Η ΝΕΑ ΤΑΞΙΣ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Η ΝΕΑ ΤΑΞΙΣ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ -- Γράφει ἡ κ Βαρβάρα Χ Γιαννακοπούλου, Λέκτωρ Θεολογικῆς Σχολῆς Πανεπ. Ἀθηνῶν

Ἡ «νέα παγκόσμια τάξη» ἢ «νέα τάξη πραγμάτων» – φράσεις ποὺ ἀντικατεστάθησαν ἀπὸ ἄλλες, πιὸ «ἁπαλὲς» καὶ ἀνώδυνες, ποὺ δὲν διεγείρουν τὸ θυμικὸ τοῦ λαοῦ, ὅπως «παγκόσμια ἀγορά», «παγκόσμια οἰκονομία», «παγκόσμιες ἀνάγκες», «παγκόσμια ἐνδιαφέροντα», γιὰ νὰ καταλήξουν στὴν γνωστή μας «παγκοσμιοποίηση»– ὅπως ἐπισημαίνουν ἀξιόλογοι ἐρευνητὲς καὶ διανοούμενοι1, προωθεῖται ἀπὸ μία μυστικὴ ὀλιγαρχία πλούτου (ἐκ τοῦ χρυσοφόρου ἐμπορίου ναρκωτικῶν καὶ ὅπλων) καὶ διαφθορᾶς. Στόχος τους: Ὁ ἀπόλυτος ἔλεγχος τοῦ παγκοσμίου χρήματος, ἡ παγκόσμια ἐξουσία καὶ ὑπερκυβέρνηση (στυγνὴ δικτατορία) μὲ ἕνα ἑνιαῖο νόμισμα, ἕναν ἑνιαῖο στρατὸ καί, εἰ δυνατόν, μία ἑνιαία θρησκεία. Πρὸς ἐπίτευξη τούτων μεθοδεύουν:

α) Τὴν πλήρη ἐξάλειψη τῶν ἐθνικῶν κρατῶν μὲ τὴν πρόκληση τῆς πλήρους καταρρεύσεως τῶν οἰκονομιῶν τους καὶ τὴν δημιουργία ἑνὸς πολιτικοῦ χάους, οὕτως ὥστε νὰ καταστῆ εὐκολωτέρα ἡ ἐπιβολὴ μιᾶς παγκοσμίου κυβερνήσεως.

β) Τὸ τέλος τῆς βιομηχανοποιήσεως καὶ τὴν μετάβαση στὴν λεγομένη «μεταβιομηχανικὴ» κοινωνία μηδενικῆς ἀναπτύξεως μὲ ἐξαίρεση τὶς βιομηχανίες τῶν ὑπολογιστῶν καὶ τῶν ὑπηρεσιῶν... Τὴν ἐξασθένηση καὶ ἐξαχρείωση τῆς ἐργατικῆς τάξεως καὶ τὴν δημιουργία μαζικῆς ἀνεργίας.

γ) Τὴν ὑποδούλωση τῶν λαῶν μὲ ἐλεγχόμενες πολιτικὲς καὶ οἰκονομικές «κρίσεις», τὶς ὁποῖες θὰ προκαλοῦν οἱ ἴδιοι καὶ θὰ χειρίζωνται πρὸς ἐξυπηρέτηση τῶν συμφερόντων τους.

δ) Τὸν ἔλεγχο πολιτικῶν καὶ κυβερνήσεων καὶ τὴν προώθηση ἰδικῶν τους ἀνθρώπων στὶς σημαντικὲς θέσεις.

ε) Τὴν πρόκληση περιορισμένων πολέμων, λιμοκτονιῶν καὶ ἀσθενειῶν στὶς χῶρες τοῦ τρίτου κόσμου, γιὰ νὰ περιορισθῆ ὁ ἀριθμὸς τῶν «ἀχρήστων καταναλωτῶν».

στ) Τὴν ὑπόθαλψη καὶ χρησιμοποίηση τῆς τρομοκρατίας πρὸς ἐπίτευξη τῶν σκοπῶν τους μὲ τὰ «ἀντιτρομοκρατικὰ» μέτρα, ποὺ λαμβάνουν.

ζ) Ἕνα ἠλεκτρονικὸ σύστημα, ἐπιτηρήσεως τῶν πολιτῶν καὶ ἐλέγχου κάθε πνευματικῆς ἐκδηλώσεως τῆς ἀνθρωπότητος.

η) Τὴν εἰσαγωγὴ νέων προτύπων συμπεριφορᾶς, κουλτούρας, μουσικῆς, λατρείας καὶ τὴν καταπίεση τῆς ἐπιστημονικῆς ἀναπτύξεως, ποὺ ἀντιτίθεται στὰ συμφέροντά τους. Οὐδεὶς τομέας τῆς ζωῆς θὰ μείνη ἀλώβητος.

Τὰ πάντα τείνουν νὰ γίνουν ἐμπορεύσιμα ἀγαθά. Νέο κυρίαρχο εἴδωλο τῆς παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας ἡ οἰκονομία. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καὶ πάσης Ἀλβανίας κ. Ἀναστάσιος ὁρίζει τὴν παγκοσμιοποίηση ὡς τὴν ἄμεση ἢ ἔμμεση «ἐπιβολὴ ἑνὸς συστήματος σκέψεως, ποὺ ἀγνοεῖ ἢ καὶ καταστρέφει τὶς ἰδιαιτερότητες τῶν ἐπιμέρους λαῶν καὶ ἀνθρώπων καὶ παραμερίζει ἢ καὶ διαλύει ἀξίες, ὅπως ἡ φιλία, ἡ ἐντιμότητα, ἡ ἐγκράτεια, προβάλλοντας ἕνα καταναλωτικὸ πρότυπο μὲ ἀδιάκοπη ἐπιδίωξη κέρδους, κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ ὁποίου συνθλίβονται οἱ ἀνθρώπινες σχέσεις». Ἡ παγκοσμιοποίηση στρέφεται κατὰ τῆς ἐσωτερικῆς καὶ ἐξωτερικῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου. «Οἱ τεχνολόγοι τῆς συνειδήσεως» ἐπεμβαίνουν ἐπὶ τῆς συνειδήσεώς μας καὶ τὴν χειραγωγοῦν ἐν ἀγνοίᾳ μας. Τείνουν, νὰ περιορίσουν τὴν κριτικὴ σκέψη μας, νὰ καταργήσουν τὴν ἐλευθερία τῆς βουλήσεώς μας καὶ τὶς προσωπικές μας ἐπιλογές, νὰ παραλύσουν τὶς ἀντιστάσεις μας, νὰ μᾶς μαζοποιήσουν καὶ νὰ μᾶς προσαρμόσουν πρὸς τὰ ζητούμενα τῆς παγκοσμιοποιημένης νέας ἐποχῆς2. Τὴν ἐξαφάνιση τῆς ἐλευθέρας βουλήσεως στὰ ἐννέα δέκατα τῶν ἀνθρώπων καὶ τὴν «μετατροπή τους σὲ ἀγέλη μὲ νέους τρόπους διαπαιδαγώγησης», ἀποχριστιανισμοῦ καὶ ἰσοπέδωσης τῶν πάντων πρὸς ἐπίτευξη τοῦ σχεδίου μιᾶς μικρᾶς ὁμάδος ἀνθρώπων γιὰ τὴν κυριαρχία της στὸν κόσμο, προεῖπε προφητικῶς ὁ Ντοστογιέφσκυ3. Ὁ νέος τύπος ἀνθρώπου, ποὺ ἐπιδιώκεται, εἶναι ὁ «μαζάνθρωπος» καὶ ὁ ἄνθρωπος «ρομπότ»4. Φορεῖς στοὺς ὁποίους ἀνατίθεται ἡ προσαρμογὴ στὶς ἀπαιτήσεις τῆς «νέας ἐποχῆς» εἶναι κυρίως τὰ μέσα μαζικῆς ἐνημερώσεως, ἡ τεχνολογία, ἡ ἐπιστήμη, ἡ παιδεία καὶ ἡ ἐκπαίδευση. Κύριοι στόχοι τους στὴν ἐκπαίδευση εἶναι ἡ Γλῶσσα καὶ ἡ Λογοτεχνία, τὸ μάθημα τῆς Ἱστορίας καὶ τῶν Θρησκευτικῶν. Ἡ «νέα» Ἐκπαίδευση στοχεύει στὴν σταδιακὴ ἀποδόμηση τῆς γλώσσης, διότι διὰ τῆς λεξιπενίας προωθεῖται καὶ ἡ πνευματικὴ πενία σὲ ἔννοιες, ἰδέες καὶ ἄξιες, ποὺ ὡς εὐγενέστερο καὶ πλουσιώτερο ὄργανο ἐκφράσεώς τους ἔχουν τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα. Ἐπιχειρεῖ τὴν παραχάραξη τῆς Ἱστορίας, τὴν ἀφαίρεση τῶν μαρτυρικῶν καὶ ἡρωϊκῶν σελίδων της, τὴν «ἐξαφάνιση τῆς ἱστορικῆς κληρονομιᾶς», τὴν ἐξάλειψη τῆς ἱστορικῆς μνήμης, τὴν λήθη καὶ ἄγνοια τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ τῆς προσφορᾶς του στὴν οἰκουμένη. Προωθεῖται ἡ κατάργηση τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν καὶ ἡ ὑποκατάστασή του ἀπὸ τὴν Συγκριτικὴ καὶ Συγκρητιστικὴ Θρησκειολογία διὰ τῆς σχετικοποιήσεως τοῦ Ἀπολύτου καὶ τῆς ἀπολυτοποιήσεως τοῦ σχετικοῦ. Ἀλλά ἡ Συγκριτικὴ Θρησκειολογία, ὡς ἐκτιμᾶται «ἑδραιώνει τὸν σχετικισμὸ καὶ διαμορφώνει, στὴν καλλίτερη τῶν περιπτώσεων, ἄτομα ἐσωτερικὰ ἀσταθῆ, ἀνασφαλῆ καὶ χωρὶς προσανατολισμό, δηλαδὴ ἄτομα χωρὶς σθένος, χωρὶς βούληση· στὴν δὲ χειρότερη περίπτωση, διαμορφώνει ἄτομα ἀπολύτως ἀσύδοτα καὶ ἐπικίνδυνα». Ὁ ἀποκαλούμενος «νέος διαφωτισμὸς» ἐπιδιώκει τὴν παλινδρόμηση τῆς συνειδήσεως πρὸς τὴν προλογική, προ–ἱστορικὴ καὶ προ–χριστιανική της κατάσταση. Διὰ τοῦτο ὑποστηρίζεται ὁ ἀποκρυφισμός, ἡ ἀνάδυση τοῦ μύθου, ἡ νεοειδωλολατρεία καὶ ἡ παραδοχὴ ἑνὸς ἀπροσώπου ὑπερβατικοῦ Ὄντος, ἐνῶ καταπολεμεῖται ὁ Χριστιανισμός, ἡ Ἐκκλησία καὶ ἡ Ἑλλάδα, ποὺ ἐγέννησε τὸν κατὰ Λόγον καὶ κατὰ Χριστὸν μεγάθυμον ἄνθρωπον καὶ τὸν προσέφερε, ὡς πρότυπο στὴν ὑπόλοιπη ἀνθρωπότητα, ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος μὲ κατὰ Λόγον καὶ κατὰ Χριστὸν συνείδηση συνιστᾶ πρόσκομμα γιὰ τὴν εὐόδωση τῆς νέας τάξεως πραγμάτων. Διὰ τοῦτο ἕνας φανερὸς καὶ μανιώδης ἀντιχριστιανισμὸς ἐπιχειρεῖ τὴν ἀμφισβήτηση τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου καὶ τὴν προβολὴ ἄλλων «εὐαγγελίων», τὴν ἀποδυνάμωση τῆς Ἐκκλησίας, τὴν προσβολὴ καὶ βλασφημία τοῦ Θείου Ἱδρυτοῦ της καὶ τὴν προβολὴ τοῦ «Μεσσία» τῆς νέας ἐποχῆς. Διὰ τοῦτο θὰ ἐπιχειρηθῆ ἐκ τῶν ἔσω ἡ πνευματικὴ ἅλωση τῆς Ἐκκλησίας διὰ τῆς ἀλλοιώσεως τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος καὶ ἤθους καὶ τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας της. Τοῦτο ἐπεσήμανε ὁ μακαρι στὸς π. Ἀντώνιος Ἀλεβιζόπουλος: «Ἡ νέα ἐποχὴ δὲν θέλει νὰ ἀδειάσει τὶς Ἐκκλησίες. Θέλει νὰ ἀλλάξει τὸ φρόνημα ὅσων καταφεύγουν σ᾽ αὐτές». Ὅλες οἱ ἀνωτέρω ἐπιδιώξεις ἔχουν ἐνδυθῆ μὲ ἕνα ἀπατηλὸ ἰδεολογικὸ μανδύα, ὥστε νὰ γίνουν ἀρεστὲς καὶ ἀποδεκτές, ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα ἐξυπηρετοῦν τοὺς προαναφερομένους σκοπούς. Ὁ W. Churchill εἶπε κάποτε μὲ νόημα: «Μερικοὶ ἄνθρωποι, σὲ κάποια στιγμὴ τῆς ζωῆς τους, διασταυρώνονται μὲ τὴν ἀλήθεια. Πολλοὶ τὴν προσπερνοῦν καὶ συνεχίζουν σὰν νὰ μὴ ἔχει συμβεῖ τίποτα». Οἱ περισσότεροι τὴν ἀγνοοῦν, ἐνῶ ἄλλοι τὴν ἀμφισβητοῦν καὶ ἄλλοι τὴν ἀπορρίπτουν. Ἡ Ἐκκλησία σ᾽ αὐτὲς τὶς ποταπὲς ἐπιδιώξεις καὶ ἰταμὲς προκλήσεις καλεῖται νὰ ἀνανέωση τὴν αὐτοσυνειδησία της: Ἦταν, εἶναι καὶ θὰ παραμείνη τὸ σῶμα τοῦ Ἐσταυρωμένου καὶ Ἀναστάντος Κυρίου μὲ μέλη της τοὺς ἀπ᾽ αἰώνων μάρτυρες τοῦ αἵματος καὶ τῆς συνειδήσεως. Στὸν αἰῶνα τῆς πνευματικῆς ὑποδουλώσεως καλεῖται νὰ παραμείνη τὸ ἄπαρτο κάστρο τῆς πνευματικῆς ἐλευθερίας ἀνθρώπων ἀποφασισμένων νὰ πεθάνουν, μαρτύρων κατὰ τὴν πρόθεση, οἱ ὁποῖοι στὰ ὅπλα τῶν ἀντιχρίστων δυνάμεων ἀντιτάσσουν τὴν δύναμη τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Ὀνόματός Του, διότι Ἐκεῖνος «ἐξῆλθε νικῶν καὶ ἵνα νικήση»5. Στὸν αἰῶνα τῆς ἀλλοτριώσεως καλεῖται νὰ διατηρήση ἀκεραία τὴν πνευματικὴ ταυτότητά της καὶ τὴν αὐθεντικότητα τοῦ φρονήματος, καὶ τοῦ ἤθους της χωρὶς παραχωρήσεις, συμβιβασμοὺς καὶ ἐκκοσμικευμένους τρόπους καὶ μεθοδεύσεις ὑποκειμένη στὸν πειρασμὸ νὰ ἀρέση στὸν κόσμο, διότι πρέπει νὰ περιμένη τὸ μῖσος τοῦ κόσμου τούτου καὶ μάλιστα τὴν ἀποκορύφωσή του, ἀντιστρόφως ἀνάλογη πρὸς τὴν κατάπτωσή του. Τοῦτο προεῖπε ὁ Κύριος τῆς Ἐκκλησίας: «Καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων διὰ τὸ ὄνομά μου»6.Ἡ Ἱστορία ἐπαναλαμβάνεται. Ἀλλ᾽ ἄς μὴ λησμονῆται ἡ πνευματικὴ ὑποθήκη τοῦ μεγαλομάρτυρος Ἐπισκόπου Ἀντιοχείας Ἰγνατίου τοῦ Θεοφόρου: «Οὐ πεισμονῆς τὸ ἔργον, ἀλλὰ μεγέθους ἐστὶν ὁ Χριστιανισμός, ὅταν μισῆται ὑπὸ τοῦ κόσμου»7. Ἡ Ἐκκλησία καλεῖται νὰ ἀνανεώση τὴν αὐτοκριτικὴ καὶ αὐτογνωσία της καὶ νὰ ἀναπέμπη ἐν μετανοίᾳ ὑπὲρ ἑαυτῆς καὶ ὑπὲρ πάσης τῆς ἀνθρωπότητος προσευχὴ μὲ πανανθρώπινο χαρακτῆρα, ὡς οἱ τρεῖς παῖδες ἐν τῇ καμίνῳ, ποὺ ἐπῆραν ἐπάνω τους τὶς ἁμαρτίες τοῦ λαοῦ τους.8 Στὸν ὁδοστρωτῆρα τῆς παγκοσμιοποιήσεως, ποὺ κάθε ἄλλο παρὰ τὴν ὁδὸ τοῦ Κυρίου ἑτοιμάζει, ἡ Ἐκκλησιὰ καλεῖται νὰ ἀντιτάξη τὸ βίωμα καὶ τὸ κήρυγμα τῆς μετανοίας, ποὺ ἑτοιμάζει τὴν ὁδὸ τοῦ Κυρίου στὶς καρδιὲς τῶν ἀνθρώπων. Τὰ μέλη τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ δι᾽ ἀσκήσεως καὶ ταπεινοφροσύνης, ποὺ συνιστᾶ «ἀληθείας ἐπίγνωσιν», ἄς αἰτοῦν, διὰ νὰ λαμβάνουν τὸ χάρισμα τῆς διακρίσεως τῶν πνευμάτων, τῆς διακρίσεως τοῦ ὄντως ἀγαθοῦ ἀπὸ τὸ κατ᾽ ἐπίφαση ἀγαθὸ καὶ τῆς πλάνης ἀπὸ τὴν ἀλήθεια, διότι πολλοὶ «πλανῶντες καὶ πλανώμενοι»9 ἐξῆλθαν εἰς τὸν κόσμο καί, ὡς προεῖπε ὁ Κύριος, «ἐγερθήσονται γὰρ ψευδόχριστοι καὶ ψευδοπροφῆται καὶ δώσου σι σημεῖα καὶ τέρατα πρὸς τὸ ἀποπλανᾶν, εἰ δυνατόν, καὶ τοὺς ἐκλεκτούς»10. Ἡ Ἐκκλησία καλεῖται καὶ πάλι, νὰ διαδραματίση τὸν παιδαγωγικό της ρόλο· νὰ γίνη τὸ κρυφὸ καὶ φανερὸ σχολειό, ποὺ θὰ διατήρηση ἄσβεστο τὴ φλόγα τῆς πίστεως καὶ τῆς θεοδωρήτου ἐλευθερίας στὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων, ζωντανὴ τὴν ἐθνικὴ συνείδηση, ἀναλλοίωτο τὴν ἱστορικὴ μνήμη καὶ ἑλληνικὴ γλῶσσα, ἀκέραιο τό ἦθος καὶ τὸ φρόνημα. Ἡ Οἰκουμενικὴ Ὀρθοδοξία καλεῖται νὰ γίνη τὸ κέντρο πνευματικῆς ἀφυπνίσεως καὶ ἀντιστάσεως στὴν ἀπανθρωποποίηση, μαζοποίηση καὶ ὑποδούλωση τῶν λαῶν. Ἰδιαιτέρως δὲ οἱ ἀνὰ τὸν κόσμον Ἕλληνες Ὀρθόδοξοι καλοῦνται νὰ μείνουν, ὅπως πάντοτε, οἱ διδάσκαλοι τῆς ἀνθρωπότητος, διότι αὐτὴ εἶναι ἡ κλήση τους καὶ ἡ ἀποστολή τους, ὅπως ἐπισημαίνει καὶ ὁ Ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως στὴν περισπούδαστο Μελέτη του: «Περὶ τῆς κλήσεως καὶ ἀποστολῆς τοῦ Ἕλληνος»11. Οἱ δομήτορες καὶ ἐκφραστὲς τῆς νέας τάξεως ἀγνοοῦν ὅτι «Οἱ Ἐλεύθεροι Πολιορκημένοι» ζοῦν! Ἡ Ἐκκλησία –στρατευομένη καὶ θριαμβεύουσα– ζῆ! «Πᾶσα ἡ δόξα τῆς θυγατρὸς τοῦ Βασιλέως ἔσωθεν»12. «Πόσοι ἄνθρωποι διέρχονται ἐκ τῆς ἐκκλησίας, χωρὶς νὰ ἀναγνωρίσουν τὴν ἀκτινοβολία τῆς αἰωνίου δόξης ὑπὸ τινα ὄψιν ταπεινώσεως; Ἄλλα πόσοι ἀνεγνώρισαν τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ εἰς τὸν “ἐν πληγῇ ὄντα” ἄνθρωπον; Πρέπει νὰ ἔχωμεν ὀφθαλμούς, διὰ νὰ βλέπωμεν καὶ αἴσθησιν ἀνεπτυγμένην ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ, διὰ νὰ ἀναγνωρίσωμεν τὴν πληρότητα ἐκεῖ ὅπου ὁ ἐξωτερικὸς ὀφθαλμὸς διακρίνει μόνον περιορισμοὺς καὶ ἐλλείψεις», γράφει ὁ Vladimir Lossky13. Παραλλήλως πρὸς τὸ «μυστήριον τῆς ἀνομίας»14 ἐκτυλίσσεται καὶ τὸ μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας ἀπὸ τὸν Κύριον τῆς Ἱστορίας. Ἂς μὴ δειλιάσωμε: «οὐ γὰρ ἔδωκεν ἡμῖν ὁ Θεὸς πνεῦμα δειλίας, ἀλλὰ δυνάμεως καὶ ἀγάπης καὶ σωφρονισμοῦ»15. Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Ἀναστάντος δὲν φοβεῖται. Ὁ θάνατος μέσα του εἶναι πλέον νεκρός. Ὁ τὸ κράτος ἔχων τοῦ θανάτου θὰ ἡττηθῆ ὁλοσχερῶς μὲ ὅλη τὴν πανοπλία του καὶ ὅλα τὰ ὄργανά του. Ὁ ἅδης θὰ στενάξη, διότι θὰ λάβη νεκροὺς καὶ θὰ συναντήση μέσα τους τὴν ὄντως Ζωὴ, τὸν Καθαιρέτην αὐτοῦ. «Ἔλαβε ὅπερ ἔβλεπε καὶ πέπτωκεν ὅθεν οὐκ ἔβλεπε»16. «Ἀνέστη Χριστὸς Καὶ νεκρὸς οὐδεὶς ἐπὶ μνήματος»17.

Ὑποσημειώσεις

1. Τὰ ὀνόματά τους δὲν καταγράφονται γιὰ λόγους εὐνοήτους.

2. Δάφνης Βαρβιτσιώτη, «Νέα Ἐποχὴ»–Ἐξέλιξη ἤ χειραγώγηση; Ἐκδ. Ἀθ. Σταμούλη, Ἀθήνα 2004, σ. 161 ἑξ.

3. Φ. Ντοστογιέφσκυ, Οἱ Δαιμονισμένοι, μτφρ. Σωτ. Πατατζῆ, Διεθνεῖς Ἐκδόσεις, ἄ.τ. ἀ.χ., σ. 319

4. Κωνσταντίνου Βασ. Ζορμπᾶ, Δοκίμια γιὰ τὴν Παγκοσμιοποίηση, ἐκδ.«Τέρτιος», Κατερίνη 1999, σ. 35.

5. Ἀποκ. 6, 2

6. Μᾶρκ. 13, 13

7. Ἰγνατίου Ἀντιοχείας, Πρὸς Ρωμαίους ἐπιστολή, 3, ἐπιμέλεια Παν. Κ Χρήστου, Φῶς Πατέρων 1, ἐκδ. Πατριαρχικὸν Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη 1970, σ. 76.

8. Δαν. 3

9. Β´ Τιμ. 3, 13

10. Μᾶρ. 13, 22. Μτθ. 24, 24

11. Βαρβάρας Χ. Γιαννακοπούλου, Ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως· Ὁ Διευθυντὴς τῆς Ριζαρείου Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς, ὁ Παιδαγωγός, ὁ Θεολόγος, Ἀθήνα 2003, σ. 79–86

12. Ψαλμ. 44, 14

13. Vladimir Lossky, Ἡ μυστικὴ Θεολογία τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, μτφρ. Πρεσβυτέρας Στέλλας Κ. Πλευράκη, Θεσσαλονίκη 19732 , σ. 295–296

14. Β´ Θεσ. 2, 7

15. Β´ Τιμ. 1, 7

16. Ἰω. Χρυσοστόμου, Κατηχητικὸς Λόγος

17. Αὐτόθι.

ΠΗΓΗ : http://orthodox-voice.blogspot.com