοδόξουἘκκλησίας μας περὶ τοῦ «Φιλιόκβε»

 ὑπὸ τοῦ  Μητροπολίτου Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως κ.κ.Ἱερεμία.

1. Μιλώντας, ἀγαπητοί μου, γιά τήν Ἁγία Τριάδα, τόν Θεό μας, σήμερα θα πῶ γιά μια μεγάλη διαφορά μεταξύ ἡμῶν τῶν Ὀρθοδόξων καί τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν. Θά σᾶς μιλήσω γιά τό Φιλιόκβε. Εἶναι μεγάλη καί σημαντική ἡ διαφορά αὐτή, ἄν καί μερικοί τήν λέγουν μικρή καί ἀσήμαντη. Ξέρουμε ὅτι τά τρία Πρόσωπα τῆςἉγίας Τριάδος, ὁ Πατέρας, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα, εἶναι ὁμοούσια.

Ἀλλά ξέρουμε πάλι ὅτι τό καθένα Πρόσωπο ἔχει καίἕνα ἰδικό του, ἕνα προσωπικό ἰδίωμα, πού τό διακρίνει ἀπό τό ἄλλα Πρόσωπα. Δηλαδή, ἡ Ἁγία Τριάδα εἶναι καιἀμέριστη, ἀλλά εἶναι καί μερισμένη. Ὅπως τό λέγειἀκριβῶς ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, «ἀμέριστος ἐν μεμερισμένοις ἡ θεότης»! (Γρηγ. Ναζιανζηνοῦ, Λόγοι, 31,14)

Τά προσωπικά ἰδιώματα τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὅπως λέγαμε στό προηγούμενο κήρυγμά μας, εἶναι τά ἑξῆς: Ὁ Πατέρας εἶναι ἀγέννητος, εἶναι «αὐτογενής», και εἶναι καί ἡ πηγή γιά την ὕπαρξη τῶν δύο ἄλλων Προσώπων. Ὁ Υἱός γεννᾶται ἀπό τόν Πατέρα καί τό ῞Αγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα. Δηλαδή, ὁ Υἱός ἔχει διαφορετική σχέση μέ τον Πατέρα ἀπό αὐτή τήν σχέση πού ἔχει το Ἅγιο Πνεῦμα μέ τόν Πατέρα.Ὁ μέν Υἱός γεννᾶται ἀπό τόν Πατέρα, τό δέ Ἅγιο Πνεῦμαἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα. Ἄλλο το «γεννᾶται» καίἄλλο το «ἐκπορεύεται» (γιά τήν διαφορά τῶν δύο ὅρων «γέννησις» καί «ἐκπόρευσις» βλ. Χ. Ἀνδρούτσου, Δογματική τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, σ. 79).

2. Σ᾽ αὐτό τό σημεῖο, ἀδελφοί μου, συγκρουόμαστεἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι μέ τους Ρωμαιοκαθολικούς· γιατί αὐτοί πιστεύουν και ὁμολογοῦν ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεταιὄχι μόνο ἀπό τόν Πατέρα, ἀλλά «καί ἀπό τον Υἱόν».«Φιλιόκβε» (Filioque) λέγεται στην λατινική γλώσσα ἡἔκφραση αὐτή. Τήν πίστη αὐτή, ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμαἐκπορεύεται καί ἀπό τόν Υἱό, τήν ἐξέφρασε στά γραπτά του ὁ ἅγιος Αὐγουστῖνος καί τήν χρησιμοποίησε ἡ Σύνοδος πού ἔγινε στήν Φλωρεντία τό 1438 γιά τήν ἕνωσή μας μέ τούς Δυτικούς. Δηλαδή, ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος, καί μαζί του οἱ Δυτικοί, πιστεύουν δύο προαιώνιες ἐκπορεύσεις τοῦἉγίου Πνεύματος: Μία ἀπό τόν Πατέρα καί μία ἀπό τόν Υἱό.

3. Θά μιλήσω ἀμέσως γιά τήν πλάνη καί την αἵρεση αὐτή τῶν Δυτικῶν. Για νά την νοήσουμε ὅμως καλύτερα τήν πλάνη αὐτή, θέλω νά ξεκαθαρίσω πρῶτα τήν δική μας πίστη γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα καί νά πῶ ὅτι: Και ἐμεῖς οἱὀρθόδοξοι πιστεύουμε γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα ὅτι, ὅπωςἐκπορεύεται προαιώνια μόνο ἀπό τον Πατέρα (βλ. Ἰωάν. 15,26), ἔτσι ἀποστέλλεται καί φανερώνεται ἐν χρόνῳ στον κόσμο ἀπό τόν Υἱό (βλ. πάλι Ἰωάν. 15,26). Ναί, ἀδελφοί μου. Ἀκοῦστε: Γιά τον Ἰησοῦ Χριστό πιστεύουμε δύο γεννήσεις. Ἡ μία εἶναι ἀπό τόν Θεό Πατέρα προαιώνια, «πρό πάντων τῶν αἰώνων». Ἡ δεύτερη ὅμως γέννηση τοῦἸησοῦ Χριστοῦ ἔγινε ἐν χρόνῳ ἀπό την Παναγία Μητέρα Του, στίς ἡμέρες τοῦ βασιλιᾶ Ἡρώδου.

Ἔτσι, λοιπόν, καί γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα: Πιστεύουμεὅτι ἐκπορεύεται προαιώνια ἀπό τόν Θεό Πατέρα, ἀλλά στον κόσμο στέλνεται ἐν χρόνῳ ἀπό τόν Υἱό. Το λάθος τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν εἶναι ὅτι αὐτή τήν ἀποστολή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στον κόσμο ἀπό τόν Υἱό πού γίνεται ἐν χρόνῳ, αὐτοί τήν νομίζουν ὡς αἰώνια ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀπό τόν Υἱό καί μιλᾶνε ἔτσι γιά Φιλιόκβε.

4. Θά ποῦμε λίγα λόγια γιά τήν πλάνη τοῦ Φιλιόκβε, γιά νά φανεῖ πόσο σοβαρή εἶναι. Εἶναι αἵρεση.

(α) Ἐνῶ, εἴπαμε, μία εἶναι ἡ ἀρχή θεότητας, ὁΠατέρας («Μοναρχία» θεότητας, τό λέμε αὐτό), πιστεύοντες οἱ Καθολικοί τό Φιλιόκβε δέχονται δύο ἀρχές στήν θεότητα: καί τον Πατέρα καί τόν Υἱό, ἀπό τούςὁποίους ἐκπορεύεται τό Ἅγιο Πνεῦμα. «Διαρχία», λέγεται αὐτό, «διθεϊσμός». Δύο Θεοί!

(β) Ἐπειδή ὅμως δέν εἶναι δυνατόν να δεχθοῦν οἱΚαθολικοί τόν «διθεϊσμό», λέγουν ὅτι ὁ Πατέρας καί ὁΥἱός, ἀπό τούς ὁποίους, κατ᾽ αὐτούς, ἐκπορεύεται τό Πνεῦμα, ἀποτελοῦν μία ἀρχή καί ἑπομένως δέν εἶναι διθεϊστές. Δηλαδή, τώρα μέ αὐτό πού λένε σύγχυσαν καί συγχώνευσαν τά δύο θεῖα Πρόσωπα, πού εἶναι ἀσύγχυτα· αὐτό πάλι ἀποτελεῖ ἄλλη αἵρεση τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν, τόν ἡμισαβελλιανισμό, γιά τον ὁποῖο θα μιλήσουμε ἄλλη φορά (Ὁ Σαβέλλιος ἦταν ἕνας αἱρετικός τοῦ 2ου αἰ., ὁὁποῖος ὑποστήριζε ὅτι ὁ Πατήρ, ὁ Υἱός καί το Ἅγιο Πνεῦμα δέν εἶναι τρία διακεκριμένα πρόσωπα, ἀλλ᾽ ἁπλῶς διάφοροι «τρόποι» τῆς Θεότητας).

(γ) Πῶς κατάφεραν οἱ Καθολικοί να συγχύσουν τά δύο θεῖα Πρόσωπα, τόν Πατέρα καί τόν Υἱό (πού εἶναι διαφορετικά Πρόσωπα), γιά νά ποῦν ὅτι αὐτά ἀποτελοῦν μία ἀρχή, και ἑπομένως τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται καίἀπό τόν Υἱό; Ἁπλούστατα: Τόνισαν τήν κοινή θεία Οὐσία, γιατί εἶναι ἀλήθεια ὅτι τά Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι ὁμοούσια. Αὐτό πάλι ἀποτελεῖ φοβερό λάθος, πούἔκανε λανθασμένο τόν θεό τῶν Καθολικῶν. Οἱ Καθολικοί πραγματικά τονίζοντες τήν θεία Οὐσία σέ βάρος τῶν Προσώπων, ὅπως το εἴπαμε παραπάνω, μετέτρεψαν τόν Θεό σέ μια ἀφηρημένη οὐσία. Ὁ Θεός γιά τους Καθολικούς εἶναι ἕνα ἀπόμακρο καί ἀπρόσωπο ὄν καί πρέπει νά ὑπάρξουν ἔξυπνοι στό μυαλό ἄνθρωποι, γιά νά μᾶς πείσουν μέ μεταφυσικά ἐπιχειρήματα ὅτι ὑπάρχει.

Ὁ Θεός γιά τούς Καθολικούς εἶναι ὁ θεός τῶν φιλοσόφων καί ὄχι ὁ προσωπικός Θεός, ὁ Θεός τοῦἈβραάμ, τοῦ Ἰσαάκ καί τοῦ Ἰακώβ. Ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι γευόμαστε τόν Θεό μέ την καρδιά, νοιώθουμε αὐτό πού λέει ἡ Ἁγία Γραφή γιά τον Θεό μας, ὅτι δηλαδή, εἶναι αὐτά τά δύο: ΠΡΟΣΩΠΟ καί ΑΓΑΠΗ.

(δ) Οἱ Καθολικοί μέ τό Φιλιόκβε ὑποτάσσουν τό Ἅγιο Πνεῦμα στόν Υἱό καί γι᾽ αὐτό ἡ Δύση δέν δίνει μεγάλη σημασία στό ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, στήν ᾽Εκκλησία και στην καθημερινή ζωή τοῦ κάθε πιστοῦ. Γι᾽ αὐτό ἡἘκκλησία γι᾽ αὐτούς εἶναι ἕνας κοσμικός θεσμός καί κυβερνᾶται σάν ἕνας ἀνθρώπινος ὀργανισμός. Γι᾽ αὐτό καί τονίζεται ἡ παπική ἐξουσία καί αὐθεντία.

5. Γιά τόν ἱερό Αὐγουστῖνο, πού ἀνέφερα, εἴπαμε καίἄλλοτε ὅτι ἡ μεγάλη ἔλλειψή του ἦταν τό ὅτι δέν γνώριζε τήν ἑλληνική γλώσσα καί δέν ἐμελέτησε λοιπόν τούςἝλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ σωστή ἑρμηνεία τῶν ἁγίων Γραφῶν, λέγουμε οἱ Ὀρθόδοξοι, γίνεται διά τῶν ἁγίων Πατέρων. Στό θέμα ὅμως πού ἀναφερθήκαμε σήμερα ἔχω νά πῶ ὅτι ναί μέν ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος δέχεταιἐσφαλμένα τήν ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος προαιωνίως καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ, ἀλλά λέγει ὅτι ἡ ἐκπόρευση αὐτή γίνεται «μέσῳ τῆς δωρεᾶς τοῦ Πατρός».

Ἀκόμη δέχεται ὅτι το Ἅγιο Πνεῦμα «πρωταρχικά» καί «κύρια» ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα Ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος δέχεται ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἐνῶ ἐκπορεύεταιἀπό τον Πατέρα principaliter, «πρωταρχικά» καί «κύρια»,ἀπό τόν Υἱό ἐκπορεύεται μόνο per donum Patris, «μέσω τῆς δωρεᾶς τοῦ Πατρός». Ἡ ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματοςἀπό τόν Υἱό, δηλαδή, εἶναι κάτι πού ὁ ἴδιος ὁ Πατήρ ἔχει κατά ἰδιαίτερο τρόπο μεταδώσει στόν Υἱό. Ὅπως ἀκριβῶς ὁΥἱός λαμβάνει τά πάντα ὡς δῶρο ἀπό τόν Πατέρα Του,ἔτσι λαμβάνει και τήν δύναμη νά «πνευματώνει» καί νά «ἐμφυσᾶ» τό Ἅγιο Πνεῦμα.

Κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπο γιά τόν Αὐγουστῖνο, ὅπως καί για τούς Καππαδόκες, ὁ Πατήρ παραμένει ἡ «πηγή τῆς θεότητος», ἡ μοναδική ἀρχή καί ἡ ἐσχάτη ἀφετηρία τῆςἉγίας Τριάδος. Ἔτσι ἡ διδασκαλία τοῦ Αὐγουστίνου πώς το Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα καί τόν Υἱό,ἀλλά μέ τήν ἐπιφύλαξη πώς δέν ἐκπορεύεται ἀπό τόν Υἱό «πρωταρχικά», ἀλλά «μέσω τοῦ δώρου πού ἔλαβε ἀπό τον Πατέρα», δέν διαφέρει καί τόσο ἀπό τήν ἄποψη τοῦΓρηγορίου Νύσσης πώς τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα μέσω τοῦ Υἱοῦ. (βλ. Ἐπισκόπου Καλλίστου Γουέαρ, Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, Ἔκδ. Ἀκρίτας, σελ. 342 343).

Ἡ δοξασία αὐτή τοῦ Ἁγίου Αὐγουστίνου, ἔρχεται πιό κοντά στήν Ὀρθόδοξη πίστη μας.

Π η γ ή :  Ἑβδομαδιαῖο ἠλεκτρονικὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως: «Παναγία Προυσιώτισσα». Ἀριθμὸς φύλλου 9, Κυριακὴ 5 Ἰουνίου 2011, σελ. 1-4.