TO ΒΑΤΙΚΑΝΟ ΚΑΙ TO ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

TO ΒΑΤΙΚΑΝΟ ΚΑΙ TO ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

του Αποστόλου Παπαδημητρίου, συγγραφέως

Κατά την αρχή του 19ου αιώνα η Οθωμανική αυτοκρατορία άρχισε να εμφανίζει έντονα σημεία παρακμής. Τα αυστριακά συμφέροντα στην Νότια Βαλκανική από εμπορικά που ήταν ως τότε επεκτάθηκαν και σε πολιτικά: Αγώνας για τη διαδοχή του «μεγάλου ασθενούς», όταν αυτός θα αναγκαζόταν να αποσυρθεί από την ευρωπαϊκή ήπειρο. Βέβαια η Αυστρία δεν ήταν η μόνη που εποφθαλμιούσε εδάφη στην περιοχή, βρισκόταν όμως σε ασύγκριτα πλεονεκτικότερη θέση εκ του ότι συνόρευε με την υπό διάλυση αυτοκρατορία.

Παράλληλα η ίδια περιοχή κίνησε το ενδιαφέρον και του Βατικανού, που ονειρεύτηκε την επικράτησή του σε μια ευρεία περιοχή κατοικούμενη από Σλάβους, Αλβανούς και Βλάχους, με ελληνική συνείδηση στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι τελευταίοι. Η αυστροουγγρική αυτοκρατορία θα αποτελούσε την δύναμη εκείνη, μέσω της οποίας θα καρποφορούσαν και τα σχέδια του Βατικανού. Όμως πραγματοποιήθηκαν επαφές και συνεργασίες και με άλλες «ρωμαιοκαθολικές» κυβερνήσεις, της Γαλλίας και, αργότερα, της Ιταλίας, παρά τα πολλά προβλήματα σχέσεων.

Κύριοι αντίπαλοι στην πραγμάτωση των καταχθονίων σχεδίων τους ήσαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο, στο οποίο ανήκαν πνευματικά οι κάτοικοι του χώρου που προαναφέραμε, και ο ελληνισμός, τον δυναμισμό του οποίου τόσο στα γράμματα όσο και στο εμπόριο είχαν διαπιστώσει οι Αυστριακοί εντός της επικρατείας τους. Και ο ελληνισμός του βορρά παρέμεινε αλύτρωτος με τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Πρώτος στόχος της Αυστρίας ήταν ο προσεταιρισμός των Βλάχων και των Αλβανών και η εξασθένηση του ελληνικού στοιχείου στα εδάφη που εποφθαλμιούσε. Όλη η ιστορική «φιλολογία» περί της καταγωγής των Βλάχων στην εξυπηρέτηση του στόχου αυτού αποσκοπούσε. Αρκετοί επιστήμονες, θιασώτες του παγγερμανισμού έθεσαν τους εαυτούς τους στην υπηρεσία της προπαγάνδας, η οποία όμως φόρεσε το προσωπείο της ρουμανικής! Βέβαια στην καλοστημένη παγίδα έπεσαν κάποιοι κύκλοι του αναδυομένου ρουμανικού εθνικισμού και τη στήριξαν σε βάρος των ρουμανικών συμφερόντων!

Κατά τον Ρουμάνο διπλωμάτη Djuvara η καθολική προπαγάνδα στη Βαλκανική άρχισε το 1845. Ο Victor Berard, Γάλλος ιστορικός και πολιτικός, που περιόδευσε στην Αλβανία και στη Δυτική Μακεδονία επί διετία (1890-1892), παρέχει πολλά άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία γύρω από το θέμα μας. «Οι γάλλοι Ιησουίτες και Λαζαριστές της Κωνσταντινούπολης», γράφει, «ονειρεύτηκαν μια θαυμάσια κατάκτηση για την παποσύνη. Έκαναν να αχνοφέξει στα μάτια των Σλάβων η ελπίδα μιας εθνικής κοινότητας και ζωής, που θα τους κόμιζε η Γαλλία, αν προσχωρούσαν στη Ρωμαϊκή καθέδρα. Από την πλευρά της η γαλλική πρεσβεία ήλπιζε ότι η καθολική Βουλγαρία θα ήταν το καλύτερο πρόχωμα μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Ρωσίας. Καταπιάστηκαν με τον εκκαθολικισμό των Σλάβων μέσω σλάβων ιεραποστόλων και μέσω Πολωνών παπάδων. Ίδρυσαν ιεραποστολές σ’ ολόκληρη την ευρωπαϊκή Τουρκία. Οι Λαζαριστές εγκαταστάθηκαν στο Μοναστήρι (σημ. συντ: τα σημερινά Μπιτόλια του κράτους των Σκοπίων) το 1857». Και ο πρεσβευτής της Ρουμανίας στην Κωνσταντινούπολη Ollanesco έγραφε σε αναφορά του (1.11.1881):

«Ο γενικός πρόξενος της Αυστροουγγαρίας στα Ιωάννινα είναι ο πιο ορμητικός αντάρτης (partisan) της αφυπνίσεως του ρουμανισμού στην Ήπειρο και στη Μακεδονία. Η Αυστρία κολακεύει, όπως πάντοτε έχει κολακεύσει αυτόν που θέλει να αφανίσει.»

Κύριος στόχος των Λαζαριστών ήσαν ασφαλώς οι Σλάβοι, όμως δεν παρέλειψαν να ρίξουν τα προσηλυτιστικά τους δίκτυα και προς τους Βλάχους αλλά και τους ορθοδόξους Αλβανούς και αλβανόφωνους Έλληνες.

Κατά τον Berard στην αρχή είχαν επιτυχία μεταξύ των Βουλγάρων. «Οι προσηλυτισμοί έφθασαν τον αριθμό 14000 και στις 9 Ιουνίου 1861 η Πύλη αναγνώρισε την ουνιτική-βουλγαρική κοινότητα. Ο αιδεσιμότατος Σομπόλσκι, πρώην ηγούμενος βουλγαρικού μοναστηριού, είχε λάβει από τον Πάπα την επισκοπική χειροτονία στην Καπέλλα Σιξτίνα στις 14 του Απρίλη. Έγινε ο ηγέτης της νέας κοινότητας. Ο αιδεσιμότατος Σομπόλσκι διοίκησε επί μία εβδομάδα τους βούλγαρους καθολικούς. Στις 18 Ιουνίου 1861 εξαφανίστηκε συναποκομίζοντας τη βούλα του Πάπα, το βεράτιο του σουλτάνου και τα δώρα της Γαλλίας. Δεν τον ξανάδε ποτέ κανένας. Ποτέ δεν μαθεύτηκε ούτε που πήγε ούτε που ετελεύτησε. Ο προσηλυτισμός των Σλάβων στον καθολικισμό σταμάτησε απότομα. Επανήλθαν στους Ρώσους και στο αίτημά τους για αυτοκέφαλη εκκλησία». Επέτυχαν με την βοήθειά τους την αναγνώριση της Εξαρχίας το 1870. Τα σχέδια του Βατικανού προς την πλευρά αυτή είχαν οριστικά ναυαγήσει. Απόμεινε ελπίδα προς την πλευρά των Βλάχων και των Αλβανών-αλβανοφώνων.

Ο Ρουμάνος πρόξενος στη Θεσσαλονίκη G. Linche με αναφορά του (21.10.1881) ενημέρωνε το υπουργείο του για μηχανορραφία προς μεταστροφή Ρουμάνων, όπως θεωρούσε τους Βλάχους, της Μακεδονίας και της Ηπείρου στον καθολικισμό μέσω της Ουνίας. Είχε λάβει γνώση ενός μνημονίου που κατείχε ο πατήρ Bonetti επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής αποστολής στη Θεσσαλονίκη. Είχε ακόμη γνωρίσει και τον Faveyrial, ηγούμενο της μονής Λαζαριστών στο Μοναστήρι, ο οποίος του είχε δηλώσει με αναίδεια: «Το πνεύμα της γαλλικής κυβερνήσεως είναι αδιάφορο σήμερα ως προς την πρόοδο του καθολικισμού στον κόσμο... Οφείλω να παραμείνω επί μακρόν στα Μπιτόλια, διότι είμαι επιφορτισμένος να διευθύνω το έργο της μεταστροφής των ομογενών σας... Το έδαφος είναι πλήρως ετοιμασμένο. Ο κ. Απ. Μαργαρίτης μου δίνει πολύ μεγάλες ελπίδες επιτυχίας. Αυτός και πρόσωπα με επιρροή στη χώρα εργάζονται γι’ αυτόν τον σκοπό.» Ο Μαργαρίτης από την Αβδέλα Γρεβενών, τύπος αδίστακτου τυχοδιώκτη στην υπηρεσία πολλών κυρίων, υπήρξε ο κινητήριος μοχλός της προπαγάνδας Αυστρίας και Βατικανού προς επηρεασμό των Βλάχων. Ο ίδιος πρόξενος σε άλλη του αναφορά (9.6.1883) γνωστοποιεί ότι ο Bonetti, που έγινε καθολικός επίσκοπος Θεσσαλονίκης, του μίλησε για την πρόθεσή του να τοποθετήσει τον Μαργαρίτη υποπρόξενο της Γαλλίας στο Μοναστήρι. Με αφορμή την πρόθεση αυτή συμπληρώνει: «Κατάλαβα πλήρως τον σκοπό της προτάσεώς του, που στοχεύει στην καθολικοποίηση των Ρουμάνων, τους οποίους ελπίζει να μεταστρέψει ευκολότερα, αν κάποιος από τους προστάτες της καθολικής αποστολής είναι παράλληλα και ο ιθύνων νους αυτών, ο Μαργαρίτης.» Ο πρεσβευτής της Ρουμανίας στην Κωνσταντινούπολη Μ. Mitilineo, προφανώς ελληνικής καταγωγής, σε αναφορά του (26.6.1893) εκθέτει την πληροφορία που έλαβε σχετικά με το όνειρο του Bonetti: «Δεν θα πεθάνω, είπε ο Bonetti σε έναν από τους φίλους μου, δίχως να δω την εξουσία του έλληνα πατριάρχη περιορισμένη στους επτά πύργους που περιβάλλουν την Κωνσταντινούπολη.» Και συμπληρώνει ο Μ. Mitilineo με τη διαπίστωση: «Η Εξοχότης του για να μη μιλά παρά για τους Ρουμάνους της Τουρκίας, μήπως είναι βεβαία ότι έχει προσηλύτους μεταξύ των εξεχόντων Μακεδόνων... Μου φαίνεται δύσκολο να αποδεχθώ ότι ο πολύς λαός, και ιδιαίτερα οι γυναίκες της Μακεδονίας, θα ακολουθούσαν τους αγωνιζόμενους για μια παρόμοια ιδέα.»

Ο Berard γνώρισε τον προπαγανδιστή Μαργαρίτη στη μονή των Λαζαριστών στο Μοναστήρι. Ο ηγούμενος, ο ραδιούργος Faveyrial, έπλεξε το εγκώμιο του τυχοδιώκτη με τα ακόλουθα: «Ο Απόστολος (σ.σ. το όνομα του Μαργαρίτη) θα μπορούσε να οικειοποιηθεί τα λόγια του Αποστόλου (σ.σ. Παύλου): Αδελφοί υπέφερα για σας, πέρασα δια πυρός και σιδήρου σε στεριά και θάλασσα, αλλά ο λόγος επέζησε μέσω εμού.» Ο ίδιος μας πληροφορεί ότι ο Μαργαρίτης γύρισε από το Βουκουρέστι τον Αύγουστο του 1865 και συμπληρώνει. «Μέχρι τότε ήταν κι αυτός Έλληνας, όπως και τ’ αδέλφια του οι Βλάχοι. Είχε κερδίσει στο εμπόριο μια περιουσία ολόκληρη που δίχως άλλο θα είχε περάσει στον ελληνισμό χωρίς το ταξίδι αυτό. Όμως ήλθεν, είδε και επείσθηκε. Όταν γύρισε πίσω, προσήλυτος πλέον της νέας πίστης, άρχισε την απογραφή του λαού του και ταξίδεψε σε όλη την Ανωβλαχία.» Έχουμε την υπόνοια, ότι το ταξίδι του Μαργαρίτη στο Βουκουρέστι έγινε καθ’ υπόδειξη των Λαζαριστών και της αυστριακής διπλωματίας. Έπρεπε ο πράκτοράς τους να αποκτήσει την εμπιστοσύνη της ρουμανικής ηγεσίας και των εθνικιστικών κύκλων της αναδυόμενης χώρας, προκειμένου να εξασφαλιστούν τα οικονομικά της επιχειρήσεως! Η προπαγάνδα θα έφερνε σε σύγκρουση δύο ορθόδοξα έθνη. Το ένα θα δαπανούσε για την εξάπλωσή της και παράλληλα θα μείωνε την πίεση για απελευθέρωση της υπό αυστριακό ζυγό ρουμανικής Τρανσυλβανίας και το Βατικανό θα επωφελείτο από τη σύγχυση που θα επικρατούσε! Στόχος αρχικός η προσέλευση των «αγανακτησμένων» κατά του Πατριαρχείου Βλάχων στην Ουνία και τελικός η αφομοίωσή τους στον ρωμαιοκαθολικισμό.

Το σχέδιο αποκαλύφθηκε πλήρως σε προκήρυξη (1877), έργο των Faveyrial και Μαργαρίτη, γραμμένη σε γλώσσες ρουμανική και αλβανική. Απόσπασμά της διέσωσε ο Berard: «...Αλβανοί αδελφοί, θυμηθείτε ότι ο Τούρκος μας κυβερνά εδώ και τετρακόσια πενήντα χρόνια. Ξένος προς τη φυλή μας και αφέντης πάνω μας, δεν μας αφαίρεσε ποτέ τον λόγο, την προγονική γλώσσα, την εθνικότητα ούτε και τα άρματα που κρατούμε ακόμη περήφανα στα ζωνάρια μας. Αν κάποτε φταίξαμε στασιάζοντας εναντίον του νομίμου ηγεμόνα μας, αυτό πάντοτε οφειλόταν στην παρότρυνση του ελληνικού κλήρου, αιωνίου εχθρού του Ισλάμ. Μη λησμονείτε όμως, Αλβανοί αδελφοί, ότι ο Θεός έπλασε τα έθνη πριν από τις θρησκείες. Αν θέλουμε να γλυτώσουμε από την ορθοδοξία, που είναι εχθρική προς το Χριστό, την ανθρωπότητα και τις εθνότητες, ας αφοσιωθούμε, ψυχή τε και σώματι, στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Η Οθωμανική αυτοκρατορία είναι ο γνήσιος, ο μεγαλύτερος προστάτης μας, η ελπίδα μας, το στήριγμά μας. Ποτέ δεν θα μας εγκαταλείψει στα χέρια των εχθρών μας, που είναι και δικοί της εχθροί». Και συμπληρώνει ο Berard για την τακτική του Μαργαρίτη: «...δεν φειδωλεύεται ούτε τις υποσχέσεις, ούτε τα εχέγγυα νομιμοφροσύνης, όχι τόσο γιατί είναι αναγκασμένος αλλά, πρέπει να το πούμε αυτό, γιατί είναι πεπεισμένος γι’ αυτό: «Το ύψιστο συμφέρον μας, ημών των βλάχων», λέει και ξαναλέει, «βρίσκεται στη διάσωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας». Φυσικά ενδιαφερόταν για τη διάσωση της αυτοκρατορίας, όσο και οι πάτρωνές του. Μας πληροφορεί πάλι ο Berard: «Στου πατρός Φαβεριάλ ανταμώσαμε τον Απόστολο Μαργαρίτη. Ο Απόστολος έρχεται εδώ σχεδόν κάθε πρωί, σαν αξιωματικός στην αναφορά, για να αφηγηθεί τα μεγάλα και τα μικρά νέα... τί έκανε χθες βράδυ ο διοικητής... τί είπε χθες ο έλληνας αρχιεπίσκοπος στο διάκο του στη γέφυρα του παζαριού και πόση ώρα έμεινε στου τάδε και του δείνα...». Και καταλήγει στο συμπέρασμα: «Κοντολογίς, οι αγωγιάτες της Τζούρας δεν είχαν άδικο. Ο ηγούμενος των Λαζαριστών είναι επικεφαλής στα βλάχικα πράγματα». Αλλά και στην αναφορά του Ρουμάνου προξένου στη Θεσσαλονίκη, που μνημονεύσαμε πιο πάνω, περιέχονται και τα ακόλουθα: «Το ενδιαφέρον σημείο είναι ότι αυτός ο απόστολος (σ.σ. ο Faveyrial) παραδέχεται ότι, σε περίπτωση απροβλέπτων δυσκολιών, απευθύνεται στον πρόξενο της Αυστρίας. Πράγματι πληροφορήθηκα αργότερα μόνος μου ότι η δράση της προπαγάνδας κατευθυνόταν από την Αυστροουγγαρία».

Γι’ αυτή τη δράση της Αυστρίας παρατηρεί ο Berard, που ως Γάλλος έχει λόγους να αντιτίθεται προς τους σκοπούς της: «Απ’ όλες τις ραδιουργίες που λαβαίνουν χώρα στη Μακεδονία, οι πιο μυστικές και οι πιο δραστήριες κινήσεις είναι των Αυστριακών. Άπιαστα είναι τα νήματα. Δεν χρησιμοποιούν καθόλου το κήρυγμα μέσω των ατόμων, των σχολείων, των βιβλίων. Δεν απευθύνονται ούτε στο μυαλό ούτε στην καρδιά των προσηλύτων. Το χρήμα παίζει βασικό ρόλο. Η πιστή φύλαξη του μυστικού διασφαλίζει τις ταλαντευόμενες συνειδήσεις και μεγαλώνει ακόμη περισσότερο στη φαντασία του λαού τη μυστηριώδη δύναμη. Θα έρθει μια μέρα, που κάθε Μακεδόνας θα θεωρεί το γείτονά του αφοσιωμένο στην Αυστρία. Τα δικαιώματα της Αυστρίας θα φανούν αναμφισβήτητα σε όλους. Στην Ευρώπη μέρα τη μέρα εδραιώνεται η πεποίθηση αυτή. Πιστεύω πως και οι ίδιοι οι Ρώσοι θα καταλήξουν σιγά-σιγά να το δεχθούν. Η Μακεδονία θα γίνει λοιπόν αυστριακή...»

Ο Berard καταλήγει την εξιστόρηση με τον ακόλουθο συλλογισμό: «Σε τί ανταλλάγματα όμως μπορεί να ελπίζει ο Φαβεριάλ; Ή μάλλον αυτά που ελπίζει, γιατί δεν χρειάζεται και πολλή σοφία για να τα μαντέψει κανείς, δεν είναι άραγε χίμαιρες και το παράδειγμα των Βουλγάρων δεν απέδειξε ότι οι ορθόδοξοι μπορεί να εξυπηρετούνται από τον καθολικισμό, σκοπεύουν όμως να μην τον εξυπηρετήσουν ποτέ;» Είχε γραφεί παλαιότερα ότι έκαναν την εμφάνισή τους κάποιοι Βλάχοι ουνίτες στο Περιβόλι, τα Γρεβενά και τη Θεσσαλονίκη.

Στην πραγματικότητα δεν ενέδωσαν ποτέ Βλάχοι στην προπαγάνδα, κατά το θρησκευτικό μέρος αυτής. Προς τιμή και εκείνων που υπέκυψαν, για οικονομικούς κυρίως λόγους, στην εθνική προπαγάνδα, ουνιτική κοινότητα δεν επέτρεψαν να σχηματιστεί!

Η συντριβή της Αυστροουγγαρίας κατά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο και η διάλυσή της στη συνέχεια έθεσε οριστικά τέρμα και στις επιδιώξεις του Βατικανού. Έκτοτε το Βατικανό αλλάζει τακτική έναντι των Ορθοδόξων που δεν δέχονται να απαρνηθούν την πίστη τους. Και πότε τους οδηγεί στα ναζιστικά στρατόπεδα της Κροατίας και τους σφαγιάζει, πότε τους πολεμά σε συνεργασία με μουσουλμάνους (Βοσνία), πότε τους συντρίβει με «ανθρωπιστικούς» βομβαρδισμούς (Σερβία).

ΠΗΓΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ